48-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексін бас бостандығынан айыру
1. Бас бостандығынан айыру сотталушыны колонияға-қонысқа немесе жалпы, қатаң, ерекше режимдегі түзеу колониясына немесе түрмеге жіберу арқылы қоғамнан оқшаулаудан тұрады.
2. Бас бостандығынан айыруға сотталған, үкім шығарылған кезде он сегіз жасқа толмаған адамдар жалпы немесе күшейтілген режимдегі тәрбие колонияларына орналастырылады.
3. Осы Кодексте көзделген қылмыстар жасағаны үшін бас бостандығынан айыру алты айдан он бес жылға дейінгі мерзімге, ал осы Кодекстің 49 - бабының бірінші бөлігінде көрсетілген аса ауыр қылмыстар үшін-жиырма жылға дейінгі не өмір бойына белгіленеді. Абайсыз қылмыстар үшін бас бостандығынан айыру мерзімі он жылдан аспауы керек. Қоғамдық жұмыстарға тартуды, түзеу жұмыстарын ауыстырған немесе бас бостандығынан айырумен шектелген жағдайда ол алты айдан аз мерзімге тағайындалуы мүмкін. Қылмыстардың жиынтығы бойынша жаза тағайындау кезінде және осы Кодекстің 49 - бабының үшінші бөлігінде, 69-бабының бесінші бөлігінде және 75-бабының төртінші бөлігінде көзделген жағдайларда бас бостандығынан айыру мерзімдері ішінара немесе толық қосылған жағдайда бас бостандығынан айырудың ең жоғары мерзімі жиырма бес жылдан, ал үкімдердің жиынтығы бойынша-отыз жылдан аспауға тиіс.
4. Өмір бойына бас бостандығынан айыру өмірге қол сұғатын аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін өлім жазасына балама ретінде ғана белгіленеді және сот өлім жазасын қолданбау мүмкін деп тапқан жағдайларда тағайындалуы мүмкін. Өмір бойына бас бостандығынан айыру әйелдерге, сондай-ақ он сегіз жасқа дейінгі қылмыс жасаған адамдарға және үкім шығарылған кезде алпыс бес жасқа толған ер адамдарға тағайындалмайды.
5. Бас бостандығынан айыруды өтеу тағайындалады:
а) абайсызда, бас бостандығынан айыруға жасалған қылмыстар үшін сотталған адамдарға - колонияларда-қоныстарда; б) ауырлығы аз немесе орташа қасақана қылмыстар және ауыр қылмыстар жасағаны үшін алғаш рет бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға және қоғамдық жұмыстарға тартылған, түзеу немесе бас бостандығын шектеген адамдарға бас бостандығынан айырумен ауыстыруды мерзімге алты айға дейін,
- жалпы режимдегі түзеу колонияларында;
в) аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бірінші рет бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға, сондай-ақ егер сотталған бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген болса, қылмыстар қайталанған кезде және қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде әйелдерге
- қатаң режимдегі түзеу колонияларында;
г) қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай-ақ өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға,
- ерекше режимдегі түзеу колонияларында.
6. Аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде бес жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға жаза мерзімінің бір бөлігін, бірақ бес жылдан аспайтын мерзімге түрмеде өтеу тағайындалуы мүмкін.
7. Үкіммен тағайындалған түзеу мекемесінің түрін өзгертуді Сот Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес жүргізеді.
Өлім жазасынан кейінгі ауыр жазалардың бірі-бас бостандығынан айыру.
Бұл бас бостандығынан айыруға сотталған адамның заңнамада және нормативтік актілерде белгіленген құқық шектеулерінің көлемімен түсіндіріледі.
ҚР ҚК 48-бабының 1-бөлігіне сәйкес бас бостандығынан айыру сотталғанды қоғамнан оны колонияға-қонысқа немесе жалпы, қатаң, ерекше режимдегі түзеу колониясына немесе түрмеге жіберу арқылы оқшаулаудан тұрады.
"Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны тағайындаудың кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2001 жылғы 19 қазандағы N 15 нормативтік қаулысында бас бостандығынан айыру түріндегі жаза заңда көзделген жаза түрлерінің ішінен неғұрлым қатаң жаза түрі ретінде сотталғандарды түзету және жаңа қылмыстар жасаудың алдын алу мүмкін болмаған жағдайларда ғана тағайындалатыны атап өтілді жазаның неғұрлым қатаң түрлерін тағайындау кезінде.
Бас бостандығынан айыру тағайындалған кезде оның мерзімдері туралы мәселелер жазалау мақсаттарына жету үшін оның жеткіліктілігі тұрғысынан шешілуі керек. Қамауға алу түріндегі бұлтартпау шарасын қолдануды соттар жаза тағайындау кезінде ескермеуге және бас бостандығынан айыруды міндетті түрде қолдануға себеп болуға тиіс.
Егер адам кінәлі деп танылған қылмыстық заң бас бостандығынан айырумен қатар жазаның неғұрлым жеңіл түрлерін көздесе, онда соттар үкім шығарған кезде бас бостандығынан айыруға байланысты емес жаза тағайындау туралы мәселені талқылауға міндетті. Басқа аз қатаң жаза болған жағдайда бас бостандығынан айыруды тағайындау үкімде дәлелденуі керек.
Бас бостандығынан айыру мерзімі кінәнің түріне, жасалған қылмыстың ауырлығына және басқа да заңды жағдайларға байланысты.
Қылмыс жасағаны үшін бас бостандығынан айыру алты айдан он бес жылға дейінгі мерзімге, ал 49 - баптың 1-бөлігінде көрсетілген аса ауыр қылмыстар үшін-жиырма жылға дейінгі мерзімге не өмір бойына белгіленеді. Абайсыз қылмыстар үшін жаза мерзімі он жылдан аспауы керек. Қоғамдық жұмыстарға тартуды, түзеу жұмыстарын ауыстырған немесе бас бостандығынан айырумен шектелген жағдайда ол алты айдан аз мерзімге тағайындалуы мүмкін. Қылмыстар жиынтығы бойынша тағайындау кезінде бас бостандығынан айыру мерзімдері ішінара немесе толық қосылған жағдайда және 49-баптың 3-бөлімінде, 5-б. көзделген жағдайларда. ҚР ҚК 75-бабының 69 және 4-бөлігі, бас бостандығынан айырудың ең ұзақ мерзімі жиырма бес жылдан аспауы тиіс ,ал үкімдердің жиынтығы бойынша-отыз жылдан астам (ҚР ҚК 48-бабының 3-бөлігі)
Қылмыс жасаған кәмелетке толмағандарға бас бостандығынан айыру қолданылуы мүмкін (ҚР ҚК 79-бабының 1-бөлігінің "е" тармағы ) бас бостандығынан айыруға сотталған, үкім шығарылған кезде 18 жасқа толмаған адамдар жалпы немесе күшейтілген режимдегі тәрбие колонияларына орналастырылады (ҚР ҚК 48-бабының 2-бөлігі).
ҚР Жоғарғы Сотының аталған нормативтік қаулысында қылмыстық жазаның ең қатаң түрі ретінде бас бостандығынан айыру кәмелетке толмағандарға ҚР ҚК 79-бабында белгіленген мерзімдер шегінде тағайындалуы мүмкін екендігі түсіндіріледі. Бұл ретте бір қылмыс үшін де, қылмыстар мен үкімдер жиынтығы бойынша да бас бостандығынан айыру мерзімі 10 жылдан аспауға тиіс. Кәмелетке толмағандарға көрсетілген мерзімнен 12 жылға дейін бас бостандығынан айыру ауырлататын жағдайларда жасалған кісі өлтіргені үшін ғана тағайындалуы мүмкін. Бұл жағдайда қылмыстар мен үкімдер жиынтығы бойынша тағайындалған бас бостандығынан айыру мерзімі ауырлататын жағдайларда жасалған кісі өлтіргені үшін тағайындалған мерзімнен аспауы керек.
ҚР ҚК-де алғаш рет өмір бойына бас бостандығынан айыру қарастырылған. Ол өмірге қол сұғатын аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін өлім жазасына балама ретінде ғана белгіленеді және сот өлім жазасын қолданбау мүмкін деп тапқан жағдайларда тағайындалуы мүмкін. Өмір бойына бас бостандығынан айыру әйелдерге, сондай-ақ он сегіз жасқа дейінгі қылмыс жасаған адамдарға және үкім шығарылған кезде алпыс бес жасқа толған ер адамдарға тағайындалмайды (ҚР ҚК 48-бабының 4-бөлігі).
ҚР ҚК 48-бабының 5-бөлігі сотталғандардың шеңберін және осы адамдар бас бостандығынан айыруды өтеуге тиіс түзеу мекемелерінің түрлерінің тізбесін айқындайды.
а) колониялар-қоныстар абайсызда қылмыс жасаған және бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарды ұстауға арналған;
б) ауырлығы аз немесе орташа қасақана қылмыстары және ауыр қылмыстары үшін алғаш рет бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар және қоғамдық жұмыстарға, түзеу жұмыстарына немесе бас бостандығын шектеуге тартылған адамдар алты айға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға ауыстырылған адамдар - жалпы режимдегі түзеу колонияларында жазасын өтейді.
в) аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін бірінші рет бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар, сондай-ақ қылмыстар қайталанған кезде, егер сотталған бұрын бас бостандығынан айыруды өтеген болса және қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде әйелдерге-қатаң режимдегі түзеу колонияларында;
г) қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде, сондай-ақ өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталған адамдар жазаны ерекше режимдегі түзеу колонияларында өтейді.
Аса ауыр қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ қылмыстардың аса қауіпті қайталануы кезінде бес жылдан астам мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адамдарға жаза мерзімінің бір бөлігін, бірақ бес жылдан аспайтын мерзімде түрмеде өтеу тағайындалуы мүмкін (ҚР ҚК 6-бөлімі).
Үкіммен тағайындалған түзеу мекемесінің түрін өзгертуді Сот Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару заңнамасына сәйкес жүргізеді.
Түзеу мекемелерін бас бостандығынан айыруды өтеу және орындау тәртібі мен шарттары ҚР ҚИК 16-тарауымен регламенттеледі.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
