Өсиеттерді жарамсыз деп тану туралы талап-арыздар (өсиет қалдырушының әрекетке қабілетсіздігіне не өсиет жасау сәтінде ол өзінің іс-әрекеттерінің мәнін түсіне алмаған және оларға басшылық ете алмаған жағдайда)
Соттылық.
Өсиетті жарамсыз деп тану туралы талаптарды соттар талап қою ісін жүргізудің жалпы ережелері бойынша – жауапкердің тұрғылықты жері бойынша қарайды.
Тараптардың құқықтық қатынастарын және басшылыққа алынуы тиіс заңды анықтау.
Осы санаттағы істер бойынша тараптардың құқықтық қатынастары АК-нің 58-тарауының, "Нотариат туралы" Заңның нормаларын қолданудан туындайды және деректер жиынтығына: талап қоюдың нысанасы мен негізіне, жауапкердің талап қоюға қатысты қарсылықтарына, істі дұрыс шешу үшін заңды маңызы бар өзге де мән-жайларға сүйене отырып айқындалады.
Даудың мәні-Өсиет және оның заңдылығы.
Талапкердің даулы өсиетімен бұзылған құқықтары мен заңды мүдделері сотқа берілген талап-арыздың негізі болып табылады. Бұл ретте талапкердің талап қоюдың негіздемесіне нақты құқықтық норманы көрсетуі судьяның істі шешу кезінде қандай заңды басшылыққа алу керектігі туралы мәселені шешуі кезінде айқындаушы болып табылмайды.
Іске қатысатын адамдар.
Талап қоюшы осындай талаптар бойынша құқықтары мен заңды мүдделері өзі даулайтын өсиетпен бұзылған және өсиетті жарамсыз деп тану азаматтық заңнамада белгіленген өсиет жасау, оған қол қою және куәландыру тәртібін бұзу салдарынан мүліктік зардаптарға әкеп соғатын адам бола алады.
Жауапкер (жауапкерлер) оның пайдасына өсиет жасалған адам, яғни материалдық-құқықтық мәртебесі өсиеттің шынайылығына тәуелді және өсиетте көрсетілген өсиетте көрсетілген өсиетте көрсетілген өсиет қалдырушының еркін іске асыруға бағытталған әрекеттерді жасай алатын немесе жасаған адам болып табылады, оның жарамдылығын талапкер жоққа шығарады.
Бұл ретте ықтимал жауапкерлер тобын даулы өсиетте мұрагерлер ретінде көрсетілген адамдармен шектеу негізсіз. Оған бас тартушылар мен өсиет қалдырушының орындаушысы да қосылуы керек (егер оған жалпы пайдалы мақсатты жүзеге асыруға бағытталған мүліктік немесе мүліктік емес сипаттағы қандай да бір іс-әрекет жасау міндеті жүктелген жағдайда).
Нотариус жауапкер бола алмайды, өйткені ол даулы материалдық құқықтық қатынастардың субъектісі емес, оның және қарама-қарсы тараптың арасында материалдық-құқықтық қатынастар жоқ, оның даудың нәтижесіне тек заңды мүдделері бар.
Өсиетті куәландырған нотариус (немесе өзге де лауазымды адам), өсиет қалдырушының қайтыс болуына байланысты мұрагерлік іс қозғаған нотариус, сондай-ақ егер іс бойынша шешім олардың тараптардың біріне қатысты құқықтары мен міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, өзге де адамдар үшінші тұлғалар ретінде тартылуға тиіс.
Анықталатын және дәлелденетін фактілер, дәлелдемелер мен дәлелдемелер.
Дәлелдеу тақырыбына келесі фактілерді анықтау кіреді:
1) заң талаптарына сәйкес жасалған өсиеттің болуы;
2) мұра қалдырушының қайтыс болуы;
3) өсиеттің жарамсыздығы (өсиет қалдырушының сот белгілеген әрекетке қабілетсіздігі, сондай-ақ өсиет қалдырушының өз іс-әрекетінің мәнін түсінбеген немесе оларға басшылық жасай алмаған кезде өсиет жасауы);
4) мұраны ашу фактісі;
5) өзге де мән-жайлар.
Азаматтың қайтыс болған жағдайда оған тиесілі мүлікке билік ету бойынша ерік білдіруі өсиет деп танылады.
АК-нің 1056-бабына сәйкес өсиетті жасау, қол қою және куәландырудың АК белгілеген тәртібін бұзу салдарынан өсиетті жарамсыз деп танудың мүліктік салдары бар адамның талап-арызы бойынша өсиет жарамсыз деп танылуы мүмкін.
Өсиетті толық немесе бір бөлігінде жарамсыз деп тану туралы талап сотқа берілуі мүмкін.
АК-нің 1056-бабының 1-тармағына сәйкес тиісінше нысанда жасалған өсиет жарамсыз болып табылады. Өсиеттің жарамсыздығы АК-нің 4-тарауының мәмілелердің жарамсыздығы туралы ережелеріне де негізделеді.
Мәміле-бұл саналы түрде жасалған әрекет, оған қатысушы тараптардың әрқайсысының еркі. Өсиет жасау – бұл заңның талаптарына сәйкес келуі керек мәміле (біржақты) - өсиет қалдырушының ерік-жігерін білдіру.
Өсиетті жарамсыз деп тану үшін мәмілелердің барлық түрлеріне ортақ жарамсыздық негіздері де (АК - нің 157 - 159-баптары), сондай-ақ өсиеттердің нысанына, мазмұнына, жасалуына, қол қойылуына және куәландырылуына (АК-нің 1050-1052-баптары) заң талаптарына негізделген арнайы негіздер негіз бола алады. Өсиетті, кез-келген мәміле сияқты, жарамсыз деп тану заңның белгілі бір нормасын бұзуға негізделген. Мұрагерлік құқықтың маңызды қағидасы-мұрагерді таңдаудағы ерік бостандығы.
Мұндай талаптарды қарау кезінде соттар өсиеттің заңды белгілері болып табылатындығын есте ұстауы керек:
- өсиеттің жеке сипаты;
- өсиет қалдырушының ерік бостандығы;
- мәміленің біржақты сипаты;
- заңда белгіленген және қатаң реттелген өсиет нысаны;
- өсиеттің құпиясы.
Азаматтық кодекстің 1046, 1050-баптарының мағынасы бойынша өсиет ету құқығы тек қабілетті азаматтарға тиесілі. Әрекет қабілеттілігін тексеруді өсиетті куәландыратын тұлға (нотариус және т.б.) жүзеге асырады.
Жазбаша дәлелдемелерді сот сенімділік тұрғысынан бағалауы керек (құжаттарды рәсімдеуде ақаулардың болмауы, қажетті деректемелердің болуы, құрастыру тәртібінің сақталуы және т.б.).
Дәлелдеу құралы ретінде тараптар мен үшінші тұлғалардың түсіндірмелері; куәгерлердің (көршілерінің, туыстарының, достарының, жұмыс жөніндегі әріптестерінің, Медициналық және әлеуметтік қызметкерлердің және т.б.) айғақтары; жазбаша дәлелдемелер (науқастың амбулаториялық картасы, осы сот талқылауына қатысы бар өзге де азаматтық немесе қылмыстық істің материалдары және т. б.) пайдаланылуы мүмкін.
Қажет болған жағдайда өсиет жасау кезінде мұра қалдырушының психикалық жағдайын анықтау үшін сот қайтыс болғаннан кейінгі сот-психиатриялық сараптаманы тағайындауы керек.
Сарапшының қорытындысын бағалай отырып, сот оның, сондай-ақ іс бойынша басқа да дәлелдемелердің айрықша дәлелдеу құралы болып табылмайтынын және істе бар барлық дәлелдемелермен бірге бағалануы тиіс екенін ескеруі тиіс. Бұл ретте шешімде қорытындыға баға берілуге, сарапшының қорытындылары неге негізделгені, ол барлық ұсынылған материалдарды назарға алды ма және тиісті талдау жасалды ма, көрсетілуге тиіс.Соттың сарапшының қорытындысын бағалауына оның құзыреттілік деңгейі әсер етуі мүмкін, осыған байланысты білімі, мамандығы, жұмыс өтілі, ғылыми дәрежесі және ғылыми атағы, атқаратын лауазымы көрсетілген қорытындының кіріспе бөлігін мұқият зерделеу қажет.
Сарапшының қорытындысы жеткіліксіз немесе толық болмаған жағдайларда, сондай-ақ сараптамалық қорытындының дұрыстығына немесе негізділігіне күмән болған жағдайда қосымша немесе қайта сараптама тағайындалуы мүмкін.Кейбір жағдайларда, өсиет қалдырушылардың (әсіресе егде жастағы адамдардың) жеке мүмкіндіктерін неғұрлым сараланған бағалау үшін олардың іс-әрекеттерінің маңыздылығын және оларды қаншалықты басқара алатынын анықтау үшін жан-жақты сот-психологиялық-психиатриялық сараптама тағайындауға болады.
Өсиетті жарамсыз деп тану негізіне байланысты сот құжаттық дәлелдерден басқа дәлелдемелер ретінде куәгерлердің айғақтарын қабылдай алады.
Өсиетті жарамсыз деп тану туралы дауларды қарастыра отырып, соттар заңмен өсиет қалдырушыға басқа адам қол қоя алатын негіздердің тізбесі нақты шектелгенін есте ұстауы керек: өсиет мәтінінде жазба жасалуы керек өсиет қалдырушының физикалық кемшіліктері, ауыр ауруы немесе сауатсыздығы. Бұл мән-жайларды құжаттар, куәгерлердің айғақтары және өзге де дәлелдемелер негізінде сот тексеруге тиіс.
АК-нің 1056-бабының 2-тармағына және Жоғарғы Соттың "соттардың мұрагерлік туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы" нормативтік қаулысының 20-тармағына сәйкес, егер сот олардың өсиет қалдырушының ерік білдіруін түсінуге әсер етпейтінін анықтаса, өсиет жазудың жарамсыздығына және оны жасау, қол қою немесе куәландыру кезінде жіберілген техникалық сипаттағы басқа да елеусіз бұзушылықтарға негіз бола алмайды.
Рұқсат етілмейді:
- мұра ашылғанға дейін өсиетке қарсы шығу;
- өсиет жасаудың заңды фактісін анықтау.
Сот шешімінің қарар бөлігінде өсиет жасалған күнді, сондай-ақ өсиетті жарамсыз деп таныған нотариусты және оның нотариаттық іс-әрекеттерді тіркеу тізіліміне енгізілген нөмірін міндетті түрде көрсету қажет (өйткені азамат бір күнде бірнеше өсиет жасап, оларды әртүрлі нотариустардан куәландыра алады).
Талап арызға қоса берілетін негізгі құжаттардың тізбесі
АІЖК-нің 149-бабының талаптарына сәйкес (1-тармақты қараңыз), оның ішінде талапкер өз талаптарын негіздейтін мән-жайларды растайтын құжаттар:
- өсиет;
- өсиет қалдырушының қайтыс болғаны туралы куәлік;
- мұрагерлік мүліктің мұра қалдырушыға тиесілігі туралы құжаттар: жылжымайтын мүлікке құқық белгілейтін құжаттар, көлік құралдарын тіркеу туралы куәлік, тіркеуші органдардың анықтамалары, зейнетақы жинақтары мен банк салымдары туралы анықтамалар және т. б.);
- өсиет қалдырушыны әрекетке қабілетсіз деп тану туралы сот шешімінің көшірмесі не өсиет жасасу сәтінде өсиет қалдырушы өз іс-әрекетінің мәнін түсініп, оларға басшылық жасай ала ма деген мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптаманың қорытындысы не өсиет қалдырушының психикалық денсаулығының жай-күйін куәландыратын кез келген басқа дәлелдер (медициналық құжаттар, науқастың амбулаториялық және стационарлық карталары, психиатриялық диспансерден анықтамалар өсиет қалдырушының есептегі жағдайы туралы және т. б.)
Істерді қарау және шешу кезінде қолдануға жататын заңдар
Азаматтық кодекс (4, 58 тараулар).
1997 жылғы 14 шілдедегі "Нотариат туралы" заң.
Жоғарғы Соттың 2009 жылғы 29 маусымдағы № 5 "соттардың мұрагерлік туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы"нормативтік қаулысы.
"Нотариустардың нотариаттық іс-әрекеттер жасау қағидаларын бекіту туралы"Әділет министрінің 2012 жылғы 31 қаңтардағы № 31 бұйрығы
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды.
Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
