Сыртқы мемлекеттік аудит нәтижелеріне дау айту мемлекеттік сатып алу саласындағы
Сыртқы мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау бюджет қаражатын, мемлекет пен квазимемлекеттік сектор активтерін пайда ланғаны үшін ашықтықты, тиімділікті, жауап кершілікті арттыруға бағытталған.
Сыртқы мемлекеттік аудитті және қаржылық бақылауды жүргізу МАжҚБ туралы Заңмен, Мемлекеттік аудиттің және қаржылық Сыртқы мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау бюджет қаражатын, мемлекет пен квазимемлекеттік сектор активтерін пайда ланғаны үшін ашықтықты, тиімділікті, жауап кершілікті арттыруға бағытталған.
Сыртқы мемлекеттік аудитті және қаржылық бақылауды жүргізу МАжҚБ туралы Заңмен, Мемлекеттік аудиттің және қаржылық Мемлекеттік аудит Есеп комитетінің (Тек серу комиссиясының) тиісті жылға арналған мемлекеттік аудит объектілерінің тізбесі (бұ дан әрі – Мемлекеттік аудит объектілерінің тізбесі) негізінде жүргізіледі.
Сыртқы мем лекеттік аудит және қаржылық бақылау ор гандары жүргізген аудиторлық іс-шараның нәтижелері бойынша мемлекеттік аудит жүр гізілген объектілердің әрқайсысына мыналар ресімделеді:
1) аудиторлық есеп – осы Қағидаларға 16-қосымшаға сәйкес нысан бойынша ауди торлық іс-шараны тікелей жүргізген мемле кеттік аудиторлар жасаған, белгілі бір уақыт кезеңі үшін жүргізілген тиімділік аудитінің және (немесе) сәйкестік аудитінің нәтиже лерін қамтитын құжат;
2) қаржылық есептілік бойынша аудитор лық есеп – осы Қағидаларға 18-қосымшаға сәйкес нысан бойынша аудиторлық іс-шара ны тікелей жүргізген мемлекеттік аудиторлар жасаған, қаржылық есептіліктің анықтығы, сондай-ақ, бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есептілікті жасау тәртібінің Қа зақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік заңнамасында бел гіленген талаптарға сәйкестігі туралы жаз баша нысанда білдірілген пікірді қамтитын құжат (Қағидалардың 115-тармағы).
Анықталған бұзушылықтар мен жүйелі кемшіліктер Аудиторлық есептегі жазба лардың анықтығын растайтын құжаттардың түпнұсқаларының деректемелеріне қажетті сілтемелер көрсетіле отырып, объективті және дәл сипатталады.
Бұзушылықтар ережелері бұзылған нормативтік құқықтық актілердің баптары, тармақтары мен тармақшалары, сондай-ақ, мемлекеттік аудит объектілерінің оларды іске асыру үшін қабылдаған актілері көрсетіле отырып сипатталады (Қағидалар дың 117-тармағы).
Әрбір бұзушылықтың фактісі, сондай-ақ, заңнамадағы анықталған кемшіліктер мен олқылықтар нөмірленеді және бұзушылықтың сипаты мен түрін сипат тайтын, оның ішінде Есеп комитетінің 2018 жылғы 1 қазандағы № 18-НҚ нормативтік қа улысымен бекітілген Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау объектілерінде анықтала тын бұзушылықтар сыныптауышында көздел ген жеке тармақта жазылады.
Бұзушылықтар сипаттамасында бұзушы лықтарды растайтын құжаттарға сілтеме жа салады. Аудиторлық есепке мынадай аудиторлық дәлелдемелер қоса беріледі: жүйелі кемшілік тер кестесі, аудиторлық іс-шараның нәти желері бойынша анықталған бұзушылықтар тізілімі, құжаттардың төлнұсқалары немесе белгіленген тәртіппен куәландырылған көшір мелері, бұзушылық фактілерін көрсететін анықтамалар, фотосуреттер; жол берілген бұзушылықтар бойынша адамдардың жаз баша түсініктемелері; бақылау өлшемдері (тексеріп қараулар) актілері; зерттеулердің (сынақтардың), сараптамалардың қорытын дылары, құжаттар немесе олардың көшірме лері; сарапшылардың қорытындылары (олар жасалған жағдайда) және басқалар.
Аудиторлық есепке тиісті құжаттармен расталмаған фактілерді, түйіндерді енгізуге жол берілмейді. Аудиторлық іс-шаралардың нәтижелері бойынша Аудиторлық есеп жасалады және аудиторлық іс-шара шеңберінде соңғы аудит объектісінде аудиторлық іс-шара аяқталғаннан кейін он жұмыс күні ішінде аудит объектісіне жіберіледі.
Аудиторлық іс-шараның нәтижелерімен келіспеген кезде мемлекеттік аудит объек тісінің басшылығы қол қойылған Аудиторлық есеп объектіге жіберілген күннен бастап, он жұмыс күнінен аспайтын мерзімде Аудитор лық есепке жазбаша қарсылықтар жіберуге құқылы. Есеп комитетіне (Тексеру комиссиясына) келіп түскен Аудиторлық есепке мұндай қар сылықтар МАжҚБ туралы Заңның 11-1-та рауына сәйкес Аудиторлық қорытындыны дайындау кезеңінде қаралады.
Мемлекеттік аудит нәтижелері бойынша түйіндер мен ұсынымдарды қамтитын Ауди торлық есептердің негізінде жасалатын және Есеп комитетінің (Тексеру комиссиясының) қаулысымен бекітілетін құжат болып табыла тын Аудиторлық қорытынды ресімделеді. Қаулы мыналарды:
1) жүргізілген аудиторлық іс-шараның қо рытындысы бойынша дайындалған Аудитор лық қорытындыны бекіту туралы шешімді;
2) Қазақстан Республикасының Үкіметіне және (немесе) облыстың (облыстық маңызы бар қаланың, ауданның) жергілікті атқарушы органына және (немесе) тиісті мәслихатқа, консультативтік-кеңесші органға Аудиторлық қорытындыны немесе одан үзіндіні беру тура лы шешімді;
3) материалдарды құқық қорғау органдары на жіберу туралы шешімді;
4) Нұсқамаларды жіберу туралы шешімді қамтиды.
Тексеру комиссиясының жүргізілген аудит нәтижелері бойынша шығарған нұсқамалары на негізінен сот тәртібімен дау айтылды.
МАжҚБ туралы Заңның 5-бабы 2-тармағы ның 1) тармақшасына сәйкес мемлекеттік қаржылық бақылаудың ден қою шаралары барлық мемлекеттік органдардың, ұйымдар дың және лауазымды адамдардың орындауы үшін міндетті, анықталған бұзушылықтарды жою туралы және оларға жол берген лауазым ды адамдардың жауаптылығын қарау туралы нұсқама шығару болып табылады.
Демек, нұсқама аудит объектісі үшін қолай сыз сипаттағы әкімшілік акт болып табылады.
Мысалы, Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Тұрғын үй қоры» ҚММ мен мердігер «А БД» ЖШС арасында жергілікті бюджет қара жатының есебінен жалпы сомасы 30 724 963 теңге болатын тұрғын үйді ағымдағы жөндеу бойынша құрылыспен байланысты емес жұ мыстарды мемлекеттік сатып алу туралы шарт жасалған.
«Нұр-Сұлтан қаласы бойынша тексеру ко миссиясы» ММ Тұрғын үй қорының қызметін де тұрғын үй саласындағы бюджет қаражатын пайдалану және мемлекет активтерін басқару тиімділігіне мемлекеттік аудит жүргізген.
Аудит нәтижелері бойынша тапсырыс бе рушіге 2021 жылғы 23 желтоқсандағы нұсқа ма енгізіліп – 2022 жылғы 31 наурызға дейінгі мерзімде мердігер ұйымдарға күтпеген жұ мыстар мен шығындар үшін негізсіз төлемді, қысқы уақыттағы шығыстарды, құрылыс ма териалының құнына сметалық пайда – 3 339,8 мың теңгені жергілікті бюджет кірісіне өтеуді тапсырған.
Мердігер осы нұсқамаға дау айтқан. Жергілікті соттар талап қоюды қанағаттан дырудан бас тартқан және тапсырыс беруші мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағи даттарының бірі – мемлекеттік сатып алу үшін пайдаланылатын Аудиттің түйіндері бойынша Тапсырыс беруші реконструкциялау немесе күрделі жөндеу бойынша құрылыс нормативтерін не гізсіз қолданған және шығыстарды негізсіз есептеген.
Ағымдағы жөндеуді жүргізу кезін де шығыстар нақты нарықтық құн негізінде есептелетін 1.04-26-2011 ҚР ҚН басшылыққа алу қажет еді.
Жұмыстың осы түрі кезінде міндетті түрде ЖСҚ жасау қажет. Осыған бай ланысты Тұрғын үй қоры тапсырыс беруші та рапынан жұмыстардың құнын төлеуді негізсіз қабылдаған.
Әкімшілік істердің соттылығы
ӘРПК-нің 102-бабының екінші бөлігі не сәйкес жария-құқықтық қатынастардан туындайтын, осы Кодексте көзделген даулар әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен соттар дың соттылығына жатады.
№ 4 ЖСНҚ-ның 2-тармағында МСА қо рытындыларына, әлеуетті өнім берушіні мем лекеттік сатып алуға ЖҚТ-ға енгізу туралы уәкілетті органның шешімдеріне, сондай-ақ, өткізілген МСА-ны тексеру қорытындылары бойынша уәкілетті органның шешімдеріне, қо рытындыларына, нұсқамаларына, хабарлама ларына дау айту талап қоюшының тұрғылықты (орналасқан) жері бойынша ӘРПК-нің 106-ба бының үшінші бөлігінде көзделген тәртіппен жүзеге асырылатыны түсіндірілген.
Егер талап қоюшы конкурс қорытындыла рын заңсыз деп тану туралы талаппен қатар МСА туралы жасалған шартты жарамсыз деп осы негізбен тануды талап етсе, онда мұндай талап қоюлар ӘРПК-нің 84-бабы үшінші бөлі гінің, 155-бабы үшінші бөлігінің, 156-бабы екінші бөлігінің талаптарын ескере отырып, МАӘС-те бірлесіп қарауға жатады.
Алайда, МСА туралы шарт тарды тану бөлігінде талап қою талаптарын қайтару фактілері орын алады, ал олар МСА қорытындыларына шағымдану туралы талап қою талаптарымен бірге қойылған.
№ 4 ЖСНҚ мұндай жағдайда қойылған та лаптың шартты жарамсыз деп тану бөлігінде талап қоюшыдан дауды сотқа дейін реттеудің шартта көзделген тәртібін сақтау талап етіл мейтінін де көздейді.
Тапсырыс берушінің, МСА-ны ұйымда стырушының, МСА-ны бірыңғай ұйымдасты рушының, комиссиялардың, сарапшының, МСА саласындағы бірыңғай оператордың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), шешімдеріне, сондай-ақ, уәкілетті орган мен МАжҚБ орган дарының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне), шешім деріне әлеуетті өнім берушінің талап қоюлары МАӘС-тің қарауына жатады.
Заңның 12-бабы 4-тармағы бірінші бөлі гінің 1) және 3) тармақшаларын қолдануға байланысты МСА-ны ұйымдастырушылар дың, тапсырыс берушілердің талап қоюлары, сондай-ақ, МСА туралы шарттарды орындау дан туындайтын талап қоюлар МАЭС-тің қа рауына жатады.
Заңның 12-бабы 4-тармағы бірінші бөлігінің 2) тармақшасына сәйкес МСА-ға жосықсыз қа тысушы деп танылған әлеуетті өнім берушіні МСА-ға жосықсыз қатысушы деп тану туралы уәкілетті органның шешіміне дау айту туралы талап қоюлар МАӘС-тің қарауына жатады.
Әкімшілік талап қоюларды қайтару
Соттылыққа жатпайтыны бойынша қайтарулардың негізгі себебі дау айтылатын әкімшілік актінің электрондық нысанда шыға рылуы болып табылады және сондықтан та лап қоюшының орналасқан (тұратын) жері бойынша қаралуға тиіс.
Бұл қағида ӘРПК-іге енгізілді және сот практикасының бастапқы кезеңінде қайтарулар санының өсуіне әсер етті.
Талап қоюлардың көп санын орталық әкімшілік органдар елордада орналасқан дықтан, Астана қаласының бірінші сатыдағы соты қарады.
әкімшілік актінің электрондық нысанда шыға рылуы болып табылады және сондықтан та лап қоюшының орналасқан (тұратын) жері бойынша қаралуға тиіс.
Бұл қағида ӘРПК-іге енгізілді және сот практикасының бастапқы кезеңінде қайтарулар санының өсуіне әсер етті. Талап қоюлардың көп санын орталық әкімшілік органдар елордада орналасқан дықтан, Астана қаласының бірінші сатыдағы соты қарады.
1. № 5 ЖСНҚ-ның 1-тармағының мағына сын негізге ала отырып, соттардың өнім бе рушіні таңдау және МСА туралы шарт жасасу процесінде туындайтын, қарау тәртібі ӘРПК нің нормаларымен реттелетін даулардың және мемлекеттік сатып алу туралы шарттан туын дайтын, азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралатын даулардың аражігін ажыратқаны жөн.
Соттарға МСА туралы шарттан туындай тын, атап айтқанда,
а) тапсырыс берушінің шартты бұзу туралы хабарламаны жіберу ту ралы әрекеттерін;
б) жауапкердің шартты бұзу жөніндегі шараларды қабылдамау жөніндегі әрекетсіздігін тану және оны бұзуға міндеттеу;
в) шартты біржақты тәртіппен бұзу туралы ха барламаны;
г) осындай хабарламаны жіберу жөніндегі әрекеттерді заңсыз деп тану және күшін жою туралы талап қоюлар түсті.
Соттардың мұндай талап қоюларды қай таруы даулардың әкімшілік органдардың нормативтік құқықтық актілерде белгілен ген өкілеттіктеріне орай бір тараптың (өнім беруші) екінші тарапты (тапсырыс беруші) әкімшілік немесе өзге де билікпен бағынды руына немесе тәуелді болуына негізделмеуі нен туындаған.
Қаралып отырған жағдайда мәлімделген талаптар тапсырыс беруші мен өнім беруші арасында жасалған шарттың талаптары бойынша дауды қамтиды, бұл олардың арасындағы жария-құқықтық қаты настарды жоққа шығарады.
Мұндай жағдайларда талап қоюлар ӘРПК нің іс жүргізу тәртібі АПК-іде көзделген істер әкімшілік сот ісін жүргізу тәртібімен қаралуға жатпайтыны көзделген 3-бабы жетінші бөлі гінің
2) тармақшасы бойынша заңды түрде қайтарылды.
2. Талап қоюшылар жүргізілген ішкі мемле кеттік аудит нәтижелері бойынша аудиторлық есеп пен аудиторлық қорытындыға дау айтқан және соттар мұндай талап қоюларды қайтару туралы қорытындыға негізді түрде келді.
Қысқа уақыт ішінде МАжҚБ туралы заң ның 19-бабына бірнеше мәрте енгізілген түзетулерге байланысты осы даулардың сот тылығы туралы сұрақтар туындағанын атап өткен жөн.
Атап айтқанда, осы бап 2021 жылғы 1-6 шілде аралығында, МАжҚБ органдары осы баптың 2, 3, 4 және 5-тармақтарына сәйкес басқа МАжҚБ органдары жүргізген мемле кеттік аудит нәтижелерін, егер оларды сот Қа зақстан Республикасының әкімшілік сот ісін жүргізу туралы заңнамасына сәйкес заңсыз деп танымаса, таниды деп көзделген.
2021 жылғы 6 шілдеден бастап, бұл норма дауларды азаматтық процестік юрисдикцияға ауыстыру арқылы өзгертілді, бұл, осы Талдау авторларының пікірінше, заңды логика тұрғы сынан негізді болып табылады, өйткені, ау диторлық қорытынды мен аудиторлық есеп бірінші жағдайда аудиторлардың тұжырымда ры мен ұсынымдарын, екіншісінде, аудит нәтижелерін қамтиды. Бұл ретте, осы құжаттарда әкімшілік актінің міндетті өлшемшарт тары жоқ.
Сонымен қатар, соттар МАжҚБ туралы Заңның 5-бабы 2-тармағының 1) тармақ шасына сәйкес қаржылық бақылаудың ден қою шараларының бірі, барлық мемлекеттік органдардың, ұйымдардың және лауазым ды адамдардың орындауы үшін міндетті, анықталған бұзушылықтарды жою туралы және оларға жол берген лауазымды адамдар дың жауаптылығын қарау туралы нұсқама шығару болып табылатынына назар аударуы қажет. Бұдан басқа, осы Заңның 58-4-бабы ның 7-тармағы апелляциялық комиссияның шешімдеріне МАжҚБ саласындағы уәкілетті органның шағымдану құқығын көздейді.
Апелляциялық комиссияның мұндай нұсқа малары мен шешімдеріне дау айту, егер олар әкімшілік актінің, әрекеттің (әрекетсіздіктің) шешімдеріне МАжҚБ саласындағы уәкілетті органның шағымдану құқығын көздейді.
Апелляциялық комиссияның мұндай нұсқа малары мен шешімдеріне дау айту, егер олар әкімшілік актінің, әрекеттің (әрекетсіздіктің).
Қысқартулар
Әкімакт – әкімшілік акт
МСА – мемлекеттік сатып алулар;
ЖҚТ – мемлекеттік сатып алуға жосықсыз қатысушылар тізілімі;
МАӘС – мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сот;
ӘІСА – облыстық соттың әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы;
ҚР ЖС ӘІСА – Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының әкімшілік істер жөніндегі сот алқасы;
МАЭС – мамандандырылған ауданаралық экономикалық сот;
Қаржымині – Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі;
Қазынашылық – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті;
ІМАК – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитеті;
ДВГА – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Ішкі мемлекеттік аудит комитетінің Ішкі мемлекеттік аудит департаменті;
МАжҚБ – мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау;
КҚ – конкурстық құжаттама;
ЖСҚ – жобалау-сметалық құжаттама;
ҚР ҚН – Қазақстан Республикасының құрылыс нормалары.
Нормативтік құқықтық база
Қазақстан Республикасының Конституциясы;
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (АК);
Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі (АПК)
Қазақстан Республикасының Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексі (ӘРПK);
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі;
Қазақстан Республикасының Салық кодексі;
«Мемлекеттік сатып алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (МСА туралы заң);
«Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (МАжҚБ туралы заң);
«Құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
«Ұлттық әл-ауқат қоры туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
«Квазимемлекеттік сектордың жекелеген субъектілерінің сатып алуы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы;
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 11 желтоқсандағы № 648 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағидалары (№ 648 Қағидалар);
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 694 бұйрығымен бекітілген Мемлекеттік сатып алу саласында тізілімдерді қалыптастырудың және жүргізудің қағидалары (№ 694 Қағидалар);
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2015 жылғы 30 қарашадағы № 598 бұйрығымен бекітілген Камералдық бақылау жүргізу қағидалары (№ 598 Қағидалар);
Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2018 жылғы 19 наурыздағы № 392 бұйрығымен бекітілген Ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүргізу қағидалары (№ 392 Қағи далар);
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 20 наурыздағы № 127 қаулысымен бекітіл ген Мемлекеттік сатып алудың арнайы тәртібі (қолданылу мерзімі 2020 жылғы 31 желтоқсанға дейін);
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 1200 қаулысымен бекітілген Ерекше тәртіпті қолдана отырып, мемлекеттік сатып алуды жүзеге асыру қағидалары (№ 1200 Қағидалар);
«Соттардың мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманы қолдануы туралы» Қазақстан Респу бликасы Жоғарғы Сотының 2022 жылғы 21 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысы (№ 4 ЖСНҚ);
Қордың Директорлар кеңесі басқармасының 2019 жылғы 3 қыркүйектегі № 31/19 шешімімен бекітілген Қордың сатып алу қызметін басқару стандарты;
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілері.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
