.png)
Екі кінә нысанымен жасалған қылмыстық құқықбұзушылықтар үшін жауаптылық
📘 ҚР ҚК 22-БАП
Екі кінә нысанымен жасалған қылмыстық құқықбұзушылықтар үшін жауаптылық
🔹 1. Мақаланың құқықтық табиғаты мен маңызы
22-бапта бір қылмыстық құқықбұзушылық шеңберінде екі кінә нысанының үйлесуі қарастырылады:
· Қасақаналық (негізгі әрекетке қатысты),· Абайсыздық (қасақаналықпен қамтылмаған, бірақ орын алған салдарға қатысты).
Бұл құбылыс құқық теориясында «қос кінә нысаны» немесе «аралас кінә нысаны» деп аталады.
🟦 Неліктен бұл маңызды? – Заң қылмыстық жауаптылықтың көлемін ажыратуға мүмкіндік береді: адам тек істегісі келген іс-әрекеті үшін ғана емес, сонымен бірге қаламағанымен алдын алуға тиіс салдарлар үшін де жауапты болады.
🔹 2. Екі кінә нысаны бар құқықбұзушылықтың құрылымы
ҚР ҚК 22-бабына сәйкес міндетті элементтер:
| Элемент | Мазмұны |
|---|---|
| 1. Деяние | Қасақана жасалған (мысалы, соққы, өрт қою, өкілеттікті асыра пайдалану және т.б.) |
| 2. Салдар | Қасақаналықпен қамтылмаған ауыр зардаптар орын алды (мысалы, өлім) |
| 3. Салдарға қатысты кінә нысаны | Немқұрайлылық немесе менмендік (ҚР ҚК 21-бабын қараңыз) |
| 4. Байланыс | Іс-әрекет пен салдардың арасындағы себептік байланыс |
🔹 3. Практикадан мысалдар
✅ Мысал 1 (менмендік):Жәбірленушіні жеңіл жарақаттау мақсатымен ұрып-соғу. Соққылар ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін екенін біле тұра, кінәлі олардың болмайтынына сенген. Бірақ жәбірленуші қайтыс болады.➡ Қасақаналық — зиян келтіруде;➡ Өлім — қасақаналықпен қамтылмаған, бірақ менмендікпен жол берілген;➡ Жауаптылық — ҚР ҚК 106-бабы (қасақана ауыр зиян келтіру) және 104-бабы (абайсызда кісі өлтіру) бойынша.
✅ Мысал 2 (немқұрайлылық):ІІМ қызметкері электрошокер қолданады, салдарын есептемей. Жәбірленушінің созылмалы ауруы болғандықтан ол қайтыс болады.➡ Қасақаналық — заңсыз күш қолдануда;➡ Өлім — болжанбаған, бірақ алдын ала білуге және болдырмауға тиіс еді;➡ Жауаптылық — қасақаналық + немқұрайлылық.
🔹 4. Басқа кінә нысандарынан айырмашылығы
| Кінә түрі | Болжам | Салдарды қалау | Ауыр салдарға баға |
|---|---|---|---|
| Тікелей қасақаналық (ҚК 20-бап 2-бөлім) | Иә | Иә | Толық қамтылған |
| Жанама қасақаналық (ҚК 20-бап 3-бөлім) | Иә | Жоқ, бірақ жол береді | Болжап, жол берген |
| Менмендік (ҚК 21-бап 2-бөлім) | Иә | Болмайды деп сенген | Ішінара болжаған |
| Немқұрайлылық (ҚК 21-бап 3-бөлім) | Жоқ | - | Болжап, болдырмауға тиіс еді |
| Аралас (ҚК 22-бап) | Иә/Жоқ | Ішінара қамтиды | Әрекетке қасақаналық, салдарға абайсыздық |
🔹 5. ҚР ҚК байланысты баптары
· 19-бап — Кінә ұғымы;· 20-бап — Қасақаналық кінә нысаны;· 21-бап — Абайсыздық (менмендік, немқұрайлылық);· 104-бап — Абайсызда адам өлтіру;· 106-бап — Қасақана ауыр зиян келтіру.
🔹 6. ҚР Жоғарғы Сотының ұстанымы
📜 ҚР ЖС нормативтік қаулысы №1, 11.03.2016 ж.«Абайсызда жасалған қылмыстарды саралау туралы»➡ Әрбір салдарға қатысты кінә нысанын анықтау қажеттілігі көрсетілген;➡ Себептік байланысты және тұлғаның зияткерлік қатынасын айқындау қажет.
📜 ҚР ЖС нормативтік қаулысы №2, 25.12.2020 ж.«Өмір мен денсаулыққа қарсы қылмыстарды саралау туралы»➡ Міндетті түрде сараптама жүргізу және тиісті сақтық стандарттары бойынша баға беру қажеттілігі атап өтіледі;➡ Мінез-құлықтың психологиялық бағасы маңызды рөл атқарады.
🔹 7. ҚР ҚПК-мен байланысы
· ҚПК 113-бабы — әрбір салдарға қатысты кінә нысанын дәлелдеу қажет;· ҚПК 124-бабы — сот кінәлінің ішкі қатынасын бағалауға міндетті;· ҚПК 125-бабы — дәлелдерді ішкі сенім бойынша, логикаға және барлық мән-жайларды салыстыруға сүйене отырып бағалау.
🔹 8. ҚР АК-дегі азаматтық-құқықтық салдары
· ҚР АК 923-бабы: қасақана немесе абайсызда келтірілген зиян өтелуге тиіс;· Қос кінә азаматтың қос жауаптылығына — қылмыстық және азаматтық — әкелуі мүмкін.
🧾 ҚОРЫТЫНДЫ
ҚР ҚК 22-бабы мынаған мүмкіндік береді:
· Қасақаналық пен абайсыздық үйлескен жағдайда әділ қылмыстық жауаптылықты қамтамасыз етуге;· Нақты кінә дәрежесін және салдарды ескеруге;· Себептік байланыстың күрделі жағдайында құқық қолдануды икемді етуге.
Сот практикасы мен заңнама екі кінә нысаны бар жағдайда:
· Қылмыстық құқықбұзушылық жалпы алғанда қасақана деп танылады,· Бірақ салдарға қатысты кінә нысаны жауаптылықтың көлеміне және саралауға әсер етеді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
