216-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қасақана банкроттығы

     Қасақана банкроттық, яғни коммерциялық ұйымның басшысы немесе меншік иесі, сол сияқты дара кәсіпкер ірі залал немесе өзге де ауыр зардаптар келтірген жеке мүддесінде немесе өзге де адамдардың мүдделерінде жасаған төлем қабілетсіздігін қасақана құру немесе ұлғайту, —      

бес жүзден сегіз жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның бес айдан сегіз айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жүзден сегіз айға дейінгі екі жүз айлық есептік көрсеткіш немесе бір айдан екі айға дейінгі кезеңде немесе онсыз сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде.

     Қылмыстың қоғамдық қауіптілігі экономикалық қатынастардың қалыпты жұмыс істеуіне нұқсан келтіруден және мемлекетіміздің экономикасына орасан зор зиян келтіруден көрінеді.      

Талданатын қылмыстың объектісі-борышкерлер мен кредиторлардың заңды міндеттемелерін адал орындауын қамтамасыз ететін экономикалық қызметті жүзеге асыру тәртібі.      

Азаматтық заңнамада ҚР АК 21-бабында жеке және заңды тұлғалардың банкроттығы ұғымы қамтылған. Ол сондай-ақ 1997 жылғы 21 қаңтардағы "Банкроттық туралы" ҚР Заңында келтірілген. изм. және қосымша). Дәрменсіздігін сот белгілеген не борышкер кредиторлармен келісім бойынша соттан тыс тәртіппен ресми түрде жариялаған борышкер банкрот болып саналады.      

Қасақана банкроттықтың объективті жағы коммерциялық ұйымның басшысы немесе меншік иесі, сол сияқты дара кәсіпкер жеке мүддесінде немесе ірі залал не өзге де ауыр зардаптар келтірген өзге де адамдардың мүдделерінде жасаған төлем қабілетсіздігін қасақана құрудан немесе ұлғайтудан тұрады.      

Соттан тыс рәсім-бұл борышкердің келісіміне қол жеткізу арқылы дәрменсіз борышкердің борыштарын соттан тыс тәртіппен реттеу рәсімі, ал егер борышкер мемлекеттік кәсіпорын болса, онда кредиторлармен мемлекеттік органның Дәрменсіз мемлекеттік кәсіпорындарын қайта ұйымдастыруға және таратуға уәкілеттік берілген, кредиторлардың бақылауымен борышкерді ерікті түрде тарату не дәрменсіз борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және оның қызметін жалғастыру мақсатында оңалту рәсімдерін қолдану туралы.      

Ақшалай міндеттеме деп борышкердің азаматтық-құқықтық шарт бойынша және ҚР Азаматтық кодексінде көзделген өзге де негіздер бойынша кредиторға белгілі бір ақшалай соманы төлеу міндеті түсініледі.      

Бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін міндетті төлемдер-бұл Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалатын тәртіппен және шарттарда жүргізілетін салықтар, алымдар және бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін өзге де міндетті жарналар.      Кредиторлардың ақшалай міндеттемелер бойынша талаптарын қанағаттандыруға және (немесе) заңда белгіленген мерзім ішінде міндетті төлемдерді төлеу жөніндегі міндетті орындауға қабілетсіз дара кәсіпкер немесе заңды тұлға борышкер болып табылады.      

Банкрот деп тану үш міндетті шартты сақтауды талап етеді: борышкердің қарыздарын жабу үшін өз мүлкі болмауы керек, яғни актив міндеттемеден аз болуы керек;      

қарыз жиынтықта ең төменгі жалақының кемінде жүз елу болуы керек; қарызды төлемеу ол төленген сәттен бастап үш айға созылады.      

"Банкроттық туралы" ҚР Заңының 1 - бабының 26-тармағына сәйкес қасақана банкроттық-бұл борышкерді өз мүлкінің меншік иесінің немесе заңды тұлға-борышкер органдарының өз мүдделері үшін немесе өзге тұлғалардың мүдделері үшін жүзеге асыратын әрекеттерімен немесе әрекетсіздігімен дәрменсіздікке қасақана келтіру.      

Заңның 5-бабына сәйкес борышкер мүлкінің меншік иесі (ол уәкілеттік берген орган), заңды тұлғаның құрылтайшысы (қатысушысы) және (немесе) лауазымды адамдары борышкерді төлем қабілетсіздігіне қасақана келтіргені (әдейі банкроттық) үшін дәрменсіз борышкердің кредиторлары алдында оларға тиесілі мүлікпен субсидиарлық жауаптылықта болады.      

Бұл ретте субсидиарлық жауапкершілік деп негізгі борышкер болып табылатын басқа тұлғаның жауапкершілігіне қосымша заңнамаға немесе міндеттеме шарттарына сәйкес ол көтеретін тұлғаның жауапкершілігі түсінілуі тиіс.     

Банкроттық белгілерін анықтау үшін ақшалай міндеттемелер мен міндетті төлемдердің нақты мөлшерін білу маңызды. Ақшалай міндеттемелер мен міндетті төлемдердің мөлшері, егер заңда өзгеше көзделмесе, борышкерді банкрот деп тану туралы сотқа өтініш берген кезде айқындалады. Борышкердің банкроттық белгілерінің болуын айқындау үшін борышкердің өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін жауап беретін азаматтар алдындағы міндеттемелерді, авторлық сыйақы төлеу жөніндегі міндеттемелерді қоспағанда, борышкер төлеуге жататын пайыздарды ескере отырып, ақшалай міндеттемелердің мөлшері, оның ішінде берілген тауарлар, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін берешектің мөлшері, қарыз сомасы ескеріледі,  сондай — ақ борышкер-заңды тұлғаның құрылтайшылары (қатысушылары) алдындағы осындай қатысудан туындайтын міндеттемелер. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген міндетті төлемдердің мөлшері назарға алынады.      

Кредиторлардың талаптары бойынша ақшалай міндеттемелердің мөлшері, егер ол соттың заңды күшіне енген шешімімен немесе борышкердің осы талаптарды мойындағанын куәландыратын құжаттармен расталса, сондай-ақ заңда көзделген өзге де жағдайларда белгіленген болып есептеледі.      

Борышкер кредиторлардың талаптарына дау айтқан жағдайларда ақшалай міндеттемелердің және (немесе) міндетті төлемдердің мөлшерін сот айқындайды.      

Төлем қабілетсіздігі-бұл заңды тұлғаның немесе жеке кәсіпкердің банкроттық алдында тұрғанының немесе оған кіргенінің көрсеткіші.      

Төлем қабілетсіздігін қасақана құру немесе арттыру әртүрлі әдістермен жүзеге асырылады. Мысалы, әдейі тиімсіз, нормативтік құқықтық актілерге сәйкес келмейтін мәмілелер жасау, басқа адамдардың қарыздарын кепілгер ретінде қабылдау, активтерді азайту, мүлікті жалған иеліктен шығару және т.б. қарастырылып отырған әрекет төлем қабілетсіздігі пайда болған және өскен кезде әдейі шаралар қабылданбаған кезде әрекет ету арқылы да, әрекетсіздік арқылы да жасалуы мүмкін.      

Бұл жерде белгілі бір адамның қылмыстық жауапкершілігі туралы мәселені шеше отырып, төлем қабілетсіздігін жасанды түрде құру немесе оны көбейту үшін нақты қандай іс-әрекеттер жасағанын немесе, керісінше, жасамағанын (бірақ ол міндетті болса да) анықтау қажет екендігі ерекше маңызды. Борышкер — заңды тұлғаның құрылтайшылары (қатысушылары), борышкер мүлкінің меншік иесі ұйымдардың банкроттықтың алдын алу жөнінде уақтылы шаралар қабылдауға міндетті.      

Өзінің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мүмкіндігі болған кезде дәрменсіз борышкер "банкроттық туралы" ҚР Заңының 43-бабына сәйкес оны банкрот деп тану туралы өтінішпен сотқа жүгінгенге дейін уәкілетті органға өзінің оңалту рәсіміне қатысты қолдану туралы өтінішхат бере алады.      

Өтініште борышкерге қатысты көрсетілген рәсімді қолданудың орындылығы негіздемесі болуға тиіс, оған дәрменсіз борышкерді оңалту жоспары қоса беріледі. Дәрменсіз борышкерді оңалту жоспары төлем қабілеттілігін қалпына келтіру бойынша нақты іс-шараларды қамтуы тиіс. Мысалы, борышкерге ақшалай міндеттемелер мен міндетті төлемдерді өтеу үшін жеткілікті мөлшерде қаржылық көмек көрсетілуі мүмкін. Қаржылық көмек көрсету борышкердің немесе басқа тұлғалардың қаржылық көмек көрсеткен тұлғалардың пайдасына міндеттемелер қабылдауымен қатар жүруі мүмкін.     

Оңалту шаралары дәрменсіз борышкерді таратудың алдын алуға бағытталған кез келген ұйымдық-шаруашылық, техникалық, қаржы-экономикалық, құқықтық және заңнамаға қайшы келмейтін өзге де іс-шараларды, сондай-ақ осындай іс-шаралардың тұтас кешенін, оның ішінде санацияны, борышкердің талап ету құқықтарын басқаға беруді, бітімгершілік келісім жасасуды қамтуы мүмкін.      

Борышкерді қаржылық сауықтыру мақсатында мынадай шаралар жүзеге асырылуы мүмкін:      

- борышкерге оның құрылтайшыларының (қатысушыларының) және өзге де тұлғалардың қаржылық көмек көрсетуі;      

- борышкердің активтері мен міндеттемелерінің құрылымын өзгерту;      

- борышкердің ұйымдық құрылымын өзгерту;      

- борышкердің жарғылық капиталының мөлшерін және оның меншікті қаражатының (капиталының)шамасын сәйкестендіру;      

- заңнамаға сәйкес жүзеге асырылатын өзге де шаралар.     

Борышкерге оның құрылтайшылары мен өзге де тұлғаларға мынадай нысандарда қаржылық көмек көрсетілуі мүмкін:      

борышкердің депозитіне пайыздарды есептей отырып, ақшалай қаражатты орналастыру;      

борышкердің кредиттері бойынша кепілгерлік (банктік кепілдіктер) беру;      

төлемді кейінге қалдыру және (немесе) бөліп төлеу;      

борышкердің борышын оның кредиторларының келісімімен аудару;      

борышкердің пайдасын дивиденд ретінде бөлуден бас тарту және оны борышкерді қаржылық сауықтыру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға жіберу;      

борышкердің жарғылық капиталына қосымша жарна енгізу;      

борышкерге қарызды кешіру.      

Борышкерге қаржылық көмек көрсету шарттары туралы шешімді борышкердің өзі және оған қаржылық көмек көрсететін адам қабылдайды.      

Борышкер активтерінің құрылымын өзгерту мыналарды қамтуы мүмкін:      

өтімді емес активтерді өтімді активтермен ауыстыруды қоса алғанда, оның кредиттік портфелінің сапасын жақсарту;      

активтердің құрылымын олардың орындалуын қамтамасыз ететін міндеттемелердің мерзімдеріне сәйкес жеделдігі бойынша келтіру;      

борышкердің шығыстарын қысқарту, оның ішінде борышкердің қарыздарына қызмет көрсету;      

табыс әкелмейтін активтерді, сондай-ақ сатылуы борышкердің банк операцияларын орындауына кедергі келтірмейтін активтерді сату;      

оның активтерінің құрылымын өзгерту жөніндегі өзге де шаралар.    

Егер есепті айдың қорытындылары бойынша борышкердің меншікті қаражатының (капиталының) шамасы оның жарғылық капиталының мөлшерінен аз болған жағдайда, борышкер жарғылық капиталдың мөлшерін және меншікті қаражаттың (капиталдың) шамасын сәйкестікке келтіруге міндетті.      

Мүмкін болатын оңалту процедураларының егжей-тегжейлі сипаттамасы, біріншіден, борышкер оңалту процедуралары туралы өтініш білдіре ме, жоқ па, егер ол талап етсе, оның оңалту іс-шаралары жоспарын құрудағы және оны жүзеге асырудағы нақты рөлі көбінесе қасақана банкроттық орын алды ма деген қорытындыны анықтайды.      

Қасақана банкроттықтың объективті жағының міндетті белгісі-дара кәсіпкердің, коммерциялық ұйым басшысының немесе меншік иесінің әрекеті немесе әрекетсіздігі мен ірі залал немесе өзге де ауыр зардаптар келтіру арасындағы себепті байланыстың болуы. Демек, қарастырылып отырған қылмыстың құрылымы материалдық болып табылады.      

Қаралып отырған қылмыстағы ірі залал ҚР ҚК 189-бабына ескертпеде айтылған тәртіпке ұқсас айқындалады.      Сот практикасы көрсеткендей, басқа да ауыр зардаптар айтарлықтай шығындардан, жұмыс орындарынан айырылудан, технологиялық процестердің бұзылуынан, қызметкерлердің едәуір санына жалақы төлемеуден, салықтарды төлемеуден және т.б., сондай-ақ өзіне-өзі қол жұмсаудан немесе оған оқталудан, экономикалық сипаттағы зардаптардан тұруы мүмкін.      

Қылмыс субъектісі арнайы: коммерциялық ұйымның басшысы немесе меншік иесі не дара кәсіпкер.      

Қылмыстың субъективті жағы тікелей немесе жанама ниеттің болуын болжайды. Дара кәсіпкер, коммерциялық ұйымның басшысы немесе меншік иесі төлем қабілетсіздігін туғызатынын немесе арттыратынын, ірі залал немесе өзге де ауыр зардаптар келтіру мүмкіндігін немесе сөзсіз болатынын болжайтынын және олардың келтірілуін тілейтінін немесе саналы түрде жол беретінін не осы зардаптарды келтіру мүмкіндігіне немқұрайлы қарайтынын түсінеді.      

Қылмыстың себебі-коммерциялық ұйым басшысының немесе иесінің немесе жеке кәсіпкердің жеке мүдделері немесе басқа адамдардың мүдделері.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы