23-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК-не жазықсыз зиян келтіру

     1. Егер іс-әрекеттер (әрекетсіздік) және туындаған қоғамдық қауіпті салдарлар оны жасаған адамның ниетімен қамтылмаса, ал мұндай іс-әрекетті жасағаны және абайсызда қоғамдық қауіпті зардаптар келтіргені үшін қылмыстық жауаптылық осы Кодексте көзделмесе, іс-әрекет кінәсіз жасалған деп танылады.      

2. Егер оны жасаған адам өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамдық қауіптілігін түсінбесе және істің мән-жайлары бойынша сезіне алмаса не қоғамдық қауіпті зардаптардың туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе және істің мән-жайлары бойынша оларды алдын ала білмесе немесе болжай алмаса, іс-әрекет кінәсіз жасалған деп танылады. Егер ол жасаған кезде қоғамдық қауіпті зардаптардың туындауын алдын ала білген адам олардың жеткілікті негіздермен алдын алуына сенсе не өзінің психофизиологиялық қасиеттерінің экстремалды жағдайлар талаптарына немесе жүйке-психикалық шамадан тыс жүктемелерге сәйкес келмеуіне байланысты бұл салдардың алдын ала алмаса, бұл әрекет кінәсіз жасалған деп танылады.      

1997 жылғы Қылмыстық кодекс алғаш рет қылмыстық жауаптылықты болдырмайтын жағдай ретінде жазықсыз зиян келтіру туралы мәселені арнайы нормамен бөліп көрсетеді.      

ҚР ҚК 23-бабының 1-бөлігіне сәйкес, егер іс-әрекеттер (әрекетсіздік) және туындаған қоғамдық қауіпті салдарлар оны жасаған адамның ниетімен қамтылмаса, ал мұндай әрекетті жасағаны және абайсызда қоғамдық қауіпті зардаптар келтіргені үшін қылмыстық кодексте қылмыстық жауаптылық көзделмесе, іс-әрекет кінәсіз жасалған деп танылады.      

ҚР ҚК 23-бабының 1-бөлігінде көзделген жазықсыз зиян келтірудің бірінші түрі ҚК-нің 19-бабының 4-бөлігінде бекітілген ережеге өзінің өмір сүруіне міндетті, ол абайсызда жасалған іс-әрекет ҚК-нің Ерекше бөлігінің тиісті бабында арнайы көзделген жағдайда ғана қылмыс деп танылатынын белгілейді. Сондықтан, егер адам абайсызда әрекет етсе және қылмыстық кодексте бұл әрекеттерді абайсызда жасағаны үшін жауапкершілік көзделмесе, жазықсыз зиян келтіру орын алады. Мәселен, мысалы, заң шығарушы абайсызда жеңіл, орташа ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтіргені үшін жауапкершілікті көздемеген. Егер денсаулыққа осындай зиян келтіру кінәлінің ниетімен қамтылмаса, жазықсыз зиян бар. Сол сияқты, шабуылдаушыға өлім немесе оның денсаулығына ауыр зиян келтіруден көрінетін қажетті қорғаныс шегінен асып кеткені үшін қылмыстық жауапкершілік көрсетілген салдарларды қасақана келтірген жағдайда ғана туындайды. Егер адам осы салдардың басталуына абайсызда қараса, жазықсыз зиян келтіру де орын алады.      

ҚР ҚК 23-бабының 2-бөлігінде заң шығарушы істің екі түрін (казуса) қарастырған. Бұл регламент жағдайдың (оқиғаның) және абайсызда жасалған қылмыстың субъективті белгілері тығыз байланыста болатындығына байланысты. Кінәнің абайсыз түрі ҚР ҚК 21-бабына сәйкес екі түрмен (менмендік пен немқұрайлылық) ұсынылғандықтан, практикалық қызметте саралау қажеттілігі туындайды:

1) абайсызда жасалған оқиға (оқиға) және қылмыс;

2) менмендік бойынша жасалған оқиға (оқиға) және қылмыс.      

Істі (оқиғаны) абайсызда жасалған қылмыстан ажырату кезінде келесілерге назар аудару керек. Егер адам өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамдық қауіпті салдарларының туындау мүмкіндігін алдын ала білмесе, бұл іс-әрекет абайсызда жасалған деп танылады, дегенмен тиісті ұқыптылық пен алдын ала ойластырылған жағдайда бұл салдарларды болжауға тиіс және болжай алады. Немқұрайлылықпен шектесетін жағдайда (оқиға) адам, біріншіден, істің мән-жайлары бойынша өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамдық қауіптілігін түсінбеді және сезіне алмады, мысалы: топтың жәбірленушімен күресу ниетін білмейтін адам оны демалыс күндері топпен бірге пикникке шығуға көндіреді; екіншіден, ол әлеуметтік қауіпті салдардың пайда болу мүмкіндігін алдын-ала білмеді және істің мән-жайлары бойынша оларды алдын-ала болжауға болмайды немесе мүмкін емес, мысалы: адам жоғарғы қабатқа баспалдақпен көтерілген көршісіне қоңырау шалды, ол мас күйінде болды және бұрылып, бас тартты, баспалдақпен төмен түсіп, миы шайқалды.      

Осылайша, қылмыстық немқұрайлылық кезінде адам тиісті ұқыптылық пен алдын-ала ойластырылған кезде қоғамдық қауіпті салдардың басталуын болжауы керек және болжай алады, ал егер (оқиға) болса, адам оларды ешқандай жағдайда алдын-ала болжай алмайды және болжай алмайды.      

Қылмыстық менмендікпен шектесетін жазықсыз зиян келтіру келесі белгілерді сипаттайды: біріншіден, адам әлеуметтік қауіпті салдардың пайда болу мүмкіндігін болжайды, бірақ жеткілікті негіздер болған жағдайда олардың алдын алады деп күтеді; екіншіден, адам әлеуметтік қауіпті салдардың пайда болу мүмкіндігін болжайды, бірақ олардың психофизиологиялық қасиеттерінің экстремалды жағдайлардың немесе жүйке-психикалық шамадан тыс жүктемелердің талаптарына сәйкес келмеуіне байланысты олардың алдын ала алмайды (мысалы, үш күн бойы комбайнның рульінде ұйықтап қалған адам құрбандарымен апатқа әкеп соқтырған механизатордың әрекеттері қылмыс жасамайды). мен аязға дейін егін жинауды аяқтауға тырысып ұйықтадым). Алайда, бұл ретте зиян адамның өзі экстремалды жағдайлар немесе жүйке-психикалық шамадан тыс жүктемелер жасамаған жағдайда ғана кінәсіз деп танылатынын есте ұстаған жөн. Тиісінше, егер ол алкогольдік ішімдіктерді тұтынуына байланысты үш күн ұйықтамағаны анықталса, механизатор жауапқа тартылады, ал жұмысқа шыққаннан кейін ол рульде ұйықтап қалады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы