278-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру және пайдалану кезіндегі экологиялық талаптарды бұзу

     1. Егер бұл әрекеттер адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға елеулі зиян келтіру қаупін тудырса, экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру, тасымалдау, сақтау, көму, пайдалану немесе оларға өзге де қарау кезінде экологиялық талаптарды бұзу, —  

   екі жүзден бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.    

2. Қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе ластануына, адам денсаулығына зиян келтіруге не жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің жаппай қырылуына әкеп соққан, сол сияқты төтенше экологиялық жағдайы бар аумақта жасалған дәл осындай іс-әрекет, —    

бес жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.    

 3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, абайсызда адамдардың жаппай ауруына немесе адамның өліміне әкеп соққан әрекеттер, —

    үш жылдан сегіз жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.

     1998 жылғы 26 маусымдағы "ҚР Ұлттық қауіпсіздік туралы" ҚР Заңының 5-бабының 9-тармағына сәйкес ҚР ұлттық қауіпсіздігіне төнетін қауіптердің бірі экологиялық жағдайдың күрт нашарлауы, табиғи және техногендік сипаттағы дүлей зілзалалар мен өзге де төтенше жағдайлар, эпидемия мен эпизоотия болып табылады.    

Экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру және пайдалану кезінде экологиялық талаптарды бұзудың қоғамдық қауіптілігі ҚР экологиялық қауіпсіздігіне нұқсан келтіруден, қоғамның экологиялық қауіпсіздігіне қатер төндіруден, адам денсаулығы мен қоршаған ортаға елеулі зиян келтіруден, сондай-ақ адамның өлімінен, адамдардың жаппай сырқаттануының басталуынан тұрады.   

  Қаралып отырған қылмыстың объектісі ҚР экологиялық қауіпсіздігі болып табылады. Жоғарыда аталған ҚР Заңының 1 — бабына, сондай-ақ ҚР Экологиялық кодексінің 1-бабының 57-тармағына сәйкес экологиялық қауіпсіздік-бұл адамның, қоғамның және мемлекеттің өмірлік маңызды мүдделері мен құқықтарын қоршаған ортаға антропогендік және өзге де әсер ету нәтижесінде туындайтын қауіптерден қорғау жағдайы.     

Факультативті нысандар болуы мүмкін: адамның өмірі мен денсаулығы, тіршілік ету ортасы және жануарлар әлемінің, өсімдіктердің өміршеңдігі және т. б.    

 Қылмыстың мәні экологиялық қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттар болып табылады.   

  Химиялық заттарға ыдырауға ұшырамайтын және адам ағзасына және қоршаған ортаға белсенді әсер ететін улы химикаттар; ауыл шаруашылығы өндірісінде қолданылатын зиянды химиялық заттар (өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдары, минералды тыңайтқыштар, биостимуляторлар) жатады.

     Радиоактивті заттар-ядролық сәуле шығарумен қатар жүретін басқа элементтерге айналу қабілеті бар элементтері бар заттар.

Радиоактивті заттарға табиғи радиоактивті элементтер (уран, плутоний және т.б.) жатады. Радиоактивті заттар кез-келген күйде болуы мүмкін (газ тәрізді, сұйық немесе қатты, қаптамада, әртүрлі өнімдерде және т.б.).    

 Ықтимал қауіпті химиялық және биологиялық заттарды, генетикалық жаңғыртылған өнімдер мен организмдерді өндіру және пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар ҚР Экологиялық кодексінің 40-тарауында қамтылған.  

   Экологиялық кодекстің 280 және 281-баптарында, онда ықтимал қауіпті химиялық заттарды өндіру және пайдалану кезіндегі экологиялық талаптар туралы (280-бап) және қоршаған ортаны зиянды және бақыланбайтын биологиялық әсерден қорғау туралы (281-бап) сөз болғанда, ықтимал қауіпті химиялық, биологиялық заттарды өндіру және пайдалану жөніндегі операция барысында, оның ішінде генетикалық жаңғыртылған организмдер мен өнімдердің саны қамтамасыз етілуі тиіс:   

   1) өндіріс, сақтау, тасымалдау және пайдалану процесінде қоршаған ортаға жол берілетін шекті әсер етудің белгіленген нормативтерін орындау;     

2) оларды халықтың (адамның) қоршаған ортаның денсаулығы үшін қолданудың зиянды салдарларының алдын алу жөніндегі шараларды орындау;     

3) генетикалық жаңғыртылған өнімдерді қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган мен халықтың санитариялық – эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы мемлекеттік орган пайдалануға рұқсат берген тізбе шеңберінде ғана пайдалануға жол берілмейді.   

  Экологиялық талаптар - Экологиялық кодексте, ҚР өзге де нормативтік құқықтық актілерінде және нормативтік-техникалық құжаттарында қамтылған, қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына теріс әсер ететін шаруашылық және өзге де қызметтің шектеулері мен тыйым салулары.     

 Қылмыстың объективті жағы, егер бұл әрекеттер адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға елеулі зиян келтіру қаупін тудырса, экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру, тасымалдау, сақтау, көму, пайдалану немесе оларға өзге де қарау кезінде экологиялық талаптардың бұзылуынан құралады.    

 Ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру деп ҚК-нің 278-бабының диспозициясында көрсетілген заттар пайда болатын (пайда болатын) өнеркәсіптік және өзге де кәсіпорындарды пайдалану деп түсіну керек.    

 Тасымалдау 278-бапта көрсетілген заттарды тасымалдау әдісіне және сақтау орнына қарамастан (құбыр, теміржол, автомобиль, ат, су, әуе көлігі арқылы) ауыстыруды көздейді.      Сақтау деп экологиялық қауіпті заттарды адамның иелігінде ұстауға байланысты кез-келген әрекеттерді түсіну керек (өзімен бірге, өндірістік үй-жайда, қоймада, кэште және т.б.).    

  Көму заттар мен қалдықтарды суға немесе топыраққа батырып, сол жерде қалдырудан тұрады.   

   Пайдалану адамдар мен қоршаған орта үшін олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ережелерді бұза отырып, экологиялық қауіпті заттарды қолдануды қамтиды.   

   Аталған заттарды құзыретті органдардың рұқсатынсыз және қоғамдық тәртіпті бұза отырып сатып алу, беру, есептен шығару, тастау, жою өзге өтініш болып табылады.   

  ҚР ҚК 278-бабының 1-бөлігінде көзделген іс-әрекет, егер олар өз сипаты бойынша қауіп төндірсе, яғни адам денсаулығына немесе оның қоршаған ортасына елеулі зиян келтірудің нақты мүмкіндігін қамтыса, баптың диспозициясында көрсетілген баламалы іс-әрекеттердің кез келгені жасалған кезден бастап аяқталды деп танылады.   

  Адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға елеулі зиян келтіру қаупімен адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян келтірудің нақты қауіптілігінің болуы немесе егер олар қабылданған шаралармен немесе кінәлінің еркіне тәуелді емес өзге де мән-жайлармен уақтылы алдын алмаса, зиянды зардаптардың туындауына әкеп соғуы мүмкін осындай жағдайдың не осындай мән-жайлардың туындауы деп түсіну керек (Нормативтік құқықтық актінің 21-тармағы ҚР Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 18 маусымдағы "соттардың кейбір экологиялық қылмыстар үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолдануы туралы"қаулысы).    

  Адам денсаулығына елеулі зиян келтіру қаупі өмірге қауіп төндіретін немесе айтарлықтай тұрақты еңбекке жарамсыздықпен немесе кем дегенде бір адамның денсаулығының ұзақ мерзімді бұзылуымен байланысты аурудың нақты мүмкіндігінде көрінеді. Мұндай қауіптің себебі, мысалы, иондаушы сәулелену көздерін пайдалану кезінде рұқсат етілген шекті нормалардан асып кетуі мүмкін.   

  Қоршаған ортаға елеулі зиян келтіру қаупі – адамның іс-әрекетімен байланысты қоршаған табиғи ортаның жай-күйіндегі теріс өзгерістердің нақты қаупі: ластану, сарқылу, зақымдану, экологиялық жүйелердің бұзылуы.    

  Экологиялық талаптардың бұзылуын қауіп ретінде бағалау-бұл нақты істің барлық жағдайлары негізінде құқық қорғау органдары белгілейтін факт мәселесі.   

  Субъективті жағынан ҚР ҚК 278-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс ниет түріндегі кінәсімен сипатталады не экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіру, тасымалдау, сақтау, көму, пайдалану немесе өзге де өңдеу кезінде экологиялық талаптарды бұзатынын біледі. Бұл дегеніміз, осы немесе басқа жеке нормативтік актіні білмеу, бұл актінің нақты қол жетімсіздігі ретінде объективті түрде белгіленуі мүмкін, оның болмауы жүктерді тасымалдау кезіндегі қауіпсіздік туралы хабардарлықты әлі жоймайды. Сонымен бірге, іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілігін сезіну мүмкіндігін бағалау нақты жағдайларға негізделуі керек, атап айтқанда адамның нақты және талап етілетін біліктілігін ескеру; субъективті тәжірибе; заттың немесе заттар тобының айналымда болу ұзақтығы, өйткені қысқа уақыт ішінде жасалатын немесе пайда болатын заттардың қандай да бір тобының айналым тәртібі түсініксіз болуы мүмкін бұрын табиғатта, өнеркәсіпте мүлдем болмаған.  

  Ниеттің ерікті сәті-қауіп-қатердің пайда болуын саналы түрде қабылдау немесе оған немқұрайлы қарау.      Егер кінәлінің жасалған қоғамдық қауіпті іс-әрекетке және туындаған салдарға қатынасы тікелей ниетпен сипатталса, онда оның іс-әрекеті түсініктеме берілген баптың және жеке басына және (немесе) меншігіне қол сұғушылық үшін қылмыстық жауаптылықты көздейтін тиісті баптың жиынтығы бойынша саралануы тиіс.  

Менің ойымша, іс жүзінде бұл қылмысты абайсызда жасау мүмкін емес. Алайда, ҚК-нің 19-бабының 4-бөлігіндегі талаптарға байланысты бұл әрекетті абайсызда жасалған деп тануға мүмкіндік бермейді.  

   Қарастырылып отырған қылмыстың субъектісі химиялық, радиоактивті және биологиялық заттармен операциялар жасағаны үшін тиісті нормативтік-құқықтық актілермен міндеттер берілген 16 жасқа толған кез келген адам бола алады.  

   Егер аталған әрекеттерді, мысалы, кәсіпкерлікпен заңсыз айналысатын жеке тұлға жасаса, ол экологиялық қылмыстардың нақты түрлері үшін не радиоактивті материалдармен заңсыз жұмыс істегені үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін (247-бап) және т. б.    

 ҚК-нің 278-бабының 2, 3-бөлігінде көрсетілген салдарлар туындаған жағдайда, осы міндетті орындаудан жойылған экологиялық ықтимал қауіпті химиялық, радиоактивті және биологиялық заттарды өндіруді, тасымалдауды, сақтауды, көмуді, пайдалануды немесе олармен өзге де жұмыс істеуді қамтамасыз ететін адамдардың қызметін бақылау жөніндегі қызметтік міндет жүктелетін лауазымды адамдар ҚР ҚК 316-бабы бойынша қылмыстық жауапкершілік.    

 ҚР ҚК 278-бабының 2-бөлігінде қоршаған ортаның ластануына, улануына немесе ластануына, адам денсаулығына зиян келтіруге не жануарлар мен өсімдіктер дүниесінің жаппай қырылуына әкеп соқтырған, сол сияқты төтенше экологиялық жағдайы бар аумақта жасалған іс-әрекеттер үшін жауапкершілік белгіленген.   

  Қоршаған ортаның ластануы (ҚК 277-бабының түсініктемесін қараңыз).    

 Қоршаған ортаның улануы-бұл оның ластануының терең дәрежесі, бұл қоршаған орта сапасының гигиеналық және экологиялық стандарттарының асып кетуіне ғана емес, сонымен қатар табиғи орта компоненттерінің (мысалы, жануарлар, өсімдіктер және басқалар) өліміне әкеледі.    

 Адам денсаулығына зиян келтіру жеңіл, орташа ауырлықтағы немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіруден көрінуі мүмкін.       Жануарлар мен өсімдіктер әлемінің жаппай қырылуы-олардың көптеген түрлерінің жойылуы.      Төтенше экологиялық жағдай-шаруашылық және өзге де қызмет немесе табиғи процестер нәтижесінде халықтың денсаулығына, табиғи экологиялық жүйелердің, өсімдіктер мен жануарлардың генетикалық қорларының жай-күйіне қауіп төндіретін қоршаған ортада орнықты теріс өзгерістер орын алатын аумақ учаскесінде туындаған экологиялық жағдай.    

 ҚК-нің 278-бабының 3-бөлігінде алғашқы екі бөлікте қамтылған құрамдарға айрықша саралау белгілері көзделген. Егер іс-әрекеттер абайсызда адамдардың жаппай ауруына немесе адамның өліміне әкеп соқтырса, қылмыстық жауапкершілік күшейтіледі. Демек, осы салдарға қатысты субъектінің кінәсі тек абайсызда көрінуі мүмкін. Бұл жағдайда көптеген адамдардың ауруы жаппай деп саналуы керек.    

 278-баптың 1 және 2-бөлімдерінде көзделген қылмыстар ауырлығы төмен қылмыстарға жатады.   

  278-баптың 3-бөлігінде көзделген қылмыс ауырлығы орташа қылмыстарға жатады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы