382-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі шартының талаптарын айқындау
Шарттың талаптарын анықтаудың жалпы қағидаты Шарттың еркіндігінен туындайды. Тараптар заңнамада тікелей бекітілгендерден басқа шарттың кез келген талаптарын айқындауға құқылы.
Түсініктеме берілген мақаланың 1-тармағында императивті және диспозитивті нормалар арасында айырмашылық жасалады.
Тиісті шарттың мазмұны заңнамада (императивті норма) тікелей белгіленген жағдайда, Тараптар бұл шартты өзгертуге құқылы емес. Олар оны шартта көздей алады, бұған қарамастан, олар бұл шартты заңнамада бекітілгендей орындауға міндетті болмауы мүмкін (АК-нің 383-бабына түсініктемені қараңыз).
Мысалы, АК-нің 282-бабында ҚР аумағындағы ақшалай міндеттемелер теңгемен көрсетілуі тиіс деп көзделген. Немесе АК-нің 304-бабында ортақ меншікті құрайтын мүлік барлық меншік иелерінің келісімімен ғана кепілге берілуі мүмкін екендігі бекітілген. Шарттағы Тараптар басқа меншік иелерінің келісімінсіз доллармен ақшалай есеп айырысу немесе ортақ мүлікті кепілге беру туралы шартты бекіте алмайтыны анық.
Шарттың талабы диспозитивті нормада көзделген жағдайда, Тараптар оны қолдануды болдырмауға не онда көзделгеннен өзгеше шарт белгілеуге құқылы.
Мысалы, Азаматтық кодекстің 285-бабында екі немесе бірнеше әрекеттің бірін жасауға міндетті борышкердің, егер заңнамадан немесе міндеттеме шарттарынан өзгеше туындамаса, таңдау құқығы бар екендігі бекітілген. Демек, тараптар Шартта баламалы міндеттемені орындаудың өзге тәртібін көздей алады.
Егер Тараптар осы шартқа қатысты шартта ештеңе көздемесе, заңнамада бекітілген норма қолданылады.
Азаматтық заңнамада императивті нормалар аз. Басым көпшілігі диспозитивті нормалар. Бұл шарттың еркіндігіне сүйене отырып, Тараптардың өздері оның барлық шарттарын анықтауы керек екендігінен туындайды. Диспозитивті нормалар белгілі бір тарап үшін маңызды шарттар мүлдем реттелмеуі үшін енгізіледі. Тараптар Шартта кез келген талаптарды көздеуге құқылы, бірақ егер олар мұны жасамаса (мысалы, білмеу немесе жіберіп алу арқылы), онда диспозитивті норма күшіне енеді.
Бір немесе басқа шартты Тараптардың өздері де, диспозитивті норма да қарастырмаған жағдайлар болуы мүмкін. Содан кейін сіз іскерлік айналымның әдет-ғұрыптарын басшылыққа ала аласыз, егер, әрине, мұндай әдет-ғұрыптар бар болса және оны дәлелдеуге болады (Азаматтық кодекстің 3-бабына түсініктемені қараңыз). Қалай болғанда да, бұл жағдай өте сирек және даулы. Осыған байланысты туындаған дауларды сот шешеді.
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
