Жаза өзінің мақсаты ретінде тән азабын шектіруді немесе адам қадір-қасиетін қорлауды көздемеуі тиіс

ҚР Қылмыстық кодексінің (ҚК РК) 39-бабы қылмыстық жазаның ұғымы мен мақсаттарын айқындай отырып, оны сот үкімі бойынша тағайындалатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы ретінде белгілейді. Төменде осы бапқа қатысты жан-жақты құқықтық түсіндірме, тәжірибеден мысалдар және өзге кодекстер мен халықаралық нормаларға сілтемелер берілген.

📘 Жалпы ережелер

ҚК РК 39-бабына сәйкес:

1. Жаза — сот үкімі бойынша тағайындалатын, қылмыстық құқық бұзушылық жасауда кінәлі деп танылған адамға қолданылатын мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы болып табылады және осы Кодексте көзделген құқықтар мен бостандықтардан айыруға не оларды шектеуге әкеп соғады.
2. Жазаның мақсаттары:

• әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру;
• сотталғанды түзеу;
• сотталғанның да, басқа адамдардың да жаңа қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауын болдырмау.

Жаза тән азабын шектіруді немесе адам қадір-қасиетін қорлауды мақсат етпейді.

⚖️ Жазаның құқықтық табиғаты

Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығында жаза мыналар ретінде қарастырылады:· Мемлекеттік мәжбүрлеу шарасы: тек мемлекет сот жүйесі арқылы қолданады.· Құқықтық жауапкершіліктің нысаны: кінәлі адамның құқықтары мен бостандықтарын айыру немесе шектеу арқылы көрініс табады.· Қылмыстық саясатты жүзеге асыру құралы: заңда белгіленген мақсаттарға қол жеткізуге бағытталады.

🎯 Жазаның мақсаттары

1. Әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіруҚылмыс қоғамдық тәртіп пен әділеттілікті бұзады. Жаза жасалған әрекет үшін әділ жаза тағайындау арқылы бұзылған тепе-теңдікті қалпына келтіруге қызмет етеді.
2. Сотталғанды түзеуЖазаның мақсаты – сотталған адамның мінез-құлқын өзгерту, оны қайта әлеуметтендіру және қоғамға заңға бағынатын азамат ретінде қайтару.
3. Жаңа құқық бұзушылықтардың алдын алуЖаза қылмыстың алдын алу функциясын орындайды: сотталғанның жаңа құқық бұзушылық жасауына жол бермеу (арнайы превенция), сондай-ақ басқа адамдардың да құқық бұзушылық жасауын болдырмау (жалпы превенция).

📚 Қатысты нормативтік актілер

· Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі (ҚАК РК): ҚАК РК 4-бабында жазаны орындаудың мақсаттары бекітілген, олар ҚК РК 39-бабында белгіленген мақсаттармен сәйкес келеді.

· Қазақстан Республикасының Конституциясы: 17-бапта ешкімді азаптауға, зорлық-зомбылыққа, басқа да қатыгез немесе адам қадір-қасиетін қорлайтын қарым-қатынасқа немесе жазаға тартуға болмайтыны кепілденген.

· Халықаралық нормалар: Қазақстан сотталғандармен гуманистік қарым-қатынасты көздейтін халықаралық шарттарға қатысушы, соның ішінде Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні мойындайды.

🧾 Сот практикасы

Қазақстан Республикасының соттары жаза тағайындау кезінде мыналарды ескереді:· жасалған қылмыстың қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесін;· кінәлі адамның жеке басын;· жауаптылықты жеңілдететін және ауырлататын мән-жайларды.

Мысал: бұрынғы экономика министрі Қуандық Бишімбаевқа қатысты сыбайлас жемқорлық ісінде сот айыпкерге жасаған қылмысының ауырлығы мен оның қоғамдық қауіптілігін ескере отырып, мүлкін тәркілей отырып, 10 жылға бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады.

🧠 Қорытынды

ҚК РК 39-бабы қылмыстық жазаның негізгі қағидаттарын белгілеп, оның мақсаттары мен гуманистік бағыттылығын айқындайды. Жаза әділ, өлшемді болуы тиіс және сотталғанды түзеуге, сондай-ақ жаңа құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталуы қажет. Жазаны қолдану ішкі заңнамаға да, Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне де сәйкес болуы тиіс.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы