189-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК заңды кәсіпкерлік қызметіне кедергі жасау

     Дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның ұйымдық-құқықтық нысанына немесе меншік нысанына байланысты құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу, сол сияқты дербестігін шектеу не дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның қызметіне өзге де заңсыз араласу, егер бұл әрекеттерді лауазымды адам өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаса, сол сияқты заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып жасаған болса немесе үлкен зиян келтіргендер, —      

үш жүзден сегіз жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе үш айдан сегіз айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға, жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға немесе жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға жазаланады сотталғанды екі айға дейінгі кезеңде не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен не алты айға дейінгі мерзімге қамауға алумен не екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырумен айналысады.

     Ескерту. Осы тараудың баптарында азаматқа айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомаға келтірілген залал не қылмыс жасалған кездегі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асатын сомаға ұйымға немесе мемлекетке келтірілген залал ірі залал деп танылады.

     Бұл қылмыстың қоғамдық қауіптілігі мынада: заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау әркімнің кәсіпкерлік қызмет үшін өз қабілеттері мен мүлкін еркін пайдалану құқығын шектейді, сондай-ақ құзыретіне экономикалық қызметті реттеу кіретін мемлекеттік органдардың беделіне нұқсан келтіреді. Бұл қылмысты жасау сағаттағы ережелерді өрескел бұзады. ҚР Азаматтық кодексінің 10-бабы, оған сәйкес мемлекет кәсіпкерлік қызмет бостандығына кепілдік береді және оны қорғауды және қолдауды қамтамасыз етеді.      

Бұл қылмыстың объектісі заңды кәсіпкерліктің мүдделері, экономиканың қалыпты жағдайы, тұтынушылардың, серіктестердің және басқа адамдардың, ұйымдардың мүдделері, мемлекеттің қаржылық мүдделері болып табылады, өйткені заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау нәтижесінде мемлекет салық немесе басқа да міндетті төлемдер түрінде тиісті пайда алмайды. Қосымша объект-мемлекеттік биліктің беделі.      Қылмыстың объективті жағы заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі келтіруге бағытталған әрекеттерден тұрады.      

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде, 2006 жылғы 31 қаңтардағы "Жеке кәсіпкерлік туралы" ҚР Заңында және кәсіпкерлік қызметті реттейтін өзге де заңнамалық актілерде көзделген тәртіппен жүзеге асырылатын азаматтар мен заңды тұлғалардың таза табыс алуға бағытталған қызметі заңды кәсіпкерлік қызмет деп танылуы тиіс.      

Заңды кәсіпкерлік қызметтің міндетті белгілері оның алдында адамды тиісті органдарда тіркеу не осы қызметпен айналысуға өзге де арнайы рұқсаттың (лицензияның) болуы болып табылады.      

Бұл мақалада кәсіпкерлік қызметке кедергі келтірудің негізгі түрлері келтірілген:      

- ұйымдық-құқықтық нысанына немесе меншік нысанына қарамастан, дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу;      

- жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның дербестігін шектеу;      

- жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның қызметіне өзге де заңсыз араласу.      Жоғарыда аталған әрекеттің мәні мынада: лауазымды тұлға жеке кәсіпкерге немесе коммерциялық ұйымға (жеке немесе заңды тұлғаға) өз қызметін өзі үшін заңда белгіленген тәртіппен және шекарада толық немесе ішінара жүзеге асыруға кедергі келтіреді.      

Кәсіпкерлік, ҚР Азаматтық кодексінің 10-бабына сәйкес, жеке меншікке (дара кәсіпкерлікке) не мемлекеттік кәсіпорынның шаруашылық жүргізу құқығына (Мемлекеттік кәсіпкерлік) негізделген Тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін қызметтерге) сұранысты қанағаттандыру жолымен пайда немесе өзге де табыс алуға бағытталған, меншік нысанына қарамастан азаматтар мен заңды тұлғалардың бастамашылық қызметі болып табылады кәсіпкерлік).      

Мемлекеттік кәсіпорын, шаруашылық серіктестік немесе өндірістік кооператив нысанындағы заңды тұлға ҚР АК 34-бабының 2-бөлігіне сәйкес коммерциялық ұйым құра алады.      

Жеке кәсіпкерлер мен коммерциялық ұйымдардың кәсіпкерлік қызметі: ҚР Азаматтық кодексімен; 2006 жылғы 31 қаңтардағы "Жеке кәсіпкерлік туралы" ҚР Заңымен; 1995 жылғы 17 сәуірдегі "Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы" ҚР Заңымен (елшіден бастап) регламенттеледі. изм. және қосымша); 1998 жылғы 27 сәуірдегі "азаматтар мен заңды тұлғалардың кәсіпкерлік қызмет бостандығына құқықтарын қорғау туралы" заң күші бар ҚР Президентінің Жарлықтарымен (елшісінен бастап). изм. және қосымша).      

Жүзеге асыруға арнайы рұқсат (лицензия) талап етілетін қызмет түрлерінің тізбесін белгілейтін нормативтік акт 1995 жылғы 17 сәуірдегі "Лицензиялау туралы" ҚР Заңы болып табылады. изм. және қосымша).      

Жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу лауазымды адамның жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның қызметіне қолайсыз жағдайлар туғызатын нұсқаулар беру, талаптар қою және т.б. жолымен заңды кәсіпкерлік қызметке шешім қабылдауында немесе араласуында жүзеге асырылады. Ол тіркеуден заңсыз бас тартқан, тіркеуден жалтарған, белгілі бір қызметті жүзеге асыруға арнайы рұқсат (лицензия) беруден заңсыз бас тартқан кезде де орын алуы мүмкін.      

ҚР Жоғарғы Соты "Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері туралы" 2004 жылғы 18 маусымдағы Нормативтік қаулысының 3-тармағында. дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеу деп заңды кәсіпкерлік қызметті тиімді жүзеге асыруға қандай да бір дәрежеде кедергі келтіретін (тіркеуден заңсыз бас тарту, тіркеуден немесе лицензия беруден жалтару, лауазымды тұлғаның шешім қабылдауы, нұсқау беру, талаптар қою, тыйым салу және басқа да іс-әрекеттерін түсіну қажет екенін атап өтеді заңмен тыйым салынбаған қызмет түрімен айналысу).     

Өз бетінше шешім қабылдау және іс жүргізу құқығы кәсіпкердің негізгі экономикалық құқығы болып табылады. Дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның дербестігін шектеу кезінде кінәлілер бұл құқықтарды бұзады. Бұл іс-әрекеттер, мысалы, құрылтайшылардың арасынан белгілі бір адамды алып тастауды, кепілсіз несие алу үшін клиенттерді банкке жүктеуді, заңнамада тыйым салынбаған белгілі бір қызметпен айналысуға негізсіз тыйым салуды, жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның өкілеттіктерін басқа тұлғаға заңсыз беруді, олардың қызметіне заңсыз бақылау орнатуды талап етуде білдірілуі мүмкін. және т.      

Осы мәселе бойынша жоғарыда аталған нормативтік қаулыда ҚР Жоғарғы Соты дербестікті шектеу арқылы өз қызметін жүзеге асыру жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның өз бетінше шешім қабылдау құқығына нұқсан келтіруді түсіну керек, ол тең құрылтайшылар тізімін қалыптастыруға араласуда, ынтымақтастыққа, оның ішінде нақты банкте қызмет көрсетуге мәжбүрлеуде, заңсыз шешім қабылдауда көрініс табуы мүмкін екенін түсіндіреді. дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның қызметіне, өзге де жағдайлар жасауға бақылау жасау, кәсіпкерлік құрылымға өзінің құқықтық қабілетін толық көлемде іске асыруға кедергі келтіретіндер.      

Дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның қызметіне өзге де заңсыз араласу-бұл лауазымды адамның өзінің қызметтік өкілеттіктерін теріс пайдалануының немесе олардың қылмыстық мінез-құлықтың аталған нысандарына жатпайтын асып кетуінің осындай түрлері. Оларға үй-жайларды, материалдық құралдарды заңсыз алып қою, банктегі шотқа тыйым салу және т. б. Жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтары мен заңды мүдделерін шектеуге байланысты кәсіпкерлік қызметке заңсыз араласу, егер бұл әрекеттерді лауазымды адам қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаса, қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.

Көрсетілген әрекеттер үшін өзге адамдар кәсіпкердің құқықтары мен заңды мүдделерін шектеуді олар заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып жасаған не олардың әрекеттерімен ірі залал келтірілген жағдайда ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін.      

Қарастырылып отырған қылмыстың құрамын құрайтын жоғарыда аталған белгілермен қатар, қылмыстық жауапкершіліктің басталуының тағы бір шарты заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып жасалған немесе ірі залал келтірген кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау болып табылады.     

Мемлекеттік тіркеуден бас тарту немесе тіркеуден жалтару сотта дау тудыруы мүмкін. Заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі келтіретін басқа да әрекеттер (әрекетсіздіктер) дауласуға жатады. Егер сот дара кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның құқықтарына нұқсан келтіретін тіркеуден заңсыз бас тарту немесе тіркеуден жалтару деп таныған жағдайда, онда кінәлі адамның іс-әрекеті заңды күшіне енген сот актісін бұзумен көрсетілген заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау белгілеріне жатады.      

ҚК-нің 189-бабының ескертпесіне сәйкес, азаматқа айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомаға келтірілген залал не қылмыс жасалған кезде ҚР заңнамасында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асатын сомаға ұйымға немесе мемлекетке келтірілген залал ірі залал деп танылады.      

Осы норма бойынша қылмыстық жауапкершілік мынадай баламалы жағдайларда ғана туындайды:      

- не лауазымды адам қызметтік жағдайын пайдалана отырып, заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі келтірген кезде;     

- не заңды күшіне енген сот актісін бұза отырып, заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі келтірген кезде;      

- не ірі залал келтірген заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі келтірген кезде.      Қылмыс талданатын баптың диспозициясында көрсетілген қылмыстық салдардың бірі жасалған сәттен бастап аяқталды деп саналады. Сонымен бірге, заң шығарушы үлкен зиян келтірудің тәуелсіз белгісі ретінде қарастырды. Сондықтан, осы негізде талданатын қылмыс материалдық құрамға жатады.      

Қылмыс субъектісі-арнайы: ұғымы ҚК 307-бабына 3-тармақта берілген лауазымды адам немесе мемлекеттік қызметші.      

Субъективті жағынан қылмыс тек қасақана жасалуы мүмкін. Кінәлі жеке кәсіпкердің немесе коммерциялық ұйымның заңды кәсіпкерлік қызметіне кедергі келтіретінін түсінеді, әлеуметтік қауіпті салдардың басталуын болжайды және оны қалайды. Қылмыстың себептері әртүрлі болуы мүмкін (кек, жек көру және т.б.), біліктілікке әсер етпейді.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

Қылмыстық кодекс, Қылмыстық кодекске түсініктемелер, Жоғарғы Соттың нормативтік қаулысы, қылмыстық заңнама, Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы