191-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК заңсыз банк қызметі

     1. Мұндай рұқсат (лицензия) міндетті болған жағдайларда немесе лицензиялау шарттарын бұза отырып, егер бұл әрекет азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтірсе не ірі мөлшерде табыс табумен ұштасса, банк қызметін (банк операцияларын) тіркеусіз немесе арнайы рұқсатсыз (лицензиясыз) жүзеге асыру, —      

бес жүзден сегіз жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе бес айдан сегіз айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға елу айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе бір айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салынады мұндай.    

2. Сол әрекет:      

а) ұйымдасқан топ жасаған;    

б) аса ірі мөлшерде табыс табумен ұштасқан;      

в) бұрын заңсыз банк қызметі немесе заңсыз кәсіпкерлік үшін сотталған адам жасаған, —      

мүлкі тәркіленіп немесе онсыз екі жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

     ҚР ҚК 191-бабында қамтылған қылмыстық-құқықтық норма заңсыз кәсіпкерлік үшін жауапкершілік туралы жалпы нормаға қатысты арнайы болып табылады (ҚР ҚК 190-бабы). ҚР ҚК 191-бабында көзделген қылмыс банк қызметінің белгіленген тәртібіне қол сұғады, қаржы-кредит қатынастары саласындағы ережелер мен рәсімдерді бұзады.      

Заңсыз банктік қызметтің қоғамдық қауіптілігі осы қылмысты жасау нәтижесінде мемлекетіміздің экономикасы зиян келтіретіндігінде көрінеді.      

Азаматтар мен заңды тұлғалардың банк қызметі міндетті мемлекеттік тіркеуге жатады. Банк қызметі реттеледі: 

1995 жылғы 31 тамыздағы "банктер және банк қызметі туралы" ҚР Заңымен (елшісімен бірге). изм. және қосымша);

1995 жылғы 30 наурыздағы "ҚР Ұлттық Банкі туралы" ҚР Заңымен (ж. 27.01.1996 Ж. және 11.06.2004 ж.); 

1996 жылғы 27 қыркүйектегі "анонимді шоттар мәселелері бойынша ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер енгізу туралы" ҚР Заңымен.      

Біздің мемлекетіміздің банк жүйесін дамытуға және нығайтуға бағытталған коммерциялық банктердің және банк операцияларын жүзеге асыратын басқа да кредиттік ұйымдардың қызметін реттейтін банк қызметі саласындағы қоғамдық қатынастар қылмыс объектісі болып табылады.      

Банк-коммерциялық ұйым болып табылатын және банк қызметін жүзеге асыруға уәкілетті заңды тұлға.      

ҚР банк жүйесінің екі деңгейі бар. Жоғарғы (бірінші) деңгейді мемлекеттің орталық банкі болып табылатын ҚР Ұлттық Банкі білдіреді. Барлық басқа банктер төменгі (екінші) деңгейге жатады.      

Банктің ресми мәртебесі оны ашуға ҚР Ұлттық Банкінің рұқсатымен, заңды тұлғаны ҚР Әділет министрлігінде банк ретінде мемлекеттік тіркеуімен және банк операцияларын жүргізуге ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясының болуымен айқындалады. ҚР банктері қаржы мекемелері ретінде тізбесі "банктер және банк қызметі туралы"ҚР Заңының 30-бабында келтірілген банк операцияларын жүзеге асыруға құқылы.      

ҚР Ұлттық Банкі республикада осы Қызмет түрінің жалғыз Лицензиаты болып табылады. Банк қызметін (банк операцияларын) лицензиялау тұтынушының мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету, халыққа қызмет көрсету сапасын арттыру және т. б. мақсатында жүзеге асырылады.      

Банк қызметін (банк операцияларын) жүзеге асырудың Екінші міндетті шарты заңды тұлғаны банк ретінде не банктік емес қаржы мекемесі ретінде тіркеу болып табылады.      

Осылайша, банк операцияларын меншіктің кез келген нысаны негізінде құрылған, тиісті тіркеуден өткен және ҚР Ұлттық Банкінің арнайы рұқсаты (лицензиясы) бар банктер мен өзге де қаржы мекемелері жүзеге асыруға құқылы. Банктің ресми мәртебесі жоқ бірде-бір заңды тұлғаны банк деп атауға немесе өзін банктік қызметпен айналысушы ретінде сипаттауға болмайды. ҚР Ұлттық Банкінің банк қызметін жүзеге асыруға арналған лицензиясында банк операцияларының нақты тізбесі, сондай-ақ осы банк операциялары жүргізілуі мүмкін валюта көзделуге тиіс.      

Қарастырылып отырған қылмыстың объективті жағы мынадай белгілердің біреуінің болуымен көрсетіледі:      

банк қызметін (банк операцияларын) тіркеусіз жүзеге асыруда;      

мұндай рұқсат (лицензия) міндетті болған жағдайларда арнайы рұқсатсыз (лицензиясыз) банк қызметін (банк операцияларын) жүзеге асыруда;      

лицензиялау шарттарын бұза отырып, банк қызметін (банк операцияларын) жүзеге асыруда.      Бұл баптың диспозициясы бір-біріне тәуелсіз әрекеттерден тұратын күрделі, сондықтан қылмыстық кодекстің 191-бабы бойынша кінәлінің әрекеттерін саралау үшін осы қылмыстың барлық белгілерінің бір уақытта болуы талап етілмейді.      

Уәкілетті орган беретін лицензияда сол немесе өзге банк беретін операциялардың тізбесі көрсетіледі.

Мысалы, лицензияда банкке операцияларды тек ұлттық валютада жүргізу құқығы беріледі, ал банк лицензияның мазмұнына қайшы, операцияларды шетел валютасында жүргізеді. Мұндай қызмет осы жерден туындайтын барлық құқықтық салдарлармен жарамсыз деп танылуы керек.      

"ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы" ҚР Заңының 6-бабының 2-тармағы ҚР Ұлттық Банкінің лицензиясынсыз жүзеге асырылған банк операцияларын жарамсыз деп таниды.      

Осы баптың диспозициясында көрсетілген іс-әрекеттерді жасау нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға немесе мемлекетке үлкен залал келтірілуге не ірі мөлшерде табыс табумен ұштасуға тиіс екенін есте ұстаған жөн. Бұл шарттар міндетті болып табылады, сондықтан бұл салдардың болмауы осы қылмыстың құрамының жоқтығын көрсетеді.      

Азаматқа айлық есептік көрсеткіштен жүз есе асатын сомаға келтірілген залал не қылмыс жасалған кезде ҚР заңнамасында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз есе асатын сомаға ұйымға немесе мемлекетке келтірілген залал ірі залал деп танылады (ҚР ҚК 189-бабына Ескертпе).      

Ірі мөлшердегі табыс сомасы бес жүз айлық есептік көрсеткіштен асатын табыс деп танылады (ҚР ҚК 190-бабына Ескертпе).      

Қылмыстың субъектісі-16 жасқа толған есі дұрыс адам. Әдетте, бұл заңсыз банктік қызметпен айналысатын банктердің және басқа банктік емес қаржы институттарының басшылары. "ҚР-дағы банктер және банк қызметі туралы" ҚР Заңының 20-бабына сәйкес банктің басшы қызметкерлері: Директорлар кеңесінің төрағасы және мүшелері; Басқарма төрағасы және мүшелері болып танылады; банктің құрылымдық бөлімшелерінің қызметін үйлестіруді және бақылауды жүзеге асыратын және олардың негізінде банк операциялары жүргізілетін құжаттарға қол қою құқығы бар банктің өзге де басшылары; банктің бас бухгалтері және оның орынбасарлары; Банк филиалының бірінші басшысы және бас бухгалтері. Бұл ретте басшы қызметкерлер ҚР Ұлттық Банкінің келісімімен қызметке тағайындалады және сайланады.      

Субъективті жағынан талданатын қылмыс қасақана жасалады. Кінәлі мұндай рұқсат (лицензия) міндетті түрде немесе лицензиялау шарттарын бұза отырып, оның әрекеттері нәтижесінде азаматтарға, ұйымдарға немесе мемлекетке үлкен залал келтірілуі мүмкін немесе сөзсіз болатынын не бұл әрекеттер табыс табумен ұштасатын жағдайларда банк қызметін тіркеусіз немесе арнайы рұқсатсыз (лицензиясыз) жүзеге асыратынын түсінеді үлкен мөлшерде және қылмыстық салдардың басталуын қалайды. Қылмыстың себептері әртүрлі болуы мүмкін. Әдетте, бұл қылмыс өзімшіл ниетпен жасалады.       Заңсыз банк қызметі, егер ол жасалса, білікті түр ретінде танылады:      

а) ұйымдасқан топ;      

б) аса ірі мөлшерде табыс табумен ұштасады;      

в) бұрын заңсыз банк қызметі немесе заңсыз кәсіпкерлік үшін сотталған адам жасайды.      Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін алдын ала біріккен адамдардың тұрақты тобы жасаса, ұйымдасқан топ жасаған қылмыс деп танылады (ҚР ҚК 31-бабының 3-бөлігі).      

Сомасы екі мың айлық есептік көрсеткіштен асатын табыс аса ірі мөлшерде табыс деп танылады (ҚР ҚК 190-бабына ескерту).      

Бұрын ҚР ҚК 190-бабы немесе 191-бабы бойынша сотталған адам, егер бұл ретте аталған қылмыс үшін соттылық адамды ҚР ҚК 191-бабы бойынша қылмыстық жауаптылыққа тартқан кезде Заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алынбаған болса, бұрын заңсыз банк қызметі немесе заңсыз кәсіпкерлік үшін сотталған деп танылады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы