320-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы қылмыстық процестік у кодексінің сотқа келіп түскен дел бойынша анықталуға жататын мәселелер

1 сот отырысын тағайындау мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде судья сотталушылардың әрқайсысына қатысты мыналарды анықтауға тиіс:

1) іс осы сотқа тиесілі ме;

2) іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не тоқтата тұруға әкеп соғатын мән-жайлар жоқ па;

3) сотқа дейінгі тергеп-тексеруді, сотқа дейінгі жеделдетілген тергеп-тексеруді жүргізу, процестік келісімді, медиация тәртібімен татуласуға қол жеткізу туралы келісімді жасасу кезінде сот отырысын тағайындауға кедергі келтіретін қылмыстық-процестік заңды бұзуға жол берілмеген бе;

4) айыптау актісінің көшірмесі тапсырылды ма;

5) айыпталушыға сайланған бұлтартпау шарасы немесе оны қолдану мерзімін ұзарту өзгертуге немесе күшін жоюға жатады ма;

6) қылмыстық құқық бұзушылықпен келтірілген залалды өтеуді және мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ететін шаралар қабылданды ма;

7) өтініштер мен өтініштер бар ма.

1.Судья сотқа дейінгі іс жүргізудің қорытындыларын, осы істі сотта қарау үшін нақты және заңды негіздердің болуы немесе болмауы тұрғысынан іс бойынша жиналған дәлелдемелер мен қорытындыларды бағалай отырып, бас сот талқылауы тағайындалғанға дейін сот отырысын тағайындауға кедергі келтіретін негіздердің бар-жоғын анықтауға міндетті. Заң шығарушы нақтылауға жататын мәселелердің тізімін берді.

2.Дұрыс соттылықты белгілеу қылмыстық істің одан әрі бағытын шешеді, өйткені егер келіп түскен іс Осы соттың қарауына жатпаса, сот істі соттылығы бойынша басқа сотқа жіберуге міндетті.

Қылмыстық істердің соттылығы мынадай негізгі белгілермен айқындалады: қылмыстың саралануы бойынша; аумақтық белгісі бойынша; қылмыс субъектісі бойынша, құрама істер бойынша, сот сатылары бойынша.

Жалпы соттылық қылмыс жасалған жер бойынша аумақтық белгісі бойынша айқындалады.

Қылмыстың саралануы бойынша қарауына аса ауыр қылмыстар бойынша қылмыстық істер жатқызылған қылмыстық істер бойынша мамандандырылған ауданаралық соттардың соттылығы айқындалады.   Қылмыстық істің соттылығы субъектіге байланысты соттардың әскери қызметшілер мен кәмелетке толмаған адамдарға қатысты істерді қарауын айқындайды.қылмыстық істерді біріктіру кезінде соттылық айыптау актісін жасау немесе медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану үшін істі сотқа жіберу туралы қаулы шығару орны болып табылатын тергеп-тексеру аяқталған жер бойынша айқындалады.  Бұл ретте, олардың арасында ең болмағанда біреуі аса ауыр болып табылатын істер біріктірілген жағдайда, істі қылмыстық істер бойынша мамандандырылған ауданаралық сот, біріктірілген істер бойынша кәмелетке толмағандардың қосалқы қатысушылары болған жағдайда – кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған сот, егер олардың арасында әскери қызметшілер болмаса, қарауға тиіс. Әскери қызметшілерге қатысты істерді гарнизонның әскери соты қарайды. Инстанциялар бойынша соттылық апелляциялық, кассациялық және қадағалау инстанцияларының сот актілерін қайта қарауымен байланысты. Соттар арасындағы соттылық туралы дауларды жоғары тұрған сот шешеді, оның шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды. Сондай-ақ, заң шығарушы жоғары тұрған соттың қылмыстық істі сот отырысында қарау басталғанға дейін өзі сотталған соттан басқа сотқа беруін көздейді. Мұндай беру ҚІЖК-нің 317-бабының бірінші және екінші бөліктерінде көзделген негіздер болған кезде ғана мүмкін болады, егер Тараптар осындай өтініш білдірсе немесе өз келісімін білдірсе.

3.Сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтатуға не тоқтата тұруға әкеп соғатын ҚІЖК-нің 35,36,45-бабында көзделген мән-жайлардың болуын/болмауын және сот отырысын тағайындауға кедергі келтіретін негіздердің болмауын тексеруге міндетті.

Сондай-ақ Сотқа дейінгі іс жүргізу, сотқа дейінгі жеделдетілген тергеп-тексеру, іс жүргізу келісімін, медиация тәртібімен татуласуға қол жеткізу туралы келісімді жасасу кезінде заңдылықтың сақталуын тексеру қажет.

Шағын, орта немесе ауыр санатқа жатқызылған қылмыс жасаған адамның кінәсін сотқа дейінгі жедел тергеп-тексеру кезінде күмән туғызбауға тиіс, кінәлі адам кінәні және келтірілген зиян сомасын ерікті негізде мойындау туралы мәлімдеуге тиіс, оған түбегейлі сотқа дейінгі тергеп-тексерудің құқықтық салдары түсіндірілуге тиіс. Аса ауыр қылмыс жасаған, сот ісін жүргізу тілін білмейтін адамдарға, кәмелетке толмағандарға және өздерінің дене немесе психикалық кемістіктеріне байланысты қорғауға өз құқықтарын жүзеге асыруға, қатысушылардың бірі кінәсін мойындамауға мүмкіндігі жоқ адамдарға қатысты сотқа дейінгі жеделдетілген іс жүргізу қолданылмайды. Қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекетті есі дұрыс емес жағдайда жасаған немесе қылмыс жасағаннан кейін психикалық ауытқуы бар адамдармен іс жүргізу келісімі жасалмайды.

Бұзушылықтар, сотқа дейінгі жеделдетілген іс жүргізудің көрсетілген шарттары анықталған және процестік келісім жасалған жағдайда сот алдын ала тыңдау өткізу туралы шешім қабылдайды.

Сот айыптау актісінің көшірмесін тапсырғанын анықтайды. Заң шығарушының аталған іс жүргізу әрекеті прокурорға жүктелген. Айыптау актісі айыпталушыға, айыпталушының қорғаушысына, жәбірленушіге, оның заңды өкіліне тапсырылуы керек. Сот ісін жүргізу тілін білмейтін айыпталушыға немесе жәбірленушіге айыптау актісі осы адамдар таңдаған сот ісін жүргізу тілінде жазылған аударманың расталған көшірмесін қоса бере отырып, сот ісін жүргізу тілінде табыс етіледі. Қылмыстық сот ісін жүргізу тіліне аудару тегін қамтамасыз етіледі.

Айыптау актісін тапсыру кез келген тәсілмен жүзеге асырылуы мүмкін: Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге кеткен және прокуратура органдарына келуден жалтарған айыпталушыларға қатысты қолхатпен не телекоммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы істі бұқаралық ақпарат құралдары арқылы сотқа жіберу туралы хабарлама жариялауға жол беріледі.

Судья айыпталушыға сотқа дейінгі кезеңде сайланған бұлтартпау шарасының күшін жоюға, өзгертуге, ұзартуға жататындығы туралы мәселені де анықтайды. Айыпталушыны қамауға алу туралы немесе қамауда ұстау мерзімін ұзарту туралы шешім анықтау немесе алдын ала тергеу аяқталғаннан кейін және қылмыстық істі осы бұлтартпау шарасы белгіленген мерзім ішінде ғана сотқа жібергеннен кейін өз күшін сақтай алады. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру кезінде қамауда ұстаудың жалпы мерзімі екі айдан аспайтын болып белгіленді. ҚІЖК-нің 151-бабында көзделген ерекше жағдайларда бұл мерзім он сегіз айға дейін ұзартылуы мүмкін. Одан әрі ұзарту заңда көзделмеген, қамауда отырған күдікті, айыпталушы дереу босатылуға жатады. Аса ауыр қылмыстар, қылмыстық топ құрамындағы қылмыстар, сондай-ақ өзге де террористік және (немесе) экстремистік қылмыстар жасады деп күдіктелген адамдарға қатысты ерекше жағдайларда ғана он екі айдан астам, бірақ он сегіз айдан аспайтын қамауда ұстау мерзімдерін ұзартуға жол беріледі. Сотқа келіп түскен істер бойынша сотталушыны күзетпен ұстау мерзімі іс сотқа келіп түскен күннен бастап үкім шығарылған күнге дейін есептеледі. Заң шығарушы ауыр қылмыстар мен аса ауыр қылмыстар туралы істерді қоспағанда, қамауда ұстау мерзімін алты айға ұзартудың шекті мерзімін көздейді.

Ауыр қылмыстар туралы істер бойынша сот негіздер болған кезде қамауда ұстау мерзімін он екі айға дейін ұзартуға құқылы. Соттың сотталушыға қамауда ұстау мерзімін одан әрі ұзартуы көзделмеген. Сот осы мерзім өткеннен кейін сотталушыға бұлтартпау шарасын үй қамағына немесе өзге де бұлтартпау шарасына өзгертуге міндетті. Сотталушылардың кем дегенде біреуі аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған істер бойынша бұл шектеулер қолданылмайды.

Судья бұлтартпау шарасының күшін жоюға немесе өзгертуге құқылы. Бұлтартпау шарасы қажеттілік болмаған кезде жойылады немесе ҚІЖК-нің 153-бабында көзделген бұлтартпау шарасын сайлау үшін негіздер өзгерген кезде неғұрлым қатаң немесе жұмсақ болып өзгертіледі.

6.Сот дайындық кезеңінде сотқа дейінгі іс жүргізуде қылмыстық құқық бұзушылықтан келтірілген залалды өтеуді және мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ететін шаралар қабылданғанын анықтауы керек. Азаматтық талап қою, басқа да мүліктік өндіріп алу немесе мүлікті тәркілеу бөлігінде үкімнің орындалуын қамтамасыз ету мақсатында ҚІЖК-нің 161-бабына сәйкес айыпталушының мүлкіне тыйым салу, билік ету, ал қажет болған жағдайларда осы мүлікті пайдалану не мүлікті алып қою және оны сақтауға беру болып табылатын тыйым салынуға тиіс. Сот күдіктінің, айыпталушының немесе заң бойынша олардың әрекеттері үшін материалдық жауаптылықта болатын, міндеттемелері қаржы ұйымдарының қызметін реттейтін Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда қайта құрылымдауға жататын қаржы ұйымдарының кредиторлары болып табылатын адамдардың мүлкіне тыйым салу туралы азаматтық талап қою бөлігінде үкімнің орындалуын қамтамасыз етуге заңда белгіленген тыйым салуды ескеруі қажет.

Егер сотқа дейінгі кезеңде залалдың орнын толтыруды, мүлікті тәркілеуді қамтамасыз ету жөніндегі заңда көзделген шаралар қабылданбаса, судья қылмыстық қудалау органдарын қаулы шығару жолымен оларды қамтамасыз етудің қажетті шараларын қабылдауға міндеттейді.

Судья өтініштер мен өтініштердің бар-жоғын анықтауға міндетті. Күдікті, айыпталушы, оның қорғаушысы, жәбірленуші, оның заңды өкілі Мен өкілі, жеке айыптаушы, сарапшы, сондай-ақ азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер, олардың өкілдері қылмыстық іс үшін маңызы бар мән-жайларды белгілеу, процеске қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін іс жүргізу әрекеттерін жүргізу немесе іс жүргізу шешімдерін қабылдау туралы өтінішхат мәлімдеуге құқылы. қаулы шығару жолымен оның өтінішінен кейін тікелей қаралуға және шешілуге тиіс. Өтінішхаттың негіздемесі мен негізділігін зерттеуді талап ететін жағдайларда, дереу шешім қабылдау мүмкін болмаған жағдайда, оны шешу мерзімі өтініш берген күннен бастап 3 тәуліктен кешіктірілмей белгіленеді. Өтініштер заңмен қабылданбағаннан кейін оларды қайта мәлімдеумен шектелмейді.  

Бұл мәселелер судьяның сот талқылауын тағайындау туралы мәселені шешуі үшін нақтылануға жатады.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі

Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы