650-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы қылмыстық процестік кодексінің алқабилерінің қатысуымен сотта сот тергеуінің ерекшеліктері

Сотта алқабилердің қатысуымен сот тергеуі осы кодекстің 364 – 378, 381-баптарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Мемлекеттік айыптаушы айыптау актісінің қарар бөлігін жариялаған кезде сотталушының сотталғандығы туралы айтуға құқылы емес.

Алқабилер төрағалық етуші арқылы сотталушыға, жәбірленушіге, куәгерлерге және сарапшыларға осы адамдардан Тараптар жауап алғаннан кейін сұрақтар қоя алады. Мәселелерді алқабилер жазбаша түрде баяндайды және төрағалық етушіге береді.

Төрағалық етуші өзі іске қатысы жоқ деп санайтын, сондай-ақ сұрақ қойған алқабиге өз бас тартуының себептерін жариялай отырып, жетелеуші немесе қорлаушы сипаттағы мәселелерді қабылдамауға құқылы.

Тараптар алқабилер алқасының қатысуынсыз судья істі талқылаудан бұрын шығарған дәлелдемелерді зерттеу туралы олардың мәнін баяндамай-ақ өтініш жасай алады. Осындай өтінішхатқа байланысты іс бойынша сот талқылауына қатысушылардың пікірлерін тыңдауды судья алқабилер болмаған кезде жүргізеді.

Төрағалық етуші қабылдайтын көрсетілген шаралар туралы сот отырысының хаттамасына тиісті жазба жасалады.

Алқабилердің қатысуымен сотталушының бұрынғы сотталуына байланысты, оны созылмалы маскүнем немесе нашақор деп тану туралы мән-жайлар, сондай-ақ сотталушыға қатысты алқабилердің алалаушылығын туғызуға қабілетті өзге де мән-жайлар зерттеуге жатпайды.

Осы бапта көзделген тәртіп бұзылған жағдайда төрағалық етуші процестің тиісті қатысушысына мұндай мінез-құлыққа жол бермеу туралы ескертуге және алқабилерге процеске қатысушылардың айтқанын қабылдамауы үшін түсіндіруге міндетті. Төрағалық етушінің өкімдеріне бағынбаған кезде процеске қатысушыға осы Кодексте көзделген тәртіппен ақшалай өндіріп алу қолданылуы мүмкін.

1.Осы санаттағы істер бойынша сот тергеуі ҚІЖК-нің 44-тарауының ережелерін және ҚІЖК-нің 650-бабында көзделген ерекшеліктерді сақтай отырып жүргізіледі.

ҚІЖК-нің 364-бабына сәйкес сот тергеуі мемлекеттік айыптаушының сотталушыға тағылған айыптың мәнін баяндауынан басталады. Ол айыптауды онша ауыр емес деп өзгерткен жағдайда немесе айыптаудың бір бөлігінен бас тартқан кезде айыптаушы сотқа айыптаудың жаңа дәлелді тұжырымын жазбаша түрде баяндауға міндетті. Мұндай жағдайда, егер жәбірленуші бұрынғы айыптауды талап етпесе, сот істі жаңа айыптау шегінде қарайды.

Айыптаушы айыптауды баяндағаннан кейін төрағалық етуші сотталушыдан оның осы айыптауға деген көзқарасын анықтауы керек. Осы мақсатта төрағалық етуші, ҚІЖК-нің 365-бабында көрсетілгендей, сотталушыдан айыптаудың түсінікті-анық листігін сұрастырады, оған айыптаудың мәнін түсіндіреді және сотқа өзінің айыптауға деген көзқарасын білдіргісі келетін-келмейтінін анықтайды.

Заң төрағалық етушіні сотталушыға оның алдын ала тергеуде жасалған кінәні мойындаумен немесе жоққа шығарумен байланысты связанстігін, оның кінәсін мойындайды ма, жоқ па деген сұраққа жауап беруге міндетті емес екенін және сотталушының жауап беруден бас тартуын оған зиян келтіру үшін түсіндіруге болмайтынын, оның жауабын ынталандыруға құқылы екенін және оның үнсіздігі түсіндірілетінін түсіндіруге міндеттейді олардың кінәсін мойындамау сияқты.

Егер іс бойынша азаматтық талап арыз берілсе, онда төрағалық етуші сотталушыдан өзіне қойылған азаматтық талап арызды (толық, бір бөлігінде) мойындайтынын сұрауға тиіс. Егер сотталушы бұл сұраққа жауап берсе, ол оны ынталандыруы керек. Сотталушының үнсіздігі олардың азаматтық талапты мойындамауы ретінде түсіндіріледі.

Тараптар сотталушыға айыптаушы баяндаған айыптау және оған қойылған азаматтық талап бойынша оның ұстанымын нақтылауға бағытталған сұрақтар қоюға құқылы.

2.Сот тергеуін жүргізу кезінде сот сот талқылауының жеделдігі мен ауызша болу қағидатын басшылыққа алады және заңға сәйкес сот үкімі сот отырысында зерттелген дәлелдемелерге ғана негізделуі мүмкін екенін ескереді.

Сондықтан ҚІЖК-нің 331-бабына сәйкес айыптау және қорғау тараптары ұсынған іс бойынша барлық дәлелдемелер сот талқылауында тікелей зерттеуге жатады. Сот сотталушының, жәбірленушінің, куәгерлердің айғақтарын тыңдауға, сарапшылардың қорытындыларын жария етуге және зерттеуге, заттай дәлелдемелерді қарап шығуға, хаттамалар мен өзге де құжаттарды жария етуге, ҚІЖК-де көзделген жағдайларды қоспағанда, алқабилердің қатысуымен және олардың қатысуымен дәлелдемелерді зерттеу бойынша басқа да сот іс-әрекеттерін жүргізуге тиіс.

3.Дәлелдемелерді зерттеу кезінде сот ҚІЖК-нің 366-бабында көзделген тәртіпті ұстануға тиіс.

Бірінші болып айыптау тарапы дәлелдемелер ұсынады. Ұсынылған дәлелдемелерді зерттеу тәртібін сот тараптардың келісімі бойынша айқындайды. Дәлелдемелерді зерттеу тәртібін белгілеу немесе өзгерту мәселелері бойынша сот қаулы шығарады.

4.Дәстүр бойынша дәлелдемелерді зерттеу тәртібі сотталушыдан жауап алу арқылы белгіленеді. Алайда, дәлелдемелерді зерттеудің мұндай тәртібін қабылдаған кезде сот сотталушының сот тергеуінің кез келген сәтінде куәлік беру құқығын ескеруі керек. Егер сотталушы келіссе, онда дәлелдемелерді зерттеу оның айғақтарын жауап алу арқылы тексеруден басталады, егер ол кейінірек айғақ беретінін мәлімдесе, сот оны мәжбүрлеуге құқылы емес және мұндай жағдайларда дәлелдемелерді зерттеу тәртібін өзгертеді.

Сотталушыдан жауап алу кезінде сот оның сотта тыңдауға құқығы бар екенін, бірақ сотқа айғақ беру міндеті жүктелмейтінін есте ұстауы керек. Сондықтан, егер сотталушы соттан өзіне тағылған айып бойынша айғақ беруден бас тартса, оны айғақ беруге мәжбүрлеуге тыйым салынады. ҚР Конституциясына және ҚІЖК-нің 27-бабына сәйкес ешкім өзіне қарсы айғақ беруге міндетті емес, сондықтан төрағалық етуші оған тағылған айыптың және істің басқа да мән-жайлары жөнінде айғақ беру немесе бермеу құқығын, сондай-ақ сотталушының айтқанының бәрі оған қарсы пайдаланылуы мүмкін екенін түсіндіреді.

Егер сотталушы айғақтар беруге келісімін білдірсе, онда бірінші болып қорғаушы мен қорғаушы тарапынан процеске қатысушылар, содан кейін мемлекеттік айыптаушы мен айыптаушы тарапынан процеске қатысушылар жауап алады. Төрағалық етуші іске қатысы жоқ жетекші сұрақтар мен мәселелерді шешеді.

Сот сотталушыға тараптардың жауап алуынан кейін сұрақтар қояды, бірақ нақтылау сұрақтары жауап алудың кез келген сәтінде қойылуы мүмкін.

Егер бірнеше сотталушы болса, онда тараптардың өтінішхаты немесе соттың бастамасы бойынша бір сотталушыдан екінші сотталушы болмаған кезде жауап алуға жол беріледі, бұл туралы сот қаулы шығарады. Бұл жағдайда басқа сотталушыдан жауап алу туралы шешім қабылданған сотталушы сот отырысы залынан шығарылады. Сотталушы сот отырысы залына оралғаннан кейін оған сот отырысының хаттамасына енгізілген айғақтар, ол болмаған кезде берілген деректер оқылады және ол болмаған кезде жауап алынған сотталушыға сұрақтар қоюға мүмкіндік беріледі (ҚІЖК-нің 367-бабы).

5.Сот сотталушының іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында берген айғақтарын жария етуге, сондай-ақ жауап алу хаттамасына қоса берілген айғақтарды ҚІЖК-нің 368-бабында көзделген жағдайларда дыбыс жазбасын, бейнежазбаны немесе кинотүсірілімді жаңғыртуға құқылы:

1) сотталушы сотта айғақтар беруден бас тартқан кезде;

2) Егер іс сотталушы болмаған кезде қаралса;

3) сот талқылауында және алдын ала тергеу барысында берілген айғақтар арасында елеулі қайшылықтар болған кезде.

Жауап алудың тиісті хаттамасында немесе сот отырысының хаттамасында қамтылған айғақтарды алдын ала жария етпей, аудио - бейнежазба мен кинотүсірілімді жаңғыртуға жол берілмейді.

6.Жәбірленушіден, куәгерлерден жауап алу ҚІЖК-нің 369, 370, 371-баптарында көзделген ережелерді сақтай отырып жүзеге асырылуға тиіс.

Тікелей болу қағидатын негізге ала отырып, жәбірленуші мен куәның айғақтарын жария етуге, сондай-ақ олардан жауап алудың аудио-бейнежазбасын және кинотүсірілімін жаңғыртуға ҚІЖК-нің 372-бабында көрсетілген мән-жайлар болған кезде ғана жол беріледі:

1) осы айғақтар мен олардың сотта берген айғақтарының арасында елеулі қайшылықтар болған кезде;

2) сот отырысында жәбірленуші немесе куә олардың сот талқылауына келу мүмкіндігін болдырмайтын себептер бойынша болмаған кезде.

7.Дәлелдемелерді зерттеудің толықтығын, объективтілігін және жан-жақтылығын қамтамасыз ету мақсатында сот ҚІЖК-нің 373-бабына сәйкес тараптардың өтінішхаты бойынша немесе өз бастамасы бойынша сараптама тағайындауға құқылы.

Сараптаманы алдын ала тергеу барысында қорытынды берген сарапшы (сарапшылар) не сот тағайындаған басқа сарапшы (сарапшылар) жүргізеді.

Соңғы жағдайда төрағалық етуші сараптама жүргізуді кімге тапсыру көзделіп отырғанын хабарлауға тиіс, содан кейін аталған адамға қарсылық білдіру және өздігінен бас тарту туралы өтініштер болмаған кезде сот оны іс бойынша сарапшы ретінде сотты кеңесу бөлмесіне шығармай тарту туралы қаулы шығарады. Әрі қарай сарапшыға оның іс жүргізу өкілеттіктері түсіндіріледі, ол көрінеу жалған қорытынды бергені үшін қылмыстық жауаптылық туралы ескертіледі, ол туралы жазылым береді.

Сотта сараптама жүргізу ҚІЖК-нің 373-бабының талаптарын ескере отырып, ҚІЖК-нің 35-тарауында баяндалған қағидалар бойынша жүзеге асырылады.

Сот отырысына қатысушы сарапшы төрағалық етушінің рұқсатымен сараптама нысанасына қатысты мән-жайларды зерттеуге қатысуға: жауап алынатын адамдарға сұрақтар қоюға, қылмыстық істің материалдарымен танысуға, сараптама нысанасына қатысты барлық сот іс-әрекеттеріне қатысуға құқылы.

Іс үшін маңызы бар барлық мән-жайлар анықталғаннан кейін төрағалық етуші тараптарға мәселелерді сарапшыға жазбаша түрде ұсынуды ұсынады. Қойылған мәселелер жария етілуі және олар бойынша сот талқылауына қатысушылардың пікірлері тыңдалуы тиіс.

Тараптар сараптамалық зерттеу объектілері ретінде заттарды, құжаттарды ұсынуға құқылы. Оларды осындай саннан шығара отырып, сот дәлелді қаулы шығаруға міндетті. Мәселелерді қарап, олар бойынша тараптардың пікірлерін тыңдағаннан кейін сот өз қаулысымен іске немесе сарапшының құзыретіне жатпайтын мәселелерді жояды, жаңа мәселелерді тұжырымдайды. Сарапшы тағайындаған адамға сараптама тағайындау туралы сот қаулысының көшірмесі тапсырылады және оның ҚІЖК-нің 79-бабында көзделген құқықтары мен міндеттері түсіндіріледі. Сот тараптардың пікірлерін тыңдап, сот отырысын зерттеу жүргізу үшін қажетті уақытқа кейінге қалдыруға құқылы.

Сарапшы қорытындыны жазбаша түрде береді және оны сот отырысында жария етеді, одан кейін осы Кодекстің 374-бабында көзделген қағидалар бойынша одан жауап алуы мүмкін. Сарапшының қорытындысы іске қоса тіркеледі.

Сот талқылауында сараптама жүргізілгеннен кейін, ҚІЖК-нің 287-бабында көзделген жағдайларда, сот Қосымша не қайта сараптама тағайындауға құқылы.

Іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында қорытынды берген сарапшы сотқа шақырылған жағдайда, сот қорытынды жария етілгеннен кейін, егер ол тараптардың қарсылығын тудырмаса, сараптама тағайындамауға және ҚІЖК-нің 374-бабында көзделген ережелерді сақтай отырып, сарапшыдан жауап алумен шектелуге құқылы:

- сарапшыдан жауап алу ҚІЖК-нің 374 - бабының үшінші бөлігінің талаптарын ескере отырып, оны түсіндіру, нақтылау немесе толықтыру үшін қорытынды жария етілгеннен кейін ғана жүргізілуі мүмкін;

- сарапшының бірінші болып өтінішхаты бойынша сараптама тағайындалған тарап жауап алады;

- егер сараптама Тараптар арасындағы келісім бойынша немесе қылмыстық процесті жүргізетін органның бастамасы бойынша жүргізілсе, алдымен сарапшыдан айыптау тарабы, содан кейін қорғау тарабы жауап алады.

- сот жауап алудың кез келген сәтінде сарапшыға сұрақтар қоюға құқылы.

8.Сотта сараптама тағайындау кезінде заң талаптарын толық сақтау мақсатында "қылмыстық істер бойынша сот сараптамасы туралы"Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы № 16 нормативтік қаулысында берілген түсіндірмелерді ескеру қажет.

        Істің барлық мән-жайларын зерттеудің жан-жақтылығын, толықтығын және объективтілігін қамтамасыз ету мақсатында (ҚІЖК-нің 24-бабы) сот тергеуі барысында жәбірленушілерден, куәгерлерден жауап алып қана қоймай, сарапшының, маманның қорытындыларын зерделеуге, сондай-ақ ҚІЖК-нің 118-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген заттай дәлелдемелерді қарап шығуға міндетті.

Заттай дәлелдемелерді қарау тәртібі ҚІЖК-нің 221-бабында айқындалады. Сот тергеуі барысында ҚІЖК-нің 375-бабына сәйкес сот өзі (алқабилерді қоса алғанда) тергеу барысында іске қоса тіркелген және жаңадан ұсынылған заттай дәлелдемелерді қарап шығуға және тараптарға көрсетуге міндетті.

Сотта заттай дәлелдемелерді қарау сот тергеуінің кез келген сәтінде, тараптардың өтініші бойынша да, соттың бастамасы бойынша да жүргізілуі мүмкін. Заттай дәлелдемелер куәгерлерге, сарапшыға, маманға қарау үшін ұсынылуы мүмкін. Заттай дәлелдемелер ұсынылған адамдар соттың назарын іс үшін маңызы бар, заттай дәлелдемелерді қарау кезінде анықталған мән-жайларға аударуға құқылы.

Дәл осындай тәртіппен және ҚІЖК-нің 375-бабының бірінші бөлігінде белгіленген ережелерді сақтай отырып, соттың заттай дәлелдемелерді тексеруі олардың орналасқан жері бойынша жүргізілуі мүмкін, өйткені олардың көлемділігі мен сақтау ерекшеліктеріне байланысты барлық заттай дәлелдемелер істе бола бермейді.

Төрағалық етуші заттай дәлелдемелерді қарау кезінде тараптарда олардың жол берілмейтіндігі туралы немесе оларды қарап тексеруге байланысты басқа дәлелдемелердің жол берілмейтіндігі туралы пікір қалыптасуы мүмкін екенін және олар бұл туралы сотқа мәлімдегісі келетінін есте ұстауы тиіс. Мұндай жағдайларда төрағалық етуші ҚІЖК-нің 648-бабының үшінші бөлігінің ережесін басшылыққа алуға тиіс. Ол Тараптарға төрағалық етушінің рұқсатынсыз алқабилердің қатысуымен сотта дәлелдемелерге жол берілмейтіндігі туралы немесе керісінше, істі қараудан шығарылған дәлелдемелердің жол берілетіндігі туралы айтуға, өз ұстанымын негіздеу үшін оларға сілтеме жасауға құқығы жоқ екенін дереу ескертуге тиіс.

9.Судья алқабилерді дәлелдемелер ретінде жол берілмейтін нақты деректермен таныстыруға тиіс емес. Заң дәлелдемелердің қатарына хаттамаларды жатқызады. Хаттамалар-бұл іс жүргізу әрекеттерін және оларды жүзеге асыру барысында алынған іс бойынша дәлелдеуге жататын мән-жайлар туралы деректерді тіркеудің заңда көзделген іс жүргізу нысаны.

ҚІЖК-нің 119-бабына назар аударған жөн, оған сәйкес ҚІЖК қағидаларына сәйкес жасалған тергеу іс-қимылдарының хаттамаларында қамтылған нақты деректер, егер олар мән-жайларды куәландыратын болса, қылмыстық іс бойынша дәлелдемелер болып табылады:

қылмыстық процесті жүргізуші адам тікелей қабылдаған,

тексеру, куәландыру, алу, тінту, ұстау, мүлікке тыйым салу, хат-хабарларды тыйым салу, хабарламаларды ұстап алу, телефон және басқа да келіссөздерді тыңдау және жазу, сәйкестендіру үшін ұсыну, үлгілерді алу, мәйітті эксгумациялау, орнында айғақтарды тексеру, тергеу эксперименті, тергеу әрекеті барысында маман жүргізген заттай дәлелдемелерді зерттеу кезінде белгіленген,

сот отырысының хаттамасында қамтылған және сот әрекеттерінің барысын және олардың нәтижелерін көрсететін.

ҚІЖК-нің 119-бабының екінші бөлігінде көрсетілгендерден басқа, қылмыс туралы ауызша арызды қабылдау кезінде жасалған хаттамалардағы, ұсынылған заттар мен құжаттар туралы, кінәсімен келгені туралы, адамдарға өздеріне тиесілі құқықтар мен оларға жүктелген міндеттерді түсіндіру туралы нақты деректер де дәлел ретінде пайдаланылуы мүмкін екендігі көрсетілген.

Осыған сүйене отырып, сот аталған хаттамаларда жазылған мән-жайларды зерттеуге тиіс.

10.ҚІЖК-нің 376-бабы сот тергеуі барысында тергеу әрекеттерінің хаттамаларын жария етуді көздейді. Бұл ретте жоғарыда аталған тергеу әрекеттері кезінде белгіленген мән-жайлар мен фактілерді куәландыратын тергеу әрекеттерінің хаттамалары толық немесе ішінара жариялануға жатады.

Судьялардың назарына істің материалдарындағы хаттамаларды жариялау туралы сот отырысының хаттамасына жазудың осы хаттамаларда тіркелген мән-жайларды зерттеу болмайтындығына назар аудару қажет. Жариялау және зерттеу бірдей емес. Ең алдымен, жарияланған хаттамада жазылған жағдайларды анықтап, содан кейін оларды зерттеу қажет.

ҚІЖК-нің 124-бабында дәлелдемелерді зерттеу оларды талдауды, басқа дәлелдемелермен салыстыруды, дәлелдемелер көздерін тексеруді, зерттелетін дәлелдемелерді растау немесе жоққа шығару үшін қосымша дәлелдемелер жинауды қамтитыны түсіндіріледі.

11.Хаттамаларда жазылған мән-жайларды зерттеу кезінде сот хаттаманың өзі қалай ресімделгеніне де назар аударуы тиіс.

ҚІЖК - нің 123-бабының екінші бөлігіне сәйкес анықтау және алдын ала тергеу барысында хаттамаларды жүргізу үшін жауапкершілік тиісінше анықтаушы мен тергеушіге, ал сотта-төрағалық етуші мен сот отырысының хатшысына жүктеледі.

        Сот хаттамаларда көрсетілген тергеу және сот іс-әрекеттеріне қатысушыларға олардың құқықтары түсіндірілгеніне көз жеткізуі тиіс (бұл туралы хаттамада белгі қойылады): осы іс-әрекеттердің барысы мен нәтижелері тіркелген хаттамалармен танысу, хаттамаларға толықтырулар мен түзетулер енгізу, осы іс-әрекетті жүргізу тәртібі мен шарттары жөнінде ескертулер мен қарсылықтар айту іс-әрекеттер, Хаттамадағы жазбаның редакциясын ұсыну, анықтаушының, тергеушінің немесе соттың назарын іс үшін маңызды болуы мүмкін жағдайларға аудару.

Қатысушылардың, тергеу және сот іс-әрекеттерінің ауызша айтылған толықтырулары, түзетулері, ескертулері, қарсылықтары, өтінішхаттары мен шағымдары хаттамаға енгізілетінін, ал жазбаша нысанда жазылғандары хаттамаға қоса берілетінін есте ұстаған жөн. Сызылған немесе жазылған сөздер немесе басқа түзетулер туралы хаттаманың соңында қол қою алдында ескерту жасалады.

Ескертулермен немесе қарсылықтармен келіспеген жағдайда анықтаушы, тергеуші немесе сот бұл туралы қаулы шығарады. Егер мұндай қаулы шығарылмаса, бұл осы ескертулер мен ұсыныстар қабылданғанын білдіреді.

12.Дәлелдемелерді бекіту үшін хаттамаларды жасаумен қатар, дыбыс жазу, бейнежазба, кино түсіру, фототүсірілім, құймалар, бедерлер, жоспарлар, схемалар және ақпаратты түсірудің басқа тәсілдері жиі қолданыла бастады. Тергеу әрекетіне немесе сот талқылауына қатысушының дәлелдемелерді бекітудің көрсетілген тәсілдерін қолдануы туралы тиісінше тергеу әрекетінің хаттамасында немесе сот отырысының хаттамасында пайдаланылған ғылыми-техникалық құралдардың техникалық сипаттамаларын келтіре отырып белгі қойылады.

Хаттамаға фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, фотосуреттер, құймалар, бедерлер, жоспарлар, схемалар, тергеу немесе сот іс-әрекетінің барысы мен нәтижелерінің басқа да көрсетілімдері қоса беріледі. Әрбір қосымшада қосымша жататын тергеу немесе сот әрекетінің атауы, орны, күні көрсетілген түсіндірме жазба болуға тиіс. Бұл жазбаны анықтаушы немесе тергеуші және қажет болған жағдайда куәгерлер, ал сотта - сот отырысының төрағалық етушісі мен хатшысы іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізу барысында өз қолдарымен куәландырады.

Іс үшін маңызы бар мән-жайлар туралы хаттамалар жасау арқылы ғана емес, сондай-ақ көрсетілген техникалық құралдарды қолдану арқылы тіркелген мәліметтер сотты оларды қарап шығуға, қарауға, тыңдауға және олардағы деректерді хаттамалардағы деректермен салыстыруға міндеттейді. Егер олар сәйкес келмесе, қайшылықтарды анықтап, оларға тиісті баға беру керек.

13.ҚІЖК (120-бап) сәйкес, егер ұйымдар, лауазымды адамдар және азаматтар баяндаған немесе куәландырған мәліметтер қаралатын қылмыстық іс үшін маңызды болса, құжаттар да дәлел ретінде танылуы мүмкін. Құжаттарда жазбаша да, өзге де нысанда тіркелген мәліметтер болуы мүмкін.

Заң құжаттарға тергеуге дейінгі тексеру материалдарын (түсіндірмелер мен басқа да айғақтар, түгендеу актілері, тексерулер, анықтамалар, салықтық тексеру актілері, салық қызметі органдарының қорытындылары), сондай - ақ ҚІЖК - нің 122-бабында көзделген тәртіппен алынған, талап етілген немесе ұсынылған компьютерлік ақпаратты, фото және кино түсірілімдерді, дыбыс және бейнежазбаларды қамтитын материалдарды қамтиды.

Құжаттар, дәлел ретінде, іске қосылуы және істің бүкіл сақтау мерзімі ішінде сақталуы керек. Ал алып қойылған және іске қоса тіркелген құжаттар ағымдағы есепке алу, есептілік және өзге де заңды мақсаттар үшін талап етілген жағдайда, олар заңды иесіне қайтарылуы немесе уақытша пайдалануға берілуі мүмкін, егер бұл мүмкін болса, іске нұқсан келтірмей, не олардың көшірмелері берілуі мүмкін.

Сот отырысына ұсынылған құжаттар сот қаулысы бойынша іске қоса тіркелуі мүмкін.

ҚІЖК-нің 120-бабының төртінші бөлігіне назар аударған жөн, оған сәйкес ҚІЖК-нің 118-бабында көрсетілген белгілері бар құжаттар заттай дәлелдемелер деп танылады.

14.Сотқа ҚІЖК-нің 114-бабында көрсетілген мән-жайларды анықтау үшін уақыт пен күш жұмсаудың қажеті жоқ. Оларды заң шығарушы дәлелсіз анықталған жағдайлар деп атайды және олардың толық тізімін береді. Егер тиісті құқықтық рәсім шеңберінде керісінше дәлелденбесе, бұл мән-жайлар дәлелсіз белгіленген болып есептеледі.

15.ҚІЖК - нің 125-бабына сәйкес әрбір дәлелдеме қатыстылығы, жол берілуі, дұрыстығы, ал жиналған барлық дәлелдемелер жиынтығында қылмыстық істі шешу үшін жеткіліктілігі тұрғысынан бағалауға жатады.

ҚІЖК-нің 25-бабында судья дәлелдемелерді заң мен ар-ожданды басшылыққа ала отырып, оларды жиынтықта жан-жақты, толық және объективті қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша бағалайтыны туралы айтылады. Дәлелдемелерді бағалау кезінде сот "қылмыстық істер бойынша дәлелдемелерді бағалаудың кейбір мәселелері туралы"Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 20 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысында келтірілген түсіндірмелерді де басшылыққа алуы тиіс.

16.Сот дәлелдемелерді бағалау кезінде ҚІЖК-нің 112-бабының қандай нақты деректерді дәлелдемелер ретінде жол беруге болмайтынын көрсететін ережелерін ескеруі міндетті. Жалпы сипаттама бойынша нақты деректер, егер олар осы Кодекстің талаптарын бұза отырып алынған болса, процеске қатысушылардың заңмен кепілдік берілген құқықтарынан айыру немесе шектеу жолымен немесе істі тергеу немесе сот талқылауы кезінде қылмыстық процестің өзге де қағидаларын бұзу жолымен алынған нақты деректердің дұрыстығына әсер еткен немесе әсер еткен болса, дәлелдемелер ретінде жол берілмейді деп танылуға тиіс.

Жоғарғы Сот нормативтік қаулыда былай деп түсіндірді: "сот талқылауы барысында айыптау және қорғау тараптары ғана берген дәлелдемелер зерттелетінін ескере отырып және соттың сот талқылауы барысында объективтілік пен бейтараптықты сақтау туралы Заңның талаптарына сәйкес тергеу әрекеттерінің хаттамаларын, сарапшылардың қорытындыларын, жәбірленушілер, куәгерлер мен айғақтардың хаттамаларын жария етуді қамтамасыз етуге тиіс. бұл туралы өтініш білдірген Тарап іске қоса тіркелген басқа да құжаттарды ұсынады.

Алқабилердің қатысуымен процестік шешімдер - қылмыстық іс қозғау туралы қаулы, айыпталушы ретінде тарту туралы қаулы зерттеуге жатпайды, сондай-ақ жәбірленушілерді, куәгерлерді мәжбүрлеп әкелу, процеске қатысушыларға қарсылық білдіру, бұлтартпау шарасына қатысты мәселелер және сот талқылауы жағдайларын қамтамасыз етуге бағытталған мәселелер мен өтінішхаттар талқылауға және шешілуге жатпайды. алқабилердің құзыретіне кірмейтін және сотталушыға және процестің басқа қатысушыларына қатысты олардың алалаушылығын тудыруы мүмкін құқықтың басқа мәселелері. Алынған дәлелдемелердің мазмұнына әсер еткен алдын ала тергеу барысында сотталушылардың оларға физикалық немесе психикалық әсер ету туралы арыздары алқабилердің қатысуымен қаралуға жатпайды.»

Мұны төрағалық етушілер алқабилердің қатысуымен істерді қарау кезінде мүлтіксіз сақтауға тиіс.

Бұдан басқа, төрағалық етуші нормативтік қаулының 13-тармағының ережелерін ескеруі тиіс, оған сәйкес Жоғарғы сот "ҚІЖК-нің 648-бабының үшінші бөлігіне сәйкес сот талқылауында дәлелдемелерге жол беру туралы мәселе алқабилердің қатысуынсыз шешілетінін еске салады.

Осы норманың мәні бойынша Тараптар судьяға заңдық сипаттағы өтінішхаттардың бар екендігі туралы хабарлайды, олардың мазмұнын ашпай, алқабилерге істе бұрын сот шешімімен алып тасталған дәлелдемелердің бар екендігі туралы айтуға".

17.Судья ҚІЖК-нің 648 және 650-баптарын басшылыққа ала отырып, алқабилердің жол берілмейтін дәлелдемелермен танысу, сондай-ақ олардың құзыретіне кірмейтін мәселелерді зерттеу мүмкіндігін болдырмайтын қажетті шараларды қабылдауға міндетті. Егер жол берілмейтін дәлелдемелерді зерттеу жүргізілсе, онда оларды заңды күші жоқ деп тану туралы мәселені талқылау, ал олардың жүргізген зерттеуі-жарамсыз деп тану алқабилер болмаған кезде жүргізіледі және кейіннен оларға қабылданған шешімнің мазмұны түсіндіріледі. Сол сияқты судья алқабилерге істің нақты мән-жайларына қатысы жоқ ақпарат, мысалы, сотталушының соттылығы туралы, оны созылмалы маскүнем немесе нашақор деп тану туралы және т. б. ақпарат жеткізілген жағдайда да түсуге тиіс.

Егер сот отырысы барысында сотталушы алдын ала тергеу барысында оған рұқсат етілмеген әдістерді (айғақтар беруге мәжбүрлеу, азаптау) қолдану туралы мәлімдесе, судья алқабилер болмаған кезде сотталушының айғақтарын зерттейді, ол көрсеткен адамдардан жауап алуды жүзеге асырады.

Егер алдын ала тергеу барысында рұқсат етілмеген әдістерді қолдану фактілері расталған жағдайда судья осындай тәсілмен алынған дәлелдемелерді жол берілмейді деп таниды.

18.ҚІЖК - нің 115-бабына сәйкес күдіктінің, айыпталушының айғақтары-олар ҚІЖК белгілеген тәртіппен анықтау немесе алдын ала тергеу процесінде жүргізілген жауап алуда жазбаша немесе ауызша нысанда хабарлаған мәліметтер. Бұл ретте сотталушы өзіне қарсы тағылған айып бойынша, сондай-ақ іс бойынша өзіне белгілі өзге де мән-жайлар мен дәлелдемелер туралы айғақтар беруге құқылы (міндетті емес) екенін ұмытпаған жөн. Сонымен қатар, сотталушының қылмыс жасағаны үшін өзінің кінәсін мойындауы оның кінәсін іс бойынша қолда бар дәлелдемелер жиынтығымен растаған кезде ғана айыптаудың негізіне алынуы мүмкін, бұл туралы сот есте сақтауы керек.

19.ҚІЖК-нің 380-бабы сот отырысында дәлелдемелерді зерттеуді шектеу мүмкіндігін көздейді. Осы нормаға сәйкес мемлекеттік айыптаушы айыптау дәлелдемелерін зерттеу көрсетілген өтініш қозғалған кезде қаралған дәлелдемелермен шектелуі туралы өтінішхат беруге құқылы. ҚІЖК-нің 650-бабында алқабилердің қатысуымен қаралатын істер бойынша сот тергеуін жүргізу кезінде Заңның осы ережесін қолдануға тыйым салынбаған. Мұндай жағдайларда сот тараптардың пікірлерін тыңдап, осы өтінішхатты қанағаттандыруға құқылы, бірақ егер дәлелдемелерді зерттеуді шектеу іс бойынша барлық мән-жайларды анықтаудың толықтығына, жан-жақтылығына және объективтілігіне теріс әсер етуі мүмкін болса, оны қанағаттандырусыз қалдыруға құқылы. Бұл ретте судья дәлелдемелерді зерттеуді шектеу, тіпті мемлекеттік айыптаушының өтініші бойынша да, айыптаушы, жәбірленуші осының нәтижесінде дәлелдемелер беруде шектелетіндігімен байланысты болуы мүмкін екенін де есте ұстауы тиіс. Бұл заңда көзделген жағдайларда үкімнің күшін жоюға негіз болып табылады, сондықтан төрағалық етуші дәлелдемелерді зерттеуді шектеу туралы шешім қабылдаған кезде өте мұқият болуы керек. Сонымен қатар, алқабилердің процестің басқа қатысушылары сияқты кәсіби құқықтық білімі жоқ екенін ескеру қажет, сондықтан олар үшін бірнеше адам бір жағдайды куәландырса немесе бірнеше басқа дәлелдер сол жағдайды көрсетсе маңызды болуы мүмкін.

Заң сонымен қатар қорғаушы тарапқа сотталушының, қорғаушының, сотталушының заңды өкілінің, азаматтық жауапкердің немесе оның өкілінің өтініші бойынша ұсынылған және іске тіркелген дәлелдемелерді зерттеуден бас тарту құқығын береді. Мұндай бас тарту сот үшін міндетті болып табылады.

20.Істегі және тараптар ұсынған барлық дәлелдер зерттелгенде, төрағалық етуші тараптардан сот тергеуін толықтырғысы келетін-келмейтінін және нақты не екенін сұрайды. Сот тергеуін толықтыру туралы өтінішхаттар мәлімделген жағдайда, сот бұл өтінішхаттарды талқылайды және оларға рұқсат береді.

Өтінішхаттар шешілгеннен және қажетті сот іс-әрекеттері орындалғаннан кейін, сондай-ақ сот тергеуін толықтыру туралы өтінішхаттар қозғалмаған немесе сот дәлелді түрде қабылдамаған жағдайларда төрағалық етуші сот тергеуін аяқталған деп жариялайды және сот жарыссөздеріне көшу туралы хабарлайды.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы