70-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК жазасын өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату
1. Түзеу жұмыстарын, әскери қызмет бойынша шектеуді, бас бостандығын шектеуді, тәртіптік әскери бөлімде ұстауды немесе бас бостандығынан айыруды өтеп жүрген адам құқықтық бағынысты мінез-құлқы, еңбекке (оқуға) адал көзқарасы, дербес ұйымдардың жұмысына және тәрбие іс-шараларына белсенді қатысқаны үшін, қылмыспен келтірілген залалды өтеу жөнінде шаралар қабылдағаны үшін және толық сот тағайындаған жазаны өтеуден сот шартты түрде мерзімінен бұрын сот тағайындаған жазаны өтеуден босатуы мүмкін. Бұл ретте адам жазаның қосымша түрін өтеуден толық немесе ішінара босатылуы мүмкін.
2. Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамдарға жазаның қалған өтелмеген бөлігі ішінде тізбесі ҚР ҚИК-нің 178-2-бабында белгіленетін міндеттер жүктеледі.
3. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату сотталушы іс жүзінде өтегеннен кейін ғана қолданылуы мүмкін:
а) ауырлығы аз немесе орташа қылмыс үшін тағайындалған жаза мерзімінің кемінде үштен бірі;
б) ауыр қылмыс үшін тағайындалған жаза мерзімінің кемінде жартысы;
в) аса ауыр қылмыс үшін тағайындалған жаза мерзімінің кемінде үштен екісі.
4. Іс жүзінде сотталған адам бас бостандығынан айыру жазасын өтеген мерзім алты айдан кем болмауы тиіс.
5. Сот тағайындаған өмір бойына бас бостандығынан айыруды өтеп жатқан адам, егер сот бұл жазаны одан әрі өтеуді қажет етпейтінін және іс жүзінде кемінде жиырма бес жыл бас бостандығынан айыруды өтегенін мойындаса, шартты түрде мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.
6. Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамның мінез - құлқын бақылауды ішкі істер органдары, ал әскери қызметшілерге қатысты-әскери бөлімдер мен мекемелердің қолбасшылығы жүзеге асырады.
7. Егер жазаның қалған өтелмеген бөлігі ішінде шартты түрде мерзімінен бұрын босату қолданылған адам:
а) оған әкімшілік жаза қолданылған немесе оған ҚР ҚК-нің 178-2-бабында және шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдану кезінде сот жүктеген міндеттерді орындаудан қасақана жалтарған бірнеше рет әкімшілік құқық бұзушылық, сот осы баптың алтыншы бөлігінде көрсетілген органдардың ұсынуы бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою және оны орындау туралы қаулы шығаруы мүмкін жазаның қалған өтелмеген бөлігі;
б) абайсызда жасалған қылмысты, шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою не оны сақтау туралы мәселені жаңа қылмыс үшін жаза тағайындау кезінде сот шешеді;
в) қасақана жасалған қылмыс, сот оған осы Кодекстің 60-бабында көзделген қағидалар бойынша жаза тағайындайды. Дәл осы ережелер бойынша, егер сот шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды алып тастаса, абайсызда қылмыс жасаған жағдайда жаза тағайындалады.
8. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату өлім жазасы түріндегі жазасы кешірім жасау тәртібімен бас бостандығынан айырумен ауыстырылған адамға, жазасын өтеу кезеңінде қасақана қылмыс жасаған адамға, сондай-ақ бұрын шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамға қолданылмайды.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолданудың негізгі негізі-оны түзету. Егер сот сотталушының сот тағайындаған жаза мерзімін толық өтеуінің орынсыздығы туралы қорытындыға келсе, ол босатудың осы түрін қолданады.
Жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы ұсынысты қарастыра отырып, сот өтелмеген бас бостандығынан айыру мерзімін шартты түрде соттаумен алмастыруға, өтелмеген жаза мерзімін қысқартуға құқылы емес, тек сотталған адамды шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға не оған жазаның өтелмеген бөлігін ҚК-нің 71-бабында көзделген жағдайлар болған кезде басқа, неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыруға немесе одан бас тартуға құқылы.
Жазаны одан әрі өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың негізі сотталған адамның қоғамдық қауіптілігінен айырылуы және тағайындалған жазаны толық өтемей-ақ оны түпкілікті түзету мүмкіндігі болып табылады. Бұл мүмкіндік құқық қорғау мінез-құлқы, еңбекке (оқытуға) адал көзқарас, дербес ұйымдардың жұмысына және тәрбие іс-шараларына белсенді қатысу, қылмыспен келтірілген залалды өтеу бойынша шаралар қабылдау сияқты критерийлер арқылы анықталады.
Түзету, ең алдымен, құқық қорғау органдарының мінез-құлқымен дәлелденуі керек. Құқықтық тәртіпті барлық құқықтық нормалардың, жатақхана ережелерінің, мораль нормаларының орындалуы, жазаны өтеу режимінің барлық талаптарының сақталуы, тапсырылған жұмыстың сапалы орындалуы, қауіпсіздік ережелерінің сақталуы, жабдыққа, материалдарға, құралдарға және т. б. ұқыпты қарау деп түсіну керек.
Қосымша жазалар қолданылған сотталғандар негізгі жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған жағдайда, соттар барлық жағдайларда жазаны орындаушы органның ұсынуы бойынша немесе өз бастамасы бойынша сотталғанды (толық немесе ішінара) босату мүмкіндігі және қосымша жазадан босату мүмкіндігі туралы мәселені талқылауға міндетті.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдана отырып, сот сотталушыға ҚР ҚИК 178-2-баптарында көзделген міндеттерді жүктей алады, олар жазаның қалған өтелмеген бөлігі ішінде орындалуы тиіс. Сотталған адамға жаза рақымшылық жасау немесе кешірім жасау актісімен не сот қаулысымен жеңілдетілген жағдайларда, сот жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолданған кезде рақымшылық жасау немесе кешірім жасау актісінде не сот қаулысында белгіленген жазаны негізге ала отырып, өтелген жазаның нақты бөлігін есептеуге тиіс.
Босатудың осы түрін қолданудың тағы бір негізі адамның жасалған қылмыс санатына байланысты ҚК 70-бабының 3-бөлімінде көрсетілген жаза мерзімін өтеуі болып табылады. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату сотталушы іс жүзінде өтегеннен кейін қолданылуы мүмкін:
а) ауырлығы аз және орташа қылмыс үшін тағайындалған жаза мерзімінің кемінде үштен бірі;
б) ауыр қылмыс үшін тағайындалған жаза мерзімінің кемінде жартысы;
в) аса ауыр қылмыс үшін тағайындалған жазаның кемінде үштен екісі.
ҚК-нің 70-бабының 4-бөлігіне сәйкес сотталған адам бас бостандығынан айырудың нақты өтелген мерзімі алты айдан кем болмауы тиіс.
Бұл шарт жазаның басқа түрлеріне қолданылмайды, сондықтан бас бостандығынан айырудан басқа, жаза түрлерін өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы мәселе алты ай мерзім өткенге дейін қойылуы мүмкін.
ҚК-нің 84-бабына сәйкес кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасаған адамдар жазаның екі түрін өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін: ауырлығы аз немесе орташа қылмыс үшін жаза мерзімінің кемінде 1/4, ауыр қылмыс үшін жаза мерзімінің кемінде 1/3, аса ауыр қылмыс үшін жаза мерзімінің кемінде жартысы нақты өтелгеннен кейін бас бостандығынан айыру және түзеу жұмыстары адамның өміріне қол сұғумен ұштаспайтын ауыр қылмыс және адам өміріне қол сұғумен ұштасатын аса ауыр қылмыс үшін сот тағайындаған жазаның кемінде 2/3 бөлігі.
Егер сотталған адам қылмыстары үшін үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалған жазаны өтеп жатса, олардың кейбіреулері 18 жасқа толғанға дейін, ал басқалары кәмелетке толған жаста болса, шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдануға негіз беретін мерзімді өтеу ҚК-нің 70-бабына сәйкес есептелуі керек.
Егер сот бұл жазаны одан әрі өтеуді қажет етпейтінін және іс жүзінде кемінде жиырма бес жыл бас бостандығынан айыруды өтегенін мойындаса (ҚР ҚК 70-бабының 5-бөлігі) және жазаны өтеудің белгіленген тәртібін қасақана бұзушылықтар болмаған жағдайда ғана өмір бойына бас бостандығынан айыруға соттау шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдануға кедергі болып табылмайды ҚР ҚИК-нің 112-бабында аталған алдыңғы үш жыл ішінде.
ҚСК-нің 170-бабына сәйкес өмір бойына бас бостандығынан айыруды өтеу кезеңінде жаңа ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған сотталғандар шартты түрде мерзімінен бұрын босатылуға ұсынылмайды.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды жазаны орындау жүктелген мамандандырылған мемлекеттік органның (ҚАЖК) ұсынуы бойынша тағайындалған жазаны өтеу орны бойынша сот қолданады. Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған жағдайда соттар қандай да бір сынақ мерзімін белгілемеуге тиіс, өйткені ҚК-нің 70-бабының мағынасы бойынша жазаның өтелмеген бөлігі осындай мерзім болып табылады. Осыған байланысты шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы қаулының қарар бөлігінде сотталған адам өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылатын нақты күнтізбелік жаза мерзімін көрсету және сотталған адамды босатудың шартты түрде мерзімінен бұрын босату сипаты туралы көрсету міндетті. Жазаны өтеуден босатудың осы түрінің шартты сипаты шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғанның мінез-құлқына және оған жүктелген міндеттердің орындалуына, сондай-ақ шартты түрде мерзімінен бұрын босатылғандарға қойылатын талаптар бұзылған жағдайда шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою мүмкіндігіне бақылауды белгілеу болып табылады.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамның мінез - құлқын бақылауды ішкі істер органдары, ал әскери қызметшілерге қатысты-әскери бөлімдер мен мекемелердің қолбасшылығы жүзеге асырады.
ҚР ҚК 70-бабының 7-бөлігі шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюдың негіздерін көздейді. Егер жазаның өтелмеген бөлігі ішінде адам бірнеше рет әкімшілік құқық бұзушылық жасаса, ол үшін оған әкімшілік жаза қолданылады немесе ол өзіне жүктелген міндеттерді орындаудан қасақана жалтарады.
ҚР ҚК 70-бабының 7-бөлігі шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюдың негіздерін көздейді. Егер жазаның өтелмеген бөлігі ішінде адам бірнеше рет әкімшілік құқық бұзушылық жасаса, ол үшін оған әкімшілік жаза қолданылады немесе ол өзіне жүктелген міндеттерді орындаудан қасақана жалтарады.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамның өзіне жүктелген ҚР ҚІЖК 178-2-баптарын және сот осы міндеттерді орындауға кедергі келтірген объективті себептер бойынша, мысалы, сырқаты бойынша міндеттерді орындамауы шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюға әкеп соқпауы тиіс.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюға тиісті жазаларға әкеп соққан кез келген Әкімшілік құқық бұзушылық емес, тек ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 22-тарауында көзделген қоғамдық тәртіпті бұзумен байланысты құқық бұзушылықтар ғана негіз бола алады, олар үшін кінәліге әкімшілік жаза шаралары негізді қолданылған.
Сот жүктеген міндеттерді орындаудан қасақана жалтару оның мінез-құлқын бақылауды жүзеге асыратын орган оған жасаған ескертуден кейін шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған міндеттерге жүктелген міндеттерді бір жыл ішінде 2 реттен артық бұзу не оларды ұзақ (30 тәуліктен астам ) орындамау деп есептелуі тиіс.
Жазаның өтелмеген бөлігінде жаңа қылмыс жасалған жағдайда, бұл қылмыстың қасақана немесе абайсызда пайда болуы үлкен маңызға ие, өйткені бұл жағдайда құқықтық салдарлар айтарлықтай ерекшеленеді.
Егер абайсызда қылмыс жасалса, сот шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды жоя алады немесе сақтай алады. Егер сот шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды жоймаса, онда шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамға жаңа қылмыс жасағаны үшін жаза тағайындалады, ол Бірінші қылмыс үшін жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босатылады.
Егер қасақана қылмыс жасалса, шартты түрде мерзімінен бұрын босату жойылады. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату жойылған жағдайда,
- жазаның өтелмеген бөлігі ішінде қасақана да, абайсызда да жаңа қылмыс жасаған кезде,
- жаза "үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындау"ҚК 60-бабында көзделген ережелер бойынша тағайындалады.
ҚК-нің 70-бабы 7-бөлігінің " а " тармағы құқық береді, бірақ көрсетілген мән-жайлар болған кезде де сотты шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюға міндеттемейді.
Шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою сотталған адамды жазаның өтелмеген қалған бөлігін одан әрі өтеу үшін шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған жазаның сол түрін өтеу орындарына қайтаруды білдіреді.
Бұрын шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамға қатысты жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдану мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде, Егер шартты түрде мерзімінен бұрын босату ҚК 70-бабының 7-бөлігінде көзделген негіздер бойынша жойылса, шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою фактісінің өзі заң бойынша қызмет ете алмайтынын есте ұстаған жөн сотталған адамға шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолданудан бас тарту үшін негіз болып табылады. Мұндай адамдарға шартты түрде мерзімінен бұрын босату олар тағайындалған жаза мерзімінің 3/4-ін нақты өтегеннен кейін қолданылуы мүмкін (НП 19-тармағы. ҚР ҚК 13.12.2001 ж.).
Соттар заңда көзделмеген себептер бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тартуға құқылы емес, мысалы: тағайындалған жазаның жұмсақтығы, сотталған адамның осы түзеу мекемесінде болуының қысқа мерзімділігі, сотталған адамның кінәсін жоққа шығару, бұрын сотталғандығының болуы, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін жазасын өтеу және т. б.
Қолданыстағы Қылмыстық кодексте жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға шектеулер жоқ. Ол жасалған қылмыстардың сипаты мен ауырлығына қарамастан кез келген адамға, оның ішінде аса қауіпті рецидив кезінде де қолданылуы мүмкін.
Бұрын қолданыста болған заңнамадан айырмашылығы, ҚР ҚК шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдануға болмайтын адамдар тобын едәуір қысқартты. ҚР ҚК 70-бабының 8-бөлігіне сәйкес шартты түрде мерзімінен бұрын босату өлім жазасы түріндегі жазасы кешірім жасау тәртібімен бас бостандығынан айырумен ауыстырылған адамға не жазасын өтеу кезеңінде қасақана қылмыс жасаған адамға, сондай-ақ бұрын шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамға қолданылмайды.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
