Жазаның өтелмеген бөлігін шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру
ҚІЖК-нің 480-бабының 2-бөлігіне сәйкес жазаны орындайтын мекеме немесе органдар сотқа беретін материалдардың сапасы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 2 қазандағы № 6 нормативтік қаулысы (3-тармақ) соттарға ҚІЖК-нің 162-бабының 1,3,9-бөліктерінің және ҚІЖК-нің 480-бабының 2-бөлігінің талаптары бұзылған жағдайда, соттарға бағдарлайды. ұсынылған материалдарда өтінішті қарау үшін жеткілікті деректердің болмауы не оларды толтырудың мүмкін невозможстігі, судья өтінішті қарауға дайындық барысында өз қаулысымен материалды тиісті ресімдеу үшін қайтарды. Сонымен қатар, 2020 жылы республика соттары ҚІЖК-нің 480-бабының талаптарына материалдардың сәйкес келмеуі, жазаны орындайтын мекемелердің немесе органдардың жәбірленушілердің тұрғылықты мекен-жайларын ұсынбауы, сотталған туралы сотқа жіберілген деректердің толық болмауы немесе жеткіліксіз болуы, үкімнің және басқа құжаттардың болмауы себептері бойынша 1427(698+729) УДО/ҚМН туралы барлық материалдарды қайтарды, жәбірленушіге келтірілген залалды өтеу, іс материалдарын сапасыз сканерлеу, тізімдеменің болмауы, сотталғанның мінездемесі салдарынан электрондық материалдарды қайтару туралы мәліметтер, сотталған адамның ҚИК 10-бөлімінің 162-бабының талаптарын сақтамауы. Талдау көрсеткендей, судьялар жоғарыда аталған заң талаптарын орындамаған жағдайда, қаулымен материалдарды толық ресімдеу үшін қайтарады. ҚК-нің 188-бабы 2-бөлігінің 1), 3) тармақтары бойынша сотталған К. - ға қатысты УДО туралы материал бойынша АП-162/2 РММ бастығы бекіткен ұсынылған құжаттарда үкім бойынша талап қоюдың жоқтығы туралы анық емес мәліметтер көрсетілген.
Ал қ. үкімімен жәбірленушінің пайдасына 682 000 теңге өндірілді. Көрсетілген бұзушылықтар бойынша 2020 жылғы 26 тамызда апелляциялық сатымен Павлодар облысы бойынша ҚАЖД бастығының атына жеке қаулы шығарылды. Павлодар қаласы сотының 2 желтоқсандағы № 2 қаулысымен сотталған А. УДО туралы өтінішхат қайтарылды, себебі Павлодар қаласының пробация қызметі материалға сотталған адамның өтінішхатының түпнұсқасын емес, көшірмесін қоса тіркеді. Өтініш Р. УДО туралы Екібастұз қалалық соты қайтарылды, өйткені сотталған адам пробация қызметіне жүгінбей-ақ Сотқа өтінішхат жолдады, бұл ретте оның деректерін, өтелгені және жазаның қалған мерзімі туралы мәліметтерді сипаттайтын сот актілерін қоса бермеді. Сот отырысын дайындау сатысында жазаның өтелмеген бөлігін шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы өтініштер келіп түскен кезде кейбір жағдайларда соттар оларды қайтарып алуға байланысты өтініштерді қайтару туралы шешім қабылдайды. Жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы материалдар бойынша өтініштер жазаны ауыстырғаннан кейін тұрғылықты жері туралы мәліметтердің, сондай-ақ жұмысқа орналасу туралы мәліметтердің болмауына байланысты қайтарылады. Материалдардың негізсіз қайтарылуын болдырмау мақсатында соттар өтінішхатты қарау үшін жеткілікті және олардың болмауы сот отырысында толтырылуы мүмкін деректердің аражігін ажыратуды ұсынады (мысалы: қылмыспен келтірілген залалды өтеу туралы; жаза мерзімінің заңда белгіленген бөлігін өтеу туралы мәліметтер және т.б.). Сонымен қатар, сотталғанның маскүнемдік пен нашақорлықтан емделуі және оның нәтижелері туралы, сондай-ақ міндетті емдеуді талап ететін өзге де аурулардың болуы туралы, отбасы мүшелерімен қарым-қатынасы туралы, жұмысқа орналасу перспективасы және ықтимал тұрғылықты жері туралы мәліметтер сияқты нақты деректердің болмауы, УДО, ЗМН жағдайында өтінішхатты қарауға және оларды сотта толтыруға кедергі келтіреді отырыс мүмкін емес. Сотталған адамның жаза мерзімін ҚК-нің 72-бабының 3-бөлігінде және ҚК-нің 73-бабының 2-бөлігінде белгіленгеннен аз мөлшерде іс жүзінде өтеуін соттар әрқашан ҚББ мен ҚМБ-ны қолдануды болдырмайтын мән-жай ретінде қарастырған. Алайда, осы жағдайға сүйене отырып, соттар әр түрлі іс жүргізу шешімдерін қабылдады: не Udo және ZMN туралы өтінішті қабылдаудан бас тартты, не өтінішті қарауға қабылдап, кейбір жағдайларда өтінішті мәні бойынша қарады және оны қанағаттандырудан бас тартты, ал басқаларында олар өндірісті тоқтатты. Егер сотталған адам жаза мерзімінің заңда көзделген бөлігін өтемеген болса, оның УДО туралы өтінішхат алуға құқығы да болмайды, сондықтан мұндай өтінішхат сотқа келіп түскен жағдайда ол қайтарылуға жатады. УДО және ҚМН туралы өтінішхат сотталғандарға жаза мерзімінің заңда белгіленген бөлігі, оның ішінде 6 айдан бұрын өтелгеннен кейін кез келген уақытта қайта мәлімделуі мүмкін.
Сонымен қатар, УСК-нің 162-бабының 10-бөлігіне сәйкес жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру туралы соттың бас тартуы алты ай мерзім өткенге дейін шартты түрде босату туралы өтініш енгізуге, сол сияқты жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру туралы соттың шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тартуына кедергі болмайды. Заңның көрсетілген нормасынан шартты түрде мерзімінен бұрын босату және жазаның өтелмеген бөлігін басқа, неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру қылмыстық құқықтың әртүрлі институттары болып табылады. Сондықтан соттың жазаның өтелмеген бөлігін басқа, неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру туралы сотталған адамның өтінішхатын қанағаттандырудан бас тартуы алты ай мерзім өткенге дейін сотталған адамды өтелмеген мерзімге шартты түрде босату туралы өтінішхаттың енгізілуіне кедергі болмайды. Мысал: Нұр-сұлтан қаласының "Байқоңыр" ауданы № 2 сотының 2020 жылғы 15 наурыздағы қаулысымен Ш. жазаның өтелмеген мерзіміне шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тартылды, өйткені бұған дейін, 2019 жылдың 13 қарашасында, яғни 6 ай өткенге дейін, оған жазаның өтелмеген бөлігін жұмсақ бөлігімен ауыстыру туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартылды. Алайда, 2020 жылғы 26 мамырда апелляциялық сатымен бірінші сатыдағы соттың қаулысы жойылды, өйткені жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жазамен ауыстыру туралы өтініш беру және оны қанағаттандырудан бас тарту сотталған адамды алты ай мерзім өткенге дейін өтелмеген жаза мерзіміне шартты түрде босату туралы өтініш енгізуге кедергі болмайды. Тағы бір мысал: Алматы қаласы Медеу ауданының № 2 аудандық сотының 2019 жылғы 27 желтоқсандағы үкімі бойынша ЛА-155/13 мекемесінің ЕҰУ-да жазасын өтеп жатқан ҚК-нің 262-бабының 2-бөлігі, 368-бабының 2-бөлігі бойынша 5 жылға бас бостандығынан айырылған, мемлекеттік қызметте қызмет атқару құқығынан өмір бойына айырылған к. сотқа жазаның өтелмеген бөлігінен шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтініш. Алматы қаласы Түрксіб аудандық сотының 2020 жылғы 20 қарашадағы қаулысымен өтініш қанағаттандырылды. Сот шешімімен келіспей, прокурор қаулыны қайта қарау туралы жеке өтініш жасады. Алқа өтінішті тиісті ресімдеу үшін қайтару туралы жаңа сот актісін қабылдаумен қаулының күшін жойды, өйткені сотталған адам жазасын өтеп жатқан мекеме мінез-құлықты бағалауды қоймады. Мұндай жағдайларда өтінішхатты сотталушының мінез-құлқын сипаттайтын мінез-құлқын бағаламай қарау мүмкін емес, өйткені бұл істің мән-жайларын толық және объективті зерттеу қажеттілігімен байланысты. Біздің ойымызша, апелляциялық сатыдағы соттың мұндай шешімін негізді деп санауға болмайды. Тағы бір мысал, Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының 2020 жылғы 18 маусымдағы қаулысымен сотталған Б. - ның жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы өтініші қанағаттандырылды. Оған ҚК-нің 106-бабы 2-бөлігінің 7) тармағы бойынша 2018 жылғы 21 қыркүйектегі Алматы қаласы Алмалы аудандық сотының үкімі бойынша 3 жыл 3 ай 20 күн түріндегі жазаның өтелмеген бөлігі 825 066 теңге мөлшерінде айыппұлға ауыстырылды. Сот алқасының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі қаулысымен бұл шешім сотталған Б. - ның жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы өтініші қанағаттандырусыз қалдырылған, ал прокурордың өтініші қанағаттандырылған жаңа қаулы шығарумен жойылды.
Бірінші сатыдағы сот ҚК-нің 73-бабын қолданған кезде сотталған Б. - ға жаза шартты түрде тағайындалғанын, яғни бас бостандығынан айыру түріндегі жаза іс жүзінде өтелмейтінін ескермеген. Бұл жағдайда сот аталған өтінішті іс жүргізуге қабылдамай, оны жоғарыда аталған заң нормаларына сілтеме жасай отырып қайтаруы керек еді. Сот сотталушының УДО немесе ЖМН туралы өтінішін қараусыз қалдырған кезде фактілер орын алады, ал ҚІЖК мұндай шешім қабылдауды көздемейді. Статистикалық деректер бойынша 2020 жылы 883 (421+462) өтініш қараусыз қалды, ал 2019 жылы 805 (391+414) болды, яғни кейіннен айтарлықтай өсім байқалды. Соттардың мұндай тәжірибесі заң талаптарына сәйкес келмейді, сондықтан шұғыл шаралар қабылдау және өтініштерді қараусыз қалдырудың дұрыс емес тәжірибесін болдырмау қажет. Бірінші сатыдағы сот сотталғандардың өтініштерінің бір бөлігі мәні бойынша қараусыз қалдырылды, себебі сотталғандар сот отырысы басталар алдында өз өтініштерін кері қайтарып алды, не соттан олардың өтініштерін қараусыз қалдыруды сұрады немесе оларды сот отырысында қолдамады. Мәселен, Екібастұз қалалық сотының 2020 жылғы 25 ақпандағы қаулысымен 2018 жылғы 12 қаңтарда сотталған адамның ҚК-нің 191-бабы 2-бөлігінің 1-тармағы, 72-бабы 7-бөлігі, 60-бабы бойынша 4 жылға 3 айға бас бостандығынан айыру туралы өтініші сотталған адамның өтініші бойынша қараусыз қалдырылды. Талдау көрсеткендей, сотталғандардың УДО және ЗМН туралы өтініштерін кері қайтарып алуының негізгі себептері олардың соттың өтініштерді қанағаттандырудағы сенімсіздігі болып табылады. Осыған байланысты қосымша көтермелеулер алу, қылмыспен келтірілген зиянды өтеу және іс жүргізу шығындары тұрғысынан өз ұстанымын жақсарту үшін сотталғандар сот өтінішхатты қарауды бастағанға дейін не сот отырысы барысында оларды қараусыз қалдыру туралы өтінішхат береді. Мысалы: Қостанай қ. № 2 сотының 2020 жылғы 16 маусымдағы қаулысымен сотталған Б. жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру туралы қараусыз қалдырылды және сотталған адамға қайтарылды.
Сот отырысында УК-161/11 мекемесі әкімшілігінің өкілі сотталған Б.бейне-конференцбайланыс (БКС) үй-жайынан шығып, сот отырысына қатысудан бас тартқанын, сот осы жағдайды ескере отырып, өтінішті қараусыз қалдырғанын хабарлады. ҚК-нің 24-бабының 1-бөлігі бойынша, 188-бабы 2-бөлігінің 1) - тармағы бойынша Алматы қаласы Жетісу аудандық сотының 2020 жылғы 6 ақпандағы үкімімен сотталған К. - ның өтінішхатын қарау кезінде осындай жағдай орын алды. К. сотқа келген жоқ. Тағы бір мысал: сотталған Д. Тараз қаласының № 2 сотына ҚК-нің 72-бабы 3-бөлігінің 5-тармағының тәртібімен, яғни процестік келісімнің барлық шарттарының орындалуына байланысты жазаны одан әрі өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтінішпен жүгінді. Тараз қаласы сотының 2020 жылғы 10 қыркүйектегі № 2 қаулысымен оның өтінішхаты қараусыз қалдырылды. Сот өтінішхатты қараусыз қалдыра отырып, ҚІЖК-нің 478-бабының 5-бөлігіне сәйкес жазаны өтеуден шартты түрде босату, жазаның өтелмеген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза түрімен ауыстыру не тағайындалған жаза мерзімін қысқарту туралы мәселелерді сот ынтымақтастық туралы іс жүргізу келісімі шеңберінде Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының өтініші бойынша қарайды деп өз шешімін уәждеді. Бұл жағдайда сотталушыға өтініш жасау тәртібін түсіндірмеген жазаны орындау органдарының жіберілмеуі байқалады, ал сот іс жүргізуге өтінішхат қабылдауға тиіс емес. Сонымен қатар, мекеме мен жазаны орындаушы орган ұсынатын материалдарда жәбірленушілер туралы мәліметтер әрдайым бола бермейді, ал соттар сотталғандардың өтініштерін қанағаттандырудан бас тартудың ресми себептерінің бірі қаулыларда жәбірленуші тараптың пікірінің жоқтығын көрсетеді.
Осыған байланысты соттардың жазаны орындайтын мекеме мен органға жүктеу туралы ұсыныстарын, жәбірленушілерді сотқа УДО және ҚМН туралы материалдарды жіберу туралы, сотталғандардың жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы өтініштері бойынша сотқа ұсынылатын материалдар туралы хабардар ету міндетін негізді деп санаймыз егер оларда жәбірленушінің немесе оның өкілінің тұратын жері туралы мәліметтер ғана болмаса жеткілікті, сонымен қатар жәбірленуші тарапқа ҚАЖ мекемесінің әкімшілігі немесе жазаны орындайтын орган сотталушының УДО мен МНҚ құқығының туындағаны туралы алдын ала хабарлауы. Бұл өзгерістер материалдарды қарау мерзімін едәуір қысқартады, заңды, негізделген және әділ шешім шығаруға ықпал етеді. Соттардың осы санаттағы материалдар бойынша сотталғандардың жеке істерін қалыптастырудың орындылығы туралы ұсыныстарын тек қағаз түрінде ғана емес, сонымен қатар жазалар мен көтермелеулер туралы мәліметтерді қоса алғанда, барлық қажетті мәліметтермен бірге электрондық форматта заңды және негізделген шешімдер шығаруына байланысты назар аударуға лайық. УДО және ҚМН туралы материалдарды қарайтын судьялардың осы дерекқорға қол жеткізуі олардың жұмысын әлдеқайда жеңілдетеді, сондай-ақ сотталғандардың тәртіптік практикасы туралы мәліметтердің дұрыстығын тексеруге, қасақана бұзушылықтар жасау фактілерін, жазаны өтеудің белгіленген тәртібін бұзушылықтарды жасыру қаупін барынша азайтуға мүмкіндік береді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
