99-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің өндірістік кооперативін басқару
Кооперативті басқаруды ұйымдастыру демократиялық принциптерге негізделген және оның әрбір мүшесіне кооператив істеріне белсенді қатысуға мүмкіндік береді.
Өндірістік кооператив туралы Жарлықта мүшелерінің саны 100 - ден асатын кооперативтерде құрылтай құжаттарында жоғары органның функцияларын уәкілдер жиналысына жүктеу көзделуі мүмкін.
Азаматтық кодексте кооперативте қандай жағдайда Бақылау кеңесі құрылуы мүмкін екендігі қарастырылмаған, сондықтан бұл мәселені кооперативтің өзіне (дәлірек айтқанда оның мүшелеріне) шешуге мүмкіндік береді.
Байқау кеңесінің мүшелері тек кооператив мүшелері бола алады, яғни жалдамалы қызметкерлерді осы кеңеске қосуға жол берілмейді.
Байқау кеңесінің мүшелері кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланады. Байқау кеңесінің саны, қолданылу мерзімі және құзыреті кооператив жарғысында айқындалады.
Байқау кеңесі мен кооператив басқармасына мүшелікті біріктіруге тыйым салу ықтимал теріс қылықтардың алдын алуға бағытталған.
Өндірістік кооператив туралы жарлық кооператив жарғысымен Байқау кеңесінің құзыретіне кооператив басқармасының (кооператив төрағасының) есептерін мерзімді тыңдау, атқарушы аппараттың лауазымды адамдарын тағайындауға келісім беру, жарғыда белгіленген мөлшерден асатын сомаға мәмілелерді алдын ала мақұлдау, кооператив мүшелерінің жалпы жиналысы шешімдерінің орындалуын бақылауды жүзеге асыру жатқызылуы мүмкін екенін белгілейді.
Байқау кеңесінің айрықша құзыретіне жатқызылған мәселелер оларға кооперативтің атқарушы органдарының шешіміне берілмейді.
Кооперативте кооперативтің атқарушы органдарының қаржылық қызметіне бақылауды жүзеге асыратын тексеру комиссиясы құрылуы мүмкін. Тексеру комиссиясының мүшелері тек кооператив мүшелері бола алады. Тексеру комиссиясының мүшелері Байқау кеңесінің және кооперативтің атқарушы органының мүшелері бола алмайды.
Тексеру комиссиясының мүшелері кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланады. Тексеру комиссиясының саны, қолданылу мерзімі және құзыреті кооператив жарғысында айқындалады. Кооперативтің құрылтай құжаттары тексеру комиссиясының орнына кооператив Ревизорын сайлауды көздеуі мүмкін.
Кооперативтің тексеру комиссиясы (ревизоры) кооператив мүшелерінің жалпы жиналысына кооперативтің қаржылық есептілігінің дұрыстығы туралы қорытынды ұсынады.
Тексеру комиссиясы кооперативтің жалпы жиналысының, Байқау кеңесінің тапсырмасы бойынша, өз бастамасы бойынша немесе кооператив мүшелерінің кемінде 10 пайызының талабы бойынша тексерулерді жүзеге асыра алады.
Тексеру комиссиясы кооперативтің қаржылық құжаттамасымен танысуға құқылы.
Қаржылық қызметке тексеру жүргізу және қаржылық есептілікті растау үшін кооператив заңнамалық актілерге сәйкес аудитті жүзеге асыру құқығы бар тұлғалар арасынан сыртқы аудиторларды тарта алады.
Кооперативтің қаржылық қызметін аудиторлық тексеру тексеру комиссиясының, Байқау кеңесінің талабы бойынша, сондай-ақ кооператив мүшелерінің кемінде 10 пайызының талабы бойынша жүргізілуі мүмкін. Соңғы жағдайда аудитордың қызметтерін осындай тексеруді талап еткен кооператив мүшелері төлейді.
Кооперативтің атқарушы органдарының құрылымы мен құзыретін нақтылай отырып, өндірістік кооператив туралы Жарлықта кооператив басқармасын Басқарма мүшелері арасынан жалпы жиналыс сайлайтын Басқарма Төрағасы басқарады деп белгіленеді.
Мүшелері жиырмадан аспайтын кооперативтерде басқарма функцияларын кооператив төрағасына жүктеуге жол беріледі.
Кооператив басқармасының мүшелері (кооператив төрағасы) кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында сайланады.
Басқарма мүшелерінің саны, сондай-ақ Басқарма (Басқарма төрағасы) сайланатын мерзім кооператив жарғысында айқындалады.
Басқарма мүшесі (кооператив төрағасы) бір мезгілде Байқау кеңесінің мүшесі бола алмайды.
Кооператив басқармасы (кооператив төрағасы) кооператив қызметіне ағымдағы басшылықты жүзеге асырады, ол бақылаушы Кеңестің бақылауында және кооператив мүшелерінің жалпы жиналысына есеп береді.
Кооператив басқармасының (кооператив төрағасының) құзыретіне өндірістік кооператив туралы Жарлықпен және кооперативтің құрылтай құжаттарымен жатқызылмаған кооператив қызметінің барлық мәселелерін кооперативтің жалпы жиналысының немесе Байқау кеңесінің айрықша құзыретіне жатқызу жатады.
Басқарма өз шешімдерін тұрақты өткізілетін отырыстарда қабылдайды. Басқарма отырысы, егер оған басқарма мүшелерінің жартысынан астамы қатысса, заңды деп есептеледі.
Басқарма отырысындағы мәселелер дауыс беру арқылы шешіледі. Басқарманың шешімі, егер оған отырысқа қатысып отырған басқарма мүшелерінің жартысынан астамы дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Егер "оң" және "қарсы" дауыстар тең бөлінген жағдайда, Басқарма төрағасының дауысы шешуші болып саналады.
Кооператив жарғысында шешімдері білікті көпшілік дауыспен немесе бірауыздан қабылданатын мәселелер шеңбері көзделуі мүмкін.
Басқарма төрағасы (кооператив төрағасы) кооператив атынан сенімхатсыз әрекет етеді; осы Жарлықта көзделген шектерде кооперативтің мүлкіне билік етеді және кооператив атынан сенімхаттар, оның ішінде қайта сенім білдіру құқығымен береді; банктерде және басқа да кредиттік ұйымдарда кооперативтің шоттарын ашады; жалдамалы қызметкерлерді жұмысқа қабылдауды және жұмыстан шығаруды жүзеге асырады; өзінің кооператив мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер орындауға міндетті бұйрықтар шығарады және нұсқаулар береді.
Түсініктеме берілген мақалада кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының айрықша құзыретіне жатқызылған мәселелерге қосымша. Өндірістік кооператив туралы жарлық келесілерді де қамтиды:
1) кооператив қорлары мен резервтерінің түрлері мен мөлшерін және оларды пайдалану бағыттарын белгілеу;
2) кооперативтің ішкі еңбек тәртібінің қағидаларын, кооперативтің лауазымды адамдарының, оның мүшелері мен жалдамалы қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу туралы ережені және кооперативтің басқа да ішкі актілерін қабылдау және өзгерту;
3) кооперативтің филиалдары мен өкілдіктерін құру, шаруашылық серіктестіктер құру және оларға қатысушы ретінде кіру;
4) қосымша мүліктік жарналар енгізу туралы мәселені шешу;
5) Тексеру комиссиясының есебін бекіту;
6) кооператив басқармасының (басқарма төрағасының) есебін тыңдау.
Кооперативтің құрылтай құжаттарында жалпы жиналыстың айрықша құзыретіне өзге де мәселелерді шешу де жатқызылуы мүмкін.
Өндірістік кооператив туралы жарлық жалпы жиналыстарды кезекті және кезектен тыс деп бөледі.
Кезекті жалпы жиналыс кооператив басқармасы (кооператив төрағасы) белгілейтін мерзімдерде, бірақ кезекті қаржы жылы аяқталғаннан кейін үш айдан кешіктірілмей өткізіледі.
Кооператив мүшелерінің кезекті жалпы жиналысы:
1) кооперативтің қаржылық есебін бекітеді;
2) Тексеру комиссиясының есебін бекітеді;
3)кооператив басқармасының (кооператив төрағасының) есебін тыңдайды;
4) кооператив қызметінің өзге де мәселелерін шешеді.
Кезектен тыс жалпы жиналысты кооператив басқармасы (кооператив төрағасы) өз бастамасы бойынша, Байқау кеңесінің шешімі бойынша, Тексеру комиссиясының талабы бойынша, сондай-ақ кооператив мүшелерінің кемінде 20 пайызының талабы бойынша шақырады.
Басқармаға кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы талап ол өтініш берген күннен бастап жиырма күн ішінде орындалуға тиіс. Өзге жағдайда кезектен тыс жалпы жиналысты шақыру туралы талапты мәлімдеген кооператив мүшелері жиналысты дербес шақыруға құқылы.
Кооператив мүшелерінің жалпы жиналысының күні, орны, уақыты және күн тәртібі туралы Басқарма төрағасы (кооператив төрағасы) кооператив мүшелеріне жиналыс өткізілетін күнге дейін кемінде жиырма күн бұрын жазбаша хабарлайды.
Егер жиналысқа қатысып отырған кооператив мүшелері тиісті кворум болған кезде өзгеше қабылдамаса, жалпы жиналыс күн тәртібіне өзгерістер енгізуге және оған енгізілмеген мәселелер бойынша шешімдер қабылдауға құқылы емес. Егер оның мерзімі кворумның болмауына байланысты кейінге қалдырылған болса, жалпы жиналысты қайта шақыру сол тәртіппен жүзеге асырылады.
Егер оған кооператив мүшелерінің жартысынан көбі немесе олардың сенімді адамдары қатысса, жалпы жиналыс заңды болып саналады.
Жалпы жиналыс жұмысының регламентін және дауыс беру тәртібін (ашық немесе жасырын) кооператив мүшелерінің жалпы жиналысы айқындайды.
Егер оған жиналысқа қатысып отырған кооператив мүшелерінің немесе олардың сенім білдірілген адамдарының жартысынан астамы дауыс берсе, жалпы жиналыстың шешімі қабылданды деп есептеледі.
Кооператив Жарғысын өзгерту, қосымша мүліктік жарналар енгізу, кооператив мүшелерін қабылдау және шығару, кооперативті қайта ұйымдастыру және тарату сияқты мәселелер бойынша шешімдер, егер оларға кооперативтің барлық мүшелерінің кемінде үштен екісі дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі.
Кооперативті оны шаруашылық серіктестікке айналдыру нысанында қайта ұйымдастыру бірауыздан қабылданған шешім негізінде жүргізіледі.
Кооператив жарғысында шешімдері білікті көпшілік дауыспен немесе бірауыздан қабылданатын өзге де мәселелер айқындалуы мүмкін.
Жалпы жиналыс шешім қабылдаған кезде кооперативтің әрбір мүшесінің пайының мөлшеріне, мүліктік жарнаның мөлшеріне, кооператив қызметіне жеке еңбек қатысу дәрежесіне, кооперативті басқару органдарында атқаратын лауазымына және т.б. қарамастан бір дауысы болады.
Кооперативтің атқарушы органдарының шешімдері мен іс-әрекеттеріне кооператив мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер байқау кеңесіне шағымдана алады, ол кооператив мүшелерінің жалпы жиналысында осы мәселе қаралғанға дейін шағымданатын актілерді тоқтата тұруға құқылы.
Басқарма төрағасының шешімдері мен іс-әрекеттеріне кооператив басқармасына шағым жасалуы мүмкін, ол шағымданатын актілердің күшін жоюға құқылы.
Кооперативтің атқарушы аппараты лауазымды адамдарының шешімдері мен әрекеттеріне шағымданатын актінің күшін жоюға құқылы басқарма төрағасына (кооператив төрағасына) шағым жасалуы мүмкін.
Кооперативтің кез келген басқару органдарының және оның атқарушы аппаратының лауазымды адамдарының шешімдеріне кооператив мүшелерінің жалпы жиналысына шағым жасалуы мүмкін, ол кез келген шағымданатын актілердің күшін жоюға құқылы.
Кооперативтің басқару органдарының шешімдеріне сотқа шағым жасалуы мүмкін.
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
