Абайсызда, менмендікпен немесе немқұрайлылықпен жасалған қылмыстық құқық бұзушылық
🔹 1. Абайсыз кінәнің жалпы сипаттамасы
Абайсыздық — бұл кінәнің түрі, онда тұлға не салдарды алдын ала көре тұра, олардың болдырмауына жеңілтек үміт артады (өз күшіне тым сенімділік), не салдарды мүлде алдын ала көрмейді, бірақ оларды көруге міндетті және мүмкін болған (немқұрайдылық).
Құқықтық маңызы:
- Кінәнің нысаны қылмысты дұрыс саралау үшін аса маңызды;
- Қылмыстық жауаптылық мәселесін шешу үшін қажет;
- Сондай-ақ жаза тағайындау кезінде (ҚР ҚК 53, 54-баптарын қараңыз) ескеріледі.
🔹 2. Өз күшіне тым сенімділік (ҚК 21-бабы 2-бөлігі)
Тұлға:
- Салдардың болу мүмкіндігін алдын ала көрген;
- Бірақ олардың алдын алуға жеткілікті негізсіз сенген.
✅ Мысал:
Дәрігер, пациенттің препаратқа аллергиялық реакциясы мүмкін екенін біле тұра, «бәлкім, ештеңе болмайды» деп үміттеніп, оны егеді. Нәтижесінде – пациент көз жұмады.➡ Бұл — өз күшіне тым сенімділік, себебі ол өлімді қаламаған, бірақ оның болу мүмкіндігін көріп, оны болдырмауға негізсіз сенген.
🔹 3. Немқұрайдылық (ҚК 21-бабы 3-бөлігі)
Тұлға:
- Салдарды алдын ала көрмеген;
- Бірақ өмірлік тәжірибесіне, біліміне, қызметтік міндетіне, жағдайға қарай көруге тиіс және мүмкін болған.
✅ Мысал:
Құрылысшы плитаға бекітуді дұрыс жасамайды, плита құлап, адамды өлтіреді.➡ Ол салдарды алдын ала көрмеген, бірақ өзінің еңбек функциясы аясында оларды көруге тиіс әрі мүмкін болған. Бұл — немқұрайдылық.
🔹 4. Абайсыздық пен қасақана кінәнің айырмашылығы (ҚК 20-бабы)
| Белгі | Қасақана кінә (ҚК 20-б.) | Абайсыздық (ҚК 21-б.) |
|---|---|---|
| Салдарды алдын ала көру | Иә | Иә (өз күшіне сенгендік); жоқ (немқұрайдылық) |
| Салдарды қалауы | Иә (тікелей ниетте); жоқ, бірақ келіседі (жанама ниетте) | Жоқ |
| Тәуекелді бағалау | Саналы түрде | Жеңілтек көзқарас немесе назардан тыс қалдыру |
🔹 5. Құқықтық салдары
❗ Әрбір қылмыс абайсызда жасалуы мүмкін емес.❌ Мысалы: ұрлық, тонау, зорлау, терроризм — тек қасақана жасалады.✔ Ал адам өмірі мен денсаулығына қарсы, қауіпсіздік техникасы мен жол қозғалысы ережелерін бұзу саласындағы қылмыстар жиі абайсызда жасалады:
- ҚК 104-бабы — Абайсызда адам өлтіру;
- ҚК 345-бабы — ЖҚЕ бұзу, ауыр салдармен;
- ҚК 279-бабы — Өндірістегі қауіпсіздік ережелерін бұзу.
🔹 6. ҚР Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары
📜 2016 жылғы 11 наурыздағы №1 Нормативтік қаулы«Абайсызда жасалған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық туралы заңнаманы соттардың қолдану практикасы туралы»➡ Мұнда түсіндіріледі:
- Өз күшіне сенімділік пен немқұрайдылықтың айырмашылығы;
- Салдарға субъективтік көзқарасты бағалау қажеттілігі;
- Дәлелдеу ерекшеліктері.
📜 2020 жылғы 25 желтоқсандағы №2 Нормативтік қаулы«Өмір мен денсаулыққа қарсы қылмыстарды саралау мәселелері туралы»➡ Нақтылайды: абайсызда зиян келтіргенде сот мыналарды анықтауға тиіс:
- Керекті дәрежедегі алдын ала көруді;
- Нақты жағдайда әдеттегі сақтықпен салдардың алдын алудың мүмкіндігін.
🔹 7. ҚР Қылмыстық-процестік кодексі (ҚПК)
🔹 113-бап — Дәлелдеудің заты:
- Кінәнің нысаны;
- Мотив пен мақсат – тұлғаның ақыл-санасы, еркі мен мінез-құлқы арқылы анықталады.
🔹 125-бап — Дәлелдерді бағалау:
- Сот дәлелдерді ішкі сенім бойынша бағалайды: нақты фактілер болуы тиіс, жорамалды емес.
🔹 8. Басқа кодекстермен байланыс
🔹 ҚР Азаматтық кодексі (АК 923-бабы):— Абайсызда келтірілген зиян өтелуге жатады.— Қылмыспен қатар азаматтық-құқықтық жауапкершілік те қолданылуы мүмкін.
🔹 ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі:— Санитария, жол қозғалысы және т.б. салалардағы көптеген әкімшілік құқық бұзушылықтар абайсыздықтан болады.
🧾 Қорытынды
Абайсыз кінә — бұл:
- Қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болуы;
- Жауаптылықтың болу-болмауы;
- Қылмысты дұрыс саралау және жаза тағайындау мәселелері үшін маңызды құқықтық ұғым.
Соттар фактілерді ғана емес, тұлғаның салдарға деген ішкі көзқарасын, оның әрекетінен сенімділік пе, әлде немқұрайдылық байқалғанын анықтауы тиіс. Бұл — терең дәлелдер мен сараптамалық қорытындыларды қажет ететін нәзік құқықтық талдау.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
