Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің (ҚК РК) 50-бабында белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түріндегі жаза көзделген. Бұл жаза қылмыстардың қайта жасалуын болдырмауға және қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

🔹 Жазаның мәні

Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру мынадай тыйымдарды қамтиды:

· мемлекеттік қызметте, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, қаржы ұйымдарында белгілі бір лауазымдарды атқаруға;· белгілі бір кәсіби немесе өзге де қызметпен айналысуға.

Бұл жаза негізгі де, қосымша да жаза ретінде тағайындалуы мүмкін, ол жасалған іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілік сипаты мен дәрежесіне, сондай-ақ кінәлінің жеке басына байланысты белгіленеді.

🔹 Жазаның мерзімдері

Құқықтан айыру мерзімі былайша белгіленеді:

· жалпы тәртіпте – бір жылдан он жылға дейін;· кейбір санаттағы қылмыстар үшін – бес жылдан бастап өмір бойына дейін:

o экономикалық қызмет саласындағы және қаржы ұйымдарындағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстар;o кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстар;o сыбайлас жемқорлық қылмыстары;o көлікті мас күйінде немесе жүргізу құқығынсыз басқаруға байланысты көлік қылмыстары.

🔹 Жазаны міндетті түрде тағайындау

Кейбір жағдайларда бұл жаза міндетті түрде тағайындалады:

· кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қарсы қылмыстар үшін – педагогикалық қызметпен және кәмелетке толмағандармен жұмыс істеуге өмір бойына тыйым салынады;· сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін – мемлекеттік қызметте, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, ҚР Ұлттық Банкі мен оның ведомстволарында, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу, бақылау және қадағалау жөніндегі уәкілетті органда, мемлекеттік ұйымдарда және квазимемлекеттік сектор субъектілерінде лауазымдарды атқаруға өмір бойына тыйым салынады;· кейбір көлік қылмыстары үшін – көлік құралын басқаруға өмір бойына тыйым салынады.

🔹 Жазаны қолдану

Сот белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруды, ол ҚК-тің Ерекше бөлімінің тиісті бабында көзделмесе де, егер жасалған іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілік сипатын, дәрежесін және кінәлінің жеке басын ескере отырып, осындай құқықты сақтап қалуды мүмкін емес деп тапса, тағайындай алады.

🔹 Жаза мерзімінің басталуы

Жаза мерзімі мынадай тәртіппен есептеледі:

· егер құқықтан айыру қосымша жаза ретінде тағайындалса – негізгі жазаны (бостандығынан айыруды, қамауды) өтеп болған кезден бастап;· егер құқықтан айыру басқа негізгі жазаларға қосымша жаза ретінде тағайындалса, сондай-ақ жазаны өтеуді кейінге қалдыру немесе шартты түрде соттау кезінде – үкім заңды күшіне енген кезден бастап.

🔹 Қолдану тәжірибесі

Бұл жаза қолданылған істердің бірі – Қазақстан Республикасы ҰҚК-нің бұрынғы төрағасы Кәрім Мәсімовке қатысты іс. 2023 жылы ол мемлекеттік опасыздық, билікті күшпен басып алу және қызметтік өкілеттігін асыра пайдалану қылмыстары бойынша кінәлі деп танылды. Сот оны 18 жылға бас бостандығынан айыруға, мүлкін тәркілеуге және мемлекеттік қызметте лауазым атқару құқығынан өмір бойына айыруға үкім шығарды.

🔹 Халықаралық нормалар

Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру түріндегі жаза қолдану БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясында және БҰҰ-ның Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвенциясында белгіленген халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Бұл құжаттар мемлекеттерді қылмыстармен байланысты құқықтардан айыру шараларын қабылдауға міндеттейді.

🔹 Қорытынды

Белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыру – қылмыстардың қайталануын болдырмауға және қоғамдық мүдделерді қорғауға бағытталған тиімді қылмыстық жаза шарасы. Оның қолданылуы негізделген, заңнамаға сәйкес және сотталған адамның құқықтарын ескеретін болуы тиіс.

Толығырақ ақпарат пен ресми түсіндірмелер алу үшін ресми құқықтық порталдарда қолжетімді нормативтік актілерге жүгінген жөн.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы