Ескіру мерзімі материалдық құқық нормаларын қолдану практикасында
Салық заңнамасының салық міндеттемесіне байланысты өзінің салалық ескіру мерзімі бар. Салық міндеттемесінің мәні Салық кодексінде ашылады.
Салық кодексінің 31-бабының 2 тармағына сәйкес салық төлеуші салық міндеттемесін орындау үшін мынадай әрекеттерді жасайды:
1) салық органында тіркеу есебіне тұрады (мысалы, ҚҚС-ны төлеуші ретінде);
2) салық салу объектілерінің және (немесе) салық салуға байланысты объектілердің (мысалы, жерге, мүлікке, көлікке салынатын салық) есебін жүргізеді;
3) салық салу объектілерін және (немесе) салық салуға байланысты объектілерді, салық базасы мен салық мөлшерлемелерін, бюджетке төленуге жататын салықтар мен төлемдер сомаларын, сондай-ақ Салық кодексінің ерекше бөлігіне сәйкес олар бойынша аванстық және ағымдағы төлемдерді негізге ала отырып есептейді;
4) салық тіркелімдерін қоспағанда, салық кодексінде белгіленген тәртіппен салық органдарына салық нысандарын және өзге де нысандарды жасайды және табыс етеді;
5) Салық кодексінің ерекше бөлігіне сәйкес салықтар мен бюджетке төленетін төлемдердің есептелген және есептелген сомаларын, салықтар мен бюджетке төленетін төлемдер бойынша аванстық және ағымдағы төлемдерді төлейді.
Салық кодексінің 48 - бабының 1-тармағына сәйкес салық міндеттемесі мен талабы бойынша талап қою ескіру мерзімі деп танылады:
1) салық органы салықтар мен бюджетке төленетін төлемдердің есептелген, есептелген сомасын есептеуге, есептеуге немесе қайта қарауға құқылы;
2) салық төлеуші (салық агенті) салық есептілігін табыс етуге міндетті, салық есептілігіне өзгерістер мен толықтырулар енгізуге, салық есептілігін кері қайтарып алуға құқылы,
3) салық төлеуші (салық агенті) салықтар мен бюджетке төленетін төлемдерді, өсімпұлдарды есепке жатқызуды және (немесе) қайтаруды талап етуге құқылы.
Осылайша, Салық кодексі ескіру мерзімі қолданылатын мәселелердің ауқымын шектейді.
Мысалы, жеке тұлға 2009-2014 жылдар аралығында аталған тұлға қалыптасқан берешегіне қатысты хабарламаны және салық бұйрығын шығару жөніндегі әрекеттерді заңсыз деп тану туралы, хабарламаны және салық бұйрығын заңсыз деп тану туралы талап қою берген.
Салық берешегі туралы хабарлама 2020 жылы, ал өндіріп алу туралы бұйрық 2021 жылы құрылды. Талап қоюшы салық органының ескіру мерзімінің аяқталуына байланысты қарызды өндіріп алу шараларын қабылдауға құқығы жоқ деп есептеді.
Жоғарғы Сот алқасы 2022 жылғы 2 маусымдағы 6001-22-00-6aп/379 қаулысында мына тұжырымдарды баяндады.
2008 жылғы 10 желтоқсандағы Салық кодексінің 478-бабының 1-тармағына сәйкес жер учаскесін уақытша өтеулі жер пайдалануға (жалға алуға) алған жеке тұлғалар төлемақы төлеушілер болып табылады. Сонымен, талап қоюшы осы міндеттеме бойынша төлеуші болып табылады.
СК 481-бабының 1-тармағына сәйкес төлемақы сомасы жасалған шарттың негізінде есептеледі. Осы баптың 6-тармағына сәйкес талап қоюшы дара кәсіпкер болып табылмай, төлем сомасын есепті кезең үшін 25 ақпаннан кешіктірмей төлеуге тиіс.
Бұл ретте, 2008 жылғы СК 483-бабының 1-тармағына сәйкес мұндай жеке тұлғалар төлемді есептеу мақсаттары үшін салық органдарына салық есептілігін (ағымдағы төлемдер сомаларының есебін) ұсынбайды.
Төлемді салық органы «Көкшетау қаласының жер қатынастары бөлімі» ММ-нің деректері негізінде дербес есептейді. Талап қоюшының абсолютті дербес шотынан көріп тұрғандай, 105 315 «жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем» коды бойынша салық органы 2009 жылдан 2021 жылға дейін ай сайын есептеуге арналған тізілімдер негізінде төлемақыны есептеп отырды.
Осылайша, іс жүзінде талап қоюшының міндеттемесі тек шарттың негізінде төлемді жүзеге асыру болды. Жеке шоттағы төлемге қарағанда, көрсетілген төлемді салық органының ақпараттық жүйелері есепке алуға тиіс болатын.
Талап қоюшының абсолютті дербес шотына сәйкес салықты есептеу 2009-2014 жылдар аралығында, яғни талап қою мерзімі шеңберінде жүргізілді. Бұл ретте талап қоюшының төлемақыны есептеу жөніндегі есепті ұсыну бойынша мерзімі өткен міндеттемесі болмайды.
ӘІСА 2017 жылғы Салық кодексінің 48-бабы салық органын берешекті (төлемдер мен өсімпұлдар сомасы) жинау үшін уақыт шеңберімен шектемейтінін атап өтті.
Осылайша, сот алқасы салық органы талап қоюшының жеке шотына төлемді уақтылы есептеп және есепке жатқызып, берешекті төлеуді талап ету құқығынан шектелмеген деген қорытындыға келді. Жоғарыда айтылғанның негізінде бересіні өндіріп алуға қатысты ескіру мерзімі қолданылмайды.
Егер салықты есептеуді салық органы немесе салық төлеуші уақтылы жүргізбесе (есептеуді кім жүргізуге тиіс болғанына байланысты), онда 2020 жылы белгіленген ескіру мерзімдеріне байланысты 2009-2014 жылдарына салықтарды қосымша есептеуді жүргізу 2017 жылғы Салық кодексінің 48-бабының ережелерін бұзу болатынын атап өту қажет.
Кейінгі кезеңде 2022 жылғы 20 қазандағы №6001-22-00-6aп/1103 істе құн өсіміне салынатын салық бойынша тағы бір мысал келтірілген. Мұнда хабарлама 2019 жылы, ескіру мерзімі 5 жыл болған кезде шығарылды. 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап ескіру мерзімі 3 жылға дейін қысқарды. Тиісінше, салық органы уақтылы хабарлама жібере алды. Алайда, осы хабарлама бойынша оны орындалмады деп тану туралы шешім тек 3 жылдан кейін, яғни 2021 жылы шығарылды. Бұл шешімді заңсыз деп танудың негіздерінің бірі болды.
Жалпы алғанда, мерзімді өткізіп алу мәселесін талап қоюшы – жеке тұлғалар көлік салығы (2022 жылғы 18 қазандағы №6001-22-00-6ап/633, №6001-22-00-6ап/1107) және мүлік құнының өсуіне салынатын салық туралы дау бойынша жиі қояды.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, Бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық кеңесті, құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
