Міндетті медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданудың мақсаттары

📘 ЖАЛПЫ СИПАТТАМА

Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 92-бабы ПММС-ты тағайындау кезінде құқық қолданушы үшін мақсаттық бағытты бекітеді. Бұл шаралар жазалау мақсатын көздемейді және қылмыстық жаза болып табылмайды. Олардың негізгі мақсаты — медициналық және профилактикалық сипатта, тұлғаның психикалық саулығын сақтау мен қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған.

🎯 ПММС ҚОЛДАНУ МАҚСАТТАРЫ (ҚР ҚК 92-бабы бойынша)

1. 🏥 Тұлғаны емдеу

Бұл – басым мақсат, әсіресе қайтымды психикалық бұзылыстар болған жағдайда. Емдеу – бұл ауру белгілерін жою, мінез-құлықты қалыпқа келтіру және қоғамға қауіптілік деңгейін төмендету.

📌 Мысал: күйзелістен кейін реактивті психозға ұшыраған тұлға толықтай жазылып кетуі мүмкін.

1. 🧠 Психикалық жағдайды жақсарту

Егер емдеу мүмкін болмаса (мысалы, созылмалы аурулар: шизофрения, маниакалды-депрессивті психоз), онда мақсат – жағдайды тұрақтандыру, қауіпті белгілердің ауырлығын азайту, ремиссияға қол жеткізу.

📌 Мысалы: созылмалы шизофрениямен ауыратын тұлға емделіп, қоғам үшін қауіп төндірмей, бақыланатын әлеуметтік өмір сүре алады.

1. 🛡 Жаңа құқыққа қайшы әрекеттердің алдын алу

ПММС-тың профилактикалық функциясы мыналарға бағытталған:

·        басқа адамдарға зиян келтірудің алдын алу;

·        қауіпті әрекеттердің қайталануын болдырмау;

·        қоғамдық және жеке қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

📌 Бұл мақсат ҚР ҚК 91-бабы 2-бөлігінде көрсетілген өлшемдермен тығыз байланысты — өзін және өзгелерді қауіпке душар ету.

🧩 ҚР ҚК БАСҚА НОРМАЛАРЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ

📎 ҚР ҚК 91-бабы – ПММС қолдану негіздері:

·        Кімге және қандай жағдайларда бұл шаралар қолданылатынын айқындайды;

·        92-бап – не үшін қолданылатынын көрсетеді.

📎 ҚР ҚК 96-бабы – ПММС-ты тоқтату:

·        Егер 92-бапта көрсетілген мақсаттарға қол жеткізілсе, шара тоқтатылуға жатады;

·        Іс жүзінде бұл – тұлға қоғам үшін қауіп төндірмейтін, жағдайы тұрақтанған және құқықбұзушылық қайталану қаупі азайған дегенді білдіреді.

⚖️ ҚАЗАҚСТАН СОТТАРЫНЫҢ ТӘЖІРИБЕСІ

Мысал (іс № 2-474/2022, Алматы қ.): Тұлға қасақана ауыр зиян келтіру ісі бойынша есі дұрыс емес деп танылған. Сот шешімімен емханаға жатқызылған. 8 айдан кейін дәрігерлер жағдайының жақсарғаны және қауіп белгілерінің жойылғаны туралы қорытынды берді. Сот емдеу мақсатына қол жеткізілгенін негізге ала отырып, бұл шараны тоқтатты.

🌐 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАР

🔸 БҰҰ-ның Мүгедектер құқығы туралы конвенциясы (14-бап):

Психикалық ауытқуы бар тұлғаларды белгісіз мерзімге және емделуге қажеттілікті тұрақты тексерусіз бостандығынан айыруға болмайды.

🔸 Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот (АҚЕС):

·        Winterwerp v. Netherlands (1979) ісі:

Медициналық негіздегі бостандықты шектеу тек келесі шарттар орындалса ғана мүмкін:

1.    Ауру нақты анықталған;

2.    Жағдай оқшаулауды талап етеді;

3.    Ұстау мақсаттылығы мен ұзақтығы тексеріліп отырады.

·        Stanev v. Bulgaria (2012) ісі:

Емдеу мақсаты жоқ медициналық ұстау – қатыгез және адамшылыққа жатпайтын қатынас ретінде танылады.

📌 Халықаралық нормалар мынаны талап етеді:

·        ПММС-тың мақсаттарының нақты тұжырымдалуы;

·        Емдеудің тиімділігін жүйелі бағалау;

·        Шараның пропорционалдығы және психикалық бұзылыстың ауырлығына сәйкестігі.

❗ ПРАКТИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫ МӘСЕЛЕЛЕР

1. Емдеу мақсаты ≠ белгісіз мерзімге ұстау

ПММС – медициналық желеумен өмір бойы бостандықтан айыруға айналмауы тиіс.

1. Медициналық қорытынды – басты өлшем

Мақсатқа қол жеткізілді деп тану үшін бейінді мекеме мынадай қорытынды беруі қажет:

·        аурудың жойылуы;

·        аурудың ремиссия сатысына өтуі;

·        әлеуметтік қауіптіліктің жойылуы.

1. Реабилитация – мақсаттың бір бөлігі

ПММС тек оқшаулау мен емдеуді емес, сонымен қатар тұлғаның қоғамға оралуына (әлеуметтік қолдау, еңбекпен қамту, терапия) мүмкіндік беруге тиіс.

✅ ҚОРЫТЫНДЫ

ҚР ҚК 92-бабы – ПММС-ты қолданудың негізділігі мен ұзақтығын бағалаудағы негізгі құқықтық норма. Ол:

·        медициналық емес мақсаттардың (мысалы, жазалау) жол берілмейтінін көрсетеді;

·        соттар мен денсаулық сақтау мекемелерін реабилитациялық тәсілге бағыттайды;

·        мақсаттарға қол жеткізілген жағдайда шараны тоқтатудың заңды негізі болып табылады.

 Назар аударыңыз!  

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.  

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы