Шартты соттауды жою
🔷 1. Мақаланың құқықтық мәні
ҚР ҚК 64-бабы шартты соттауды жоюдың негіздері, тәртібі мен салдарын реттейді. Бұл норма:
- сотталған адамның адал мінез-құлқын ынталандыруға;
- шартты соттау талаптарының бұзылуына ден қоюға;
- мемлекеттің сенімі мен адамның түзелгенін дәлелдеу міндеті арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуге бағытталған.
🔹 Бұл баптың қолданылуы пробациялық бақылау институтымен тығыз байланысты (ҚК 63-бап, 44-бап, ҚР «Пробация туралы» заңы).
🔷 2. Баптың бөліктері бойынша түсініктеме
🔹 1-бөлік. Шартты соттауды мерзімінен бұрын жою және соттылықты алып тастау
Егер сотталған адам өз тәртібімен түзелгенін дәлелдесе, сот шартты соттауды жойып, соттылықты мерзімінен бұрын алып тастай алады.
📌 Талаптар:
- пробациялық мерзімнің кемінде жартысы өтуі тиіс;
- пробация органының оң қорытындысы;
- бұзушылықтар мен әкімшілік құқық бұзушылықтардың болмауы.
🔸 Сот тәжірибесі:
Кәмелетке толмаған адам 1 жылға шартты сотталған. Ол оқуда үлгілі болып, барлық талаптарды орындаған. 7 ай өткен соң пробация инспекторының ұсынысы бойынша сот шартты соттауды жойып, соттылықты алып тастады.
🔹 2-бөлік. Пробациялық бақылау мерзімін ұзарту (1 жылдан аспауы тиіс)
🔹 Автоматты түрде емес, пробация органының ұсынысы бойынша, елеусіз бұзушылықтар кезінде қолданылады:
| Ұзартуға негіз | Түсініктеме |
|---|---|
| 1) Қоғамдық тәртіпке, өнегеге, отбасына, тұлғаға қарсы әкімшілік құқық бұзушылықтар | Мысалы: ұсақ бұзақылық, тұрмыстық зорлық |
| 2) Пробация тәртібін бұзу | Келмеу, білезікті бүлдіру, хабарсыз көшу |
| 3) Қылмыстық теріс қылық жасау | Мысалы: ұсақ ұрлық, қорлау |
📌 Сот пробациялық бақылауды 1 жылға дейін ұзарта алады, бірақ шартты соттауды нақты жазаға ауыстырмайды.
🔹 3-бөлік. Жүйелі бұзушылықтар болған кезде шартты соттауды жою
🔸 Қолданылады, егер:
- үкіммен жүктелген міндеттер орындалмаса;
- 2-бөлікте көрсетілген бұзушылықтар қайталанса;
- пробациялық бақылаудан әдейі жалтару орын алса.
🔹 Салдары: сот шартты соттауды жойып, бұрынғы үкіммен тағайындалған жазаны орындауға жібереді.
📌 Кәмелетке толмағандарға қатысты пробациялық бақылау мерзімін тағы 1 жылға дейін ұзартуға рұқсат етіледі.
🔸 Сот тәжірибесі:
Азамат X. пробация талаптарын бірнеше рет бұзып, екі мәрте тіркеуге келмеген. Сот шартты соттауды жойып, бұрын тағайындалған 2 жыл бас бостандығынан айыру жазасын орындауға жіберді.
🔹 4-бөлік. Абайсызда немесе жеңіл дәрежедегі қасақана жаңа қылмыс жасау
🔹 Бұл жағдайда шартты соттауды жою туралы шешімді сот өзі қабылдайды. Ол:
- жаңа қылмыстың сипатын;
- кінәлінің тұлғасын;
- пробация кезеңіндегі мінез-құлқын бағалайды.
📌 Ерекше ереже: кәмелетке толмағандар үшін – орташа ауырлықтағы қылмыс жасалса да, сот шартты соттауды сақтап қалуға құқылы.
🔹 5-бөлік. Орташа, ауыр немесе аса ауыр қасақана қылмыс жасау
🔸 Бұл жағдайда сот міндетті түрде:
- шартты соттауды жояды;
- және үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындайды (ҚК 60-бабы бойынша).
📌 Принцип: екінші мүмкіндік берілген тұлға ауыр қылмыс жасаған жағдайда – мемлекеттің сенімінен айырылады.
🔸 Мысал:
Шартты түрде ұрлық (ҚК 188-бап) үшін сотталған адам пробация кезінде қарақшылық (ҚК 192-бап 1-бөлік) жасайды. Сот шартты соттауды жойып, қарақшылық үшін 6 жыл, бұрынғы үкім бойынша 2 жыл қосып, барлығы 8 жыл бас бостандығынан айыру жазасын тағайындайды.
🔷 3. Басқа нормалармен өзара байланысы
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚК 63-бап | Шартты соттау |
| ҚК 44-бап | Пробациялық бақылау тағайындау |
| ҚК 60-бап | Үкімдердің жиынтығы бойынша жаза тағайындау |
| ҚР «Пробация туралы» заңы | Сотталғандардың құқықтары мен міндеттері, инспектордың өкілеттігі |
| ҚК 85-бап | Кәмелетке толмағандарға арналған тәрбиелік ықпал ету шаралары |
| ҚК 55, 56-баптар | Жағдайды жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар |
🔷 4. Халықаралық стандарттар
🔹 БҰҰ-ның Бостандықты шектеудің балама шаралары туралы ережелері (Токио ережелері):
- шартты соттауды жою – соңғы шара ретінде қаралуы тиіс;
- басты назар – тұлғаны оңалтуға бағытталуы керек.
🔹 Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот (Khоdоrkоvskiy және Lebedev v. Russia ісі):
- шартты соттау талаптарының бұзылуы дәлелденуі және негізделуі қажет;
- шартты жаза орнына нақты жаза тағайындау – болжамды әрі әділ болуы тиіс.
🔷 5. Қорытынды
ҚР ҚК 64-бабы әділдікті қалпына келтіру мен екінші мүмкіндік беру арасындағы тепе-теңдікті қамтамасыз ететін теңгерімді тәсілді ұсынады:
🔸 Бұл норма:
- сотталған адамның оң мінез-құлқын ынталандыруға;
- пробация шеңберінде тиісті мінез-құлықты қамтамасыз етуге;
- шарттарды бұзу мен қайталап қылмыс жасаған жағдайда жаза қолдануға мүмкіндік береді.
🔹 Сонымен қатар, кәмелетке толмағандарға – осал санат ретінде – көбірек икемділік пен құқықтық қорғау тетіктері көзделген.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
