11-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қылмыстарының қайталануы

     1. Осы Кодекстің Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бабының бір бөлігінде көзделген екі немесе одан да көп іс-әрекет жасау қылмыстардың қайталануы деп танылады.      

2. Осы Кодекстің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында көзделген екі немесе одан да көп қылмыс жасау осы Кодексте арнайы көрсетілген жағдайларда ғана бірнеше рет деп танылуы мүмкін.      

3. Егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса, не бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы өтелген немесе алынып тасталған болса немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі өткен болса, қылмыс бірнеше рет жасалған деп танылмайды.      

4. Жалғасып жатқан қылмыс, яғни бір ниетпен және мақсатпен қамтылған және тұтастай алғанда бір қылмысты құрайтын бірқатар бірдей қылмыстық әрекеттерден тұратын қылмыс бірнеше рет мойындалмайды.      

5. Қылмыстардың қайталануы осы Кодексте неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын мән-жай ретінде көзделген жағдайларда, адам жасаған қылмыстар қылмыстардың қайталанғаны үшін жазаны көздейтін осы Кодекстің Ерекше бөлігі бабының тиісті бөлігі бойынша сараланады.       Қылмыстардың қайталануы-бұл тұрақты байланыстар жүйесі, ол, әдетте, бірдей (бірдей), ал кейбір жағдайларда - біртекті қылмыстардан тұратын ерекше құрылымға ие.      

Қылмыстық-құқықтық әдебиеттерде қайталанудың екі түрі бар: жалпы және арнайы қайталану .      

Жалпы қайталану-бұл ҚР ҚК Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бабының бір бөлігінде көзделген екі немесе одан да көп әрекеттерді жасау. Мұндай қайталану туралы ҚР ҚК 11-бабының 1-бөлімінде айтылады.      

Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында көзделген екі немесе одан да көп бірдей немесе бірдей қылмыстарды кінәлі адамның ҚР ҚК-де арнайы көрсетілген жағдайларда ғана жасауы арнайы қайталану деп түсініледі. ҚР ҚК 11-бабының 2-бөлімінде дәл осындай қайталану туралы айтылады.       Бірнеше рет бірдей және біртекті қылмыстар болуы мүмкін.      

Құрамдарының объективті және субъективті белгілері толығымен сәйкес келетін мұндай әрекеттер бірдей (бірдей) деп танылуы керек.      

Осылайша, бір адам жасаған екі ұрлық орны, уақыты және басқа да нақты мән-жайлары бойынша ерекшеленеді, бірақ ҚР ҚК 175-бабында көзделген қылмыс құрамының белгілері бойынша бірдей (бірдей) болып табылады.      

"Қылмыстардың қайталануын және жиынтығын саралау туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы Нормативтік Қаулысына сәйкес бірнеше рет бір адамның ҚР ҚК Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бір бөлігінде көзделген бірнеше қылмыс жасауын көздейді. Бір адам ҚК-нің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында көзделген екі және одан да көп қылмыс жасаған жағдайда, екінші баптың бөлігіне сәйкес жасалған іс. Қылмыстық кодекстің 11-і бұл туралы қылмыстық заңда арнайы көрсетілген жағдайларда да бірнеше рет деп танылуы мүмкін.      

Қылмыстық кодексте арнайы көзделген жекелеген жағдайларда біртекті, яғни қылмыс сипатына байланысты бірнеше рет танылады. Бір немесе ұқсас тікелей объектіге қол сұғатын қылмыстар біртекті деп танылады және кінәнің бірдей түрімен және өзіне-өзі қызмет ету ниетінен тікелей ниетпен ұқсас себептермен жасалады. Мысалы, ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, басқалардың мүлкін иемденуге бағытталған.      

Біртекті қылмыстардың қайталануын есепке алу ҚР ҚК 175-бабына 3-тармақта Тікелей көзделген, онда осы Кодекстің 175-181-баптарында, егер оның алдында осы баптарда, сондай-ақ осы Кодекстің 248, 255, 260-баптарында көзделген бір және одан да көп қылмыс жасау болса, қылмыс жасау бірнеше рет деп танылатыны атап өтіледі. ҚК-нің 248, 255, 260-баптары радиоактивті материалдарды, қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғыларды, есірткі құралдарын немесе психотроптық заттарды ұрлауды не бопсалауды көздейді.      

Демек, басқа біреудің мүлкін ұрлау оның алдында ұрлықтың басқа эпизоды болған кезде ғана емес, сонымен қатар кінәлі бұрын жоғарыда аталған қылмыстардың кез келгенін жасаған жағдайларда да бірнеше рет танылады.      

Қылмыстың бірнеше рет жасалуының саралау белгісі, егер олар үшін соттылық алынып тасталса немесе өтелсе және егер Қылмыстық кодекстің баптарының диспозициясында осы қылмыстың дербес саралау белгісі ретінде көрсетілмесе, алдын ала жасалған қылмыстардың сотталу жағдайларын да қамтиды. Әрекетті қайталану белгісі бойынша саралау кезінде кәмелетке толмаған жаста қылмыс жасағаны үшін бұрынғы алынбаған немесе өтелмеген соттылықтар ескерілмейді.      

Егер қылмыстық-құқықтық нормада бірнеше рет саралау белгісі ретінде көрсетілсе, онда бір адамның бірнеше бірдей немесе біртекті қылмыстар жасауы осы қылмысты бірнеше рет жасағаны үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК-нің тиісті бабы (бабының бөлігі) бойынша тұтастай саралануға жатады.      

Әр түрлі саралау белгілерін көздейтін ҚК-нің бір бабының әртүрлі бөліктерінде көзделген бірнеше қылмыстар жасалған кезде, бұл әрекеттер тұтастай алғанда неғұрлым қатаң жаза белгілейтін және саралау белгілерін қамтитын баптың бөлігі бойынша ғана саралануға жатады. Мұндай жағдайларда қылмыстық заңның осы бабының өзге бөліктерінде көрсетілген әрекеттерге қатысты анықталған қылмыстың саралаушы белгілері жазалануға жатады және үкімде көрсетілуге тиіс.      

Сол сияқты, ҚК бабының басқа бөліктерінде көрсетілген басқа да саралау белгілері бірнеше рет анықталған бір іс-әрекет біліктілікке жатады. (Мысалы, өзіне қатысты біліктілік белгісі белгіленген ұрлық жасаған кезде - ҚК-нің 175-бабының екінші бөлігінде көрсетілген қайталанушылық және осы баптың үшінші бөлігінде көрсетілген басқа да саралаушы белгілер, онда іс-әрекет ҚК-нің 175-бабының үшінші бөлігі бойынша саралануға жатады). Бұл ретте қылмыстық заңның осы нормасының өзге бөліктерінде көрсетілген әрекеттерге қатысты анықталған қылмыстың саралаушы белгілері жазалануға жатады және үкімде көрсетілуге тиіс. Егер бұрынғы алынбаған және өтелмеген сотталғандар оны ұқсас қылмыс үшін екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған белгі бойынша іс-әрекетті саралау үшін негіз болып табылса, қайталану белгісі ескерілмейді.      

ҚР Жоғарғы Сотының Пленумы 1995 жылғы 22 желтоқсандағы "соттардың парақорлық үшін жауапкершілік туралы заңнаманы қолдану практикасы туралы" 1999 жылғы 20 желтоқсандағы қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізе отырып, " пара алу, пара беру немесе парақорлыққа делдалдық жасау бір қылмысты кем дегенде екі рет жасауды көздейді, егер бұл ретте қылмыстық жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі аяқталды". Бір мезгілде бірнеше адамнан пара алу, егер әрбір пара берушінің мүддесі үшін жеке әрекет жасалса, параны бірнеше рет алу ретінде саралануы керек.       Қылмыс бірнеше рет жасалған деп танылмайды:      

- егер қылмыстық-құқықтық салдарлардың күші жойылса (ҚК 11-бабының 3-бөлігі), яғни егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам ҚК - нің жалпы бөлігінде көрсетілген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса (ҚК-нің 65, 66, 67, 68-баптары); - рақымшылық жасау актісі негізінде (ҚР ҚК 76-бабының 2-бөлігі);- не бұрын жасалған қылмыс үшін сотталғандығы өтелді немесе алынып тасталды (ҚК 77-бабы);      

- немесе қылмыстық жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі аяқталды (ҚК 69-бабы);      

ҚР ҚК 11-бабының 4-бөлігіне сәйкес бірыңғай ниетпен және мақсатпен қамтылатын және тұтастай алғанда бір қылмысты құрайтын бірқатар бірдей қылмыстық әрекеттерден тұратын жалғасып жатқан қылмыс бірнеше рет деп танылмайды.      

Бұл бөлімде заң шығарушы бірнеше рет жасалатын қылмыстың белгілерін анықтады. Объективті түрде жалғасатын қылмыс бірнеше бірдей немесе бірдей қылмыстық әрекеттерден (әрекетсіздік актілерінен) тұрады, субъективті жағынан ол біртұтас ниет пен мақсатпен сипатталады. Жалғасатын және бірнеше рет жасалған қылмыстардың ұқсастығы мынада: екеуі де бір емес, бірнеше біртекті немесе бірдей әрекеттерді жасауды көздейді, олардың әрқайсысы Қылмыстық кодекстің белгілі бір бабының белгілеріне жатады. Алайда, қайталанғаннан айырмашылығы, жалғасып жатқан қылмыс терең ішкі байланыспен сипатталады, қылмыскердің қылмыстық ниетімен байланысты эпизодтар арасында айтарлықтай алшақтықтардың болмауы (кінәнің бір түрінің болуы, бірдей себептер мен бір мақсат).      

Мысалы: қомақты соманы алу үшін ұсақ сомалармен сеніп тапсырылған ақшаны иемдену жолымен жасалған жымқыру (ҚР ҚК 176-бабы). Мұндағы ұрлықтың жекелеген эпизодтары қылмыстың тәуелсіз құрамын білдірмейді, олар бір ұрлыққа бір қылмыстық ниетпен байланысты.      

ҚР Жоғарғы Соты 2006 жылғы 25 желтоқсандағы "қылмыстардың қайталануын және жиынтығын саралау туралы" нормативтік қаулысында 4-тармақта " қылмыстардың қайталануын жалғасып жатқан қылмыстардан ажырату қажет. Бір адамның жасау тәсілі мен объектісі бойынша бір-біріне ұқсас, кінәнің бірыңғай нысанымен сипатталатын және біртұтас мақсатпен біріктірілген екі және одан да көп қылмыстық әрекеттерді материалдық құрамда және осындай туындаған салдарларда жасауы бірнеше рет жасамайды. Мұндай жағдайларда тұтастай алғанда жасалған барлық іс-әрекеттер бірыңғай жалғасатын қылмыс ретінде танылып, осы қылмысты жасағаны үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК бабының бір бабы немесе бөлігі бойынша саралануы тиіс.      

Егер жалғасып жатқан қылмыс кезеңінде қылмыстық заңға осы іс-әрекет үшін неғұрлым қатаң жауапкершілікті белгілейтін өзгерістер енгізілсе, онда жалғасып жатқан қылмыстың барлық эпизодтары жаңа заң бойынша біртұтас тұтас қылмыс ретінде саралануға жатады, өйткені заңның жаңа редакцияда қолданылу кезеңінде эпизодтардың кем дегенде біреуі жасалған.     

 Бір адам жалғасып жатқан қылмыс кезеңінде басқа қылмыс жасаған жағдайда, оның белгілері жалғасып жатқан қылмыс үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК бабының диспозициясында қамтылмаған жағдайда (мысалы, балаларды асырап-бағуға қаражат төлеуден қасақана жалтару кезеңінде алаяқтық жасалған), кінәлінің әрекеттері жалғасып жатқан қылмыс үшін жауаптылықты көздейтін тиісті бап бойынша қылмыстар жиынтығы бойынша саралануға жатады, және басқа қылмыс үшін жауапкершілікті көздейтін Қылмыстық кодекстің бабы бойынша.      

Қайталануды белгілі бір қылмыстық әрекеттің құрамын үздіксіз жүзеге асырумен сипатталатын және кейіннен қылмыстық қудалау қаупі бар кінәлі адамға заңмен жүктелген міндеттерді ұзақ уақыт орындамаумен байланысты әрекеттер немесе әрекетсіздік болып табылатын ұзаққа созылған қылмыстардан да ажырату керек. Ұзаққа созылған қылмыстарға дезертирлік (ҚК 373-бабы); кредиторлық берешекті өтеуден қасақана жалтару (ҚК 195-бабы) және т. б. жатады.:      

1)ауырлататын мән-жай ретінде (ҚР ҚК 54-бабының 1-бөлігі "а" т.);      

2) ҚР ҚК Ерекше бөлігінің баптарында қылмыстардың жекелеген құрамдарының саралаушы белгісі ретінде (175, 176, 177, 178, 179 және т.б.).      

Осыған байланысты ҚР ҚК 11-бабының 5-бөлімінде қылмыстардың қайталануы осы Кодексте неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын мән-жай ретінде көзделген жағдайларда, адам жасаған қылмыстар осы кодекстің бірнеше рет қылмыстар жасағаны үшін жазаны көздейтін ерекше бөлігі бабының тиісті бөлігі бойынша сараланатыны түсіндіріледі.  Мысалы, ҚР ҚК 175-бабында "ұрлық", ҚР ҚК 176-бабында" сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе жымқыру", ҚР ҚК 177-бабында" алаяқтық", ҚР ҚК 178-бабында" тонау " және т. б. д., осы нормалардың білікті құрамдарында "қайталану" белгісі біліктілік белгісі ретінде қарастырылған. Заң шығарушы қандай да бір іс-әрекет үшін біліктілік белгісі ретінде "бірнеше рет" көздемеген, ал адам бұл әрекетті бірінші рет жасамаған жағдайларда, бұл фактіні сот жазаны ауырлататын мән-жай ретінде тағайындаған кезде ескереді.      

"Соттардың қылмыстық жаза тағайындау кезінде заңдылықты сақтауы туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1999 жылғы 30 сәуірдегі қаулысында "ҚР ҚК-нің 53 немесе 54-бабында көзделген қандай да бір мән-жай ҚР Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінің бабы диспозициясында қылмыс белгілерінің бірі ретінде көрсетілген жағдайларда,  бұл қылмысты жасағаны үшін жазаны тағайындау кезінде жауапкершілік пен жазаны жеңілдететін немесе ауырлататын ретінде ескерілмеуі керек".      

Белгілі бір қылмыстың біліктілік белгісі ретінде бірнеше рет субъект бірінші және екінші жағдайларда аяқталған қылмыс жасаған кезде немесе орындаушы болған кезде ғана емес, сонымен бірге олар қылмыстық жазаланатын дайындық немесе қастандық жасаған кезде, сондай-ақ ол қатысушы (ұйымдастырушы, қоздырушы, көмекші) функцияларын орындаған кезде де болады.       Мұндай тұжырым заң тек аяқталған қылмыстық әрекетті ғана емес, сонымен бірге аяқталмаған және орындаушының әрекетін ғана емес, сонымен бірге басқа серіктестердің әрекеттерін де қылмыс деп танитындығынан туындайды.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы