70-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің толық серіктестігінің борыштары бойынша қатысушылардың жауапкершілігі
Толық серіктестікке қатысушылар серіктестіктің міндеттемелері бойынша субсидиарлық жауап береді (АК 357-бабы), яғни оның жеке мүлкі жетіспеген жағдайда ғана. Бұл ретте барлық қатысушылардың жауапкершілігі ортақ сипатқа ие, бұл АК-нің 287-бабына сәйкес толық серіктестіктің кредиторларына оның кез келген қатысушысынан тиісті борышты өндіріп алуға мүмкіндік береді. Серіктестікке қатысушылар оның міндеттемелері бойынша заңнамалық актілерге, атап айтқанда ҚР АІЖК-не сәйкес өндіріп алуға болатын барлық мүліктерімен жауап береді.
Кредиторлар үшін оның қатысушыларының қайсысы және қашан толық серіктестікке кіргені маңызды емес, өйткені қатысушылардың әрқайсысы серіктестікке кіргеннен кейін немесе оған дейін пайда болғанына қарамастан серіктестіктің қарыздары бойынша жауап береді. Бұл ереже негізгі ереже ретінде әрекет етеді, өйткені қазіргі уақытта заңнамалық актілерде басқаша белгіленбеген.
Кредиторлар оның кез келген қатысушысына толық серіктестіктің қарыздарын өтеу туралы талап қоюға құқылы болғанымен, өзара қарым-қатынаста қатысушылар серіктестіктің міндеттемелері бойынша оның мүлкіндегі өз үлестері шегінде жауап береді. Сондықтан серіктестіктің мүлкіндегі үлесінен асатын бөлігінде толық серіктестіктің борыштарын өтеген қатысушының АК-нің 289-бабына сәйкес тиісті бөлігінде өзінің алдындағы үлестік жауапкершілікті серіктестіктің мүлкіндегі өз үлестерінің мөлшеріне барабар көтеретін қалған қатысушыларға регрессиялық талаппен жүгінуге құқығы бар.
АК-нің түсініктеме берілген бабында толық серіктестіктің міндеттемелері бойынша жауапкершілік жағдайлары немесе серіктестіктен шыққан қатысушыларды жауапкершіліктен босату жағдайлары айқындалады.
Толық серіктестіктің де, оның кредиторларының да мүдделерін қорғау үшін АК өз еркімен толық серіктестіктен шыққан қайтыс болған қатысушылардың қатысушылары немесе құқықтық мирасқорлары (мұрагерлері), сондай-ақ сот шешімі бойынша серіктестіктен шығарылған қатысушылар серіктестіктің борыштары бойынша жауаптылықтан босатылмайды деген ережені белгілейді. Алайда, олар толық серіктестіктің олар кеткенге дейін пайда болған міндеттемелері бойынша және серіктестіктен шыққан жылдағы серіктестіктің қызметі туралы есеп бекітілген күннен бастап екі жыл ішінде ғана жауап береді.
Азаматтық кодекстің бұл нормасы негізінен толық серіктестікпен қарым-қатынасқа түскен және серіктестікте мүлік жетіспеген жағдайда оның міндеттемелері бойынша жауап беретін нақты тұлғаларды білетін кредиторлардың мүдделерін қорғайды, кейіннен оларға серіктестіктің қарыздарын өтеу туралы талап қою құқығынан айырыла алмайды. Сонымен қатар, қатысушылар шыққан кезде Толық серіктестік бұрынғы міндеттемелері бойынша өзінің кредиттік қабілетінен айырылмайды және өзінің контрагенттерінің алдында өзінің беделін жоғалтпай, одан әрі қызмет жүргізе алады.
Көрсетілген ереже сондай-ақ хабар-ошарсыз кеткен, әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған және қорғаншының шешімі бойынша немесе қамқоршының келісімімен толық серіктестіктен шыққан қатысушыларға да қатысты (Шаруашылық серіктестіктер туралы Жарлықтың 24-бабының 3-тармағы).
Басқа жағдайларда, толық серіктестіктен шыққан кезде қатысушылар оның міндеттемелері бойынша одан әрі жауапкершіліктен босатылады.
Бұл, ең алдымен, үлестің ауысу жағдайларына қатысты. Толық серіктестіктің мүлкіндегі үлесті (үлестің бір бөлігін) беру кезінде мұрагерлік орын алады, яғни бұрынғы иесінің барлық құқықтары мен міндеттері жаңасына ауысады. Сондықтан серіктестіктен үлесті беру тәртібімен шыққан қатысушы толық серіктестіктің борыштары бойынша субсидиарлық жауаптылықта болу міндетінен босатылады, өйткені қазір бұл жауапкершілікті үлесті сатып алушы көтереді.
Бұл ереже серіктестіктің мүлкіндегі олардың үлесін өндіріп алу тәртібімен толық серіктестіктен шыққан қатысушыларға да қолданылады (АК 69-бабының 2-тармағына түсініктемені қараңыз).
Толық серіктестікке кіруден бас тартылған қайтыс болған қатысушылардың құқықтық мирасқорлары (мұрагерлері) оның қызметіне қатысу жөніндегі барлық құқықтарынан өз еркімен айырылмайды. Сондықтан оларды серіктестіктің қарыздары бойынша жауапкершілікке тарту міндетінен босату өте заңды.
Толық серіктестіктің борыштары бойынша Жауапкершіліктен хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танылған, қалған қатысушылар осы қатысушылардың атынан серіктестік қызметіне қатысу құқығынан қорғаншыларына бас тартқан қатысушылар да босатылады. Қалған қатысушылардың серіктестік қызметіне қатысудан бас тартуына байланысты әрекет қабілеті шектеулі деп танылған және серіктестіктен шыққан қатысушыларға да қатысты (Шаруашылық серіктестіктер туралы Жарлықтың 24-бабының 4-тармағы).
Толық серіктестік тоқтатылғаннан кейін қатысушылар серіктестік тоқтатылған күннен бастап екі жыл ішінде серіктестік тоқтатылғанға дейін туындаған міндеттемелер бойынша жауапты болады. Кез келген заңды тұлғаның, оның ішінде толық серіктестіктің тоқтатылуы қайта ұйымдастыру немесе тарату жолымен жүреді.
Толық серіктестікті қайта құру кезінде барлық құқықтар мен міндеттер серіктестіктің мұрагеріне ауысады. Бұл ретте серіктестік кредиторларының құқықтарын қорғау мақсатында қатысушылар қайта ұйымдастырылған толық серіктестіктің ол тоқтатылғанға дейін туындаған міндеттемелері бойынша серіктестіктің құқықтық мирасқорымен субсидиарлық жауаптылықта болатын ереже белгіленеді. Толық серіктестіктің борыштарын жабу үшін құқық мирасқорында қаражат жетіспеген жағдайда кредиторлар Серіктестік қайта ұйымдастырылған күннен бастап екі жыл ішінде оның қатысушыларына шағым жасауға құқылы.
Толық серіктестікті таратуға келетін болсақ, бұл жағдайда бұл ереже қолданылмайды, өйткені АК-нің 51-бабының 6-тармағына сәйкес тарату балансы бекітілгенге дейін мәлімделмеген кредиторлардың талаптары өтелген болып саналады. Осыған байланысты толық серіктестікке қатысушылар серіктестіктің тарату балансы бекітілгенге дейін кредиторлар мәлімдеген міндеттемелер бойынша ғана субсидиарлық жауаптылықта болады. Бұл ретте олар осы міндеттемелер бойынша толық серіктестік таратылған күннен бастап екі жыл ішінде емес, АК белгілеген жалпы ережелер бойынша мүліктік жауаптылықта болады.
Толық серіктестікке қатысушылардың мүліктік жауапкершілік тәртібі Азаматтық кодекстің императивті нормаларымен реттеледі. Осы бапта көрсетілген толық серіктестікке қатысушылардың мүліктік жауапкершілігі туралы талаптарды өзгертетін серіктестікке қатысушылардың құрылтай құжаттары немесе келісімдері жарамсыз болып табылады.
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
