99-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің Қылмыстық процесіне қатысушылардың өтініштерін қараудың міндеттілігі
1 қылмыстық процеске қатысушылар сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамға, прокурорға, судьяға (сотқа) қылмыстық процесс барысында маңызы бар мән-жайларды белгілеу, өтінішхатпен жүгінген адамның немесе олар ұсынатын адамның құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету үшін процестік әрекеттерді жүргізу немесе процестік шешімдер қабылдау туралы өтінішхаттармен жүгінуге құқылы.
2 өтініштер процестің кез келген кезеңінде мүмкін болады. Өтінішхатты мәлімдеген адам қандай мән-жайларды анықтау үшін әрекет жүргізуді немесе шешім қабылдауды сұрайтынын көрсетуі керек. Жазбаша өтінішхаттар қылмыстық істің материалдарына қоса тіркеледі, ауызша өтінішхаттар тергеу әрекетінің немесе сот отырысының хаттамасына енгізіледі.
3 өтінішхатты қабылдамау оның қылмыстық сот ісін жүргізудің келесі кезеңдерінде немесе қылмыстық процесті жүргізетін басқа органның алдында қайта мәлімделуіне кедергі келтірмейді.
4 өтініш оның өтінішінен кейін тікелей қаралуға және шешілуге тиіс. Өтінішхат бойынша дереу шешім қабылдау мүмкін болмаған жағдайларда, ол өтініш берілген күннен бастап үш тәуліктен кешіктірілмей рұқсат етілуге тиіс.
5 өтініш, егер ол істің мән-жайларын жан-жақты, толық және объективті зерттеуге, процеске қатысушылардың немесе басқа адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етуге ықпал етсе, қанағаттандырылуы тиіс. Қылмыстық процесті жүргізетін органның келуін Тараптар қамтамасыз еткен тұлғалардан мамандар немесе куәгерлер ретінде жауап алу туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ. Қылмыстық процесті жүргізетін Орган тарапқа өздері көрсеткен адамдардан жауап алу үшін, оның ішінде Заңда көзделген процестік мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып келуін қамтамасыз етуге жәрдемдесуге міндетті.
6 қылмыстық процесті жүргізетін орган оны қанағаттандырудан толық немесе ішінара бас тарту туралы дәлелді қаулы шығарады, ол өтінішхатты мәлімдеген адамға жеткізіледі. Өтінішхат бойынша шешімге осы Кодексте белгіленген шағымдарды берудің және қараудың жалпы қағидалары бойынша шағым жасалуы мүмкін.
Өтініш-бұл қылмыстық іс жүргізуді жүзеге асыратын лауазымды тұлғаларға жүгінудің белгілі бір іс жүргізу нысаны. Бұл ретте заңда өтінішхат мәлімделуі мүмкін нақты іс жүргізу әрекеттері мен шешімдерінің тізбесі жоқ. Осылайша, қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін барынша қорғауға қол жеткізіледі.
Заң процеске қатысушылардың өтініштерін жоғары уәждеуді талап етпейді және қылмыстық процесті жүргізетін органдарды барлық жағдайларда оларды қабылдауға және рұқсат етуге міндеттейді. Процеске қатысушының мәлімделген өтінішхаты қанағаттандырылатын немесе қанағаттандырылмайтын (толық немесе ішінара) қылмыстық процесті жүргізетін органның қаулысы дәлелді болуға тиіс.
Өтініш-белгілі бір іс жүргізу әрекеттерін орындау, іс жүргізу шешімдерін қабылдау немесе заңмен берілген құқықтарды жүзеге асыруға мүмкіндік беру туралы ауызша немесе жазбаша өтініш.
Іс жүргізу тұрғысынан ауызша да, жазбаша да өтініштердің күші бірдей (яғни өтініш беруші өз қалауы бойынша өтінішхат өтінішінің неғұрлым орынды нысанын айқындайды). Алайда, тәжірибе көрсеткендей, өтініштерді жазбаша түрде беру әлі де артықшылықты болып табылады, өйткені өтінішхат бойынша қабылданған шешімге қарамастан, тараптан шығатын құжатты бастапқыда тұжырымдалған түрде тіркеу қажет болған жағдайда өтінішхат бойынша шығарылған шешімнің заңдылығына (оның ішінде негізділігіне) шағымдануға мүмкіндік береді.
Өтінішхатты мәлімдеген адам өтініш беруші деп аталады және өтінішхатпен анықтаушыға, тергеушіге не сотқа ана тілінде немесе өзі білетін тілде жүгінуге құқылы.
Өтінішхат өз құзыретінде іс жүргізу әрекеттерін жасау немесе өтініш беруші өтінішхат беретін іс жүргізу шешімін қабылдау болып табылатын адамға немесе органға тікелей мәлімделеді.
Тергеуші, анықтаушы, сот қылмыстық іс бойынша мәлімделген әрбір өтінішті қарауға міндетті.
Өтініш оның өтінішінен кейін тікелей қаралуға және шешілуге тиіс. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында мәлімделген өтінішхат бойынша дереу шешім қабылдау мүмкін болмаған жағдайларда, ол өтініш берген күннен бастап 3 тәуліктен кешіктірілмей рұқсат етілуге тиіс.
Мүдделі тұлғалардың өтініш беру құқығы қандай да бір мерзіммен шектелмейді және қылмыстық іс бойынша іс жүргізудің кез келген сәтінде іске асырылуы мүмкін. Тараптар қылмыстық істің материалдарымен танысқаннан кейін не қылмыстық істі айыптау актісімен сотқа жібергеннен кейін алдын ала тыңдау өткізу туралы өтінішхатты мәлімдей алады, бұл ретте сот алдын ала тыңдауды тағайындап, өтінішхатты қабылдамауға құқылы.
Ауызша өтінішхат тергеу әрекетінің немесе сот отырысының хаттамасына енгізіледі. Егер ауызша өтінішхат тергеу әрекетін жүргізу кезінде мәлімделмесе, оны анықтаушы, тергеуші, прокурор жеке хаттама түрінде ресімдейді.
3.Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етудің маңызды кепілдіктерінің бірі өтініш берушінің анықтаушы, тергеуші немесе сот оны қабылдамаған жағдайда өтінішті қайта мәлімдеу құқығы түсіндірілетін баптың 3-бөлімінде белгіленген болып табылады.
Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың өтінішхатты мәлімдеу құқығын бұзу қылмыстық іс жүргізу заңын елеулі түрде бұзу болып табылады.
Анықтаушы, тергеуші және судья (сот) іс бойынша мәлімделген әрбір өтінішті өз құзыреті шегінде қарауға және шешуге міндетті. Өтінішті қарайтын адам ол бойынша мынадай шешімдердің бірін қабылдауы тиіс: өтінішті қанағаттандыру туралы не оны қанағаттандырудан толық немесе ішінара бас тарту туралы.
Бірқатар өтініштер үшін заң тек бір шешімді қарастырады: өтінішті қанағаттандыру туралы. Осылайша, ҚІЖК-нің 99-бабының 5-бөлігіне сәйкес тараптарға куәгерлерден, мамандардан жауап алудан бас тартуға болмайды. Сондай-ақ жәбірленушіге, азаматтық талапкерге, азаматтық жауапкерге және олардың өкілдеріне алдын ала тергеу аяқталғаннан кейін қылмыстық іс материалдарымен танысу туралы өтінішті қанағаттандырудан бас тартуға болмайды.
Анықтаушы, тергеуші, судья өтінішті қанағаттандыру туралы, сондай-ақ оны қанағаттандырудан толық немесе ішінара бас тарту туралы қаулы шығарады.
Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз етудің маңызды кепілдіктерінің бірі өтініш берушінің немесе өзге де мүдделі тұлғалардың өтінішхат бойынша шешімге шағымдану құқығы түсініктеме берілген бапта белгіленген болып табылады. Шағым прокурорға немесе сотқа беріледі және ҚІЖК белгілеген тәртіппен қаралуға және шешілуге жатады.
Дәлелдемелерді зерттеу мәселелері бойынша сот талқылауына қатысушылардың өтініштерін қанағаттандыру немесе қабылдамау туралы сот талқылауы барысында шығарылған қаулылар апелляциялық немесе кассациялық тәртіппен шағымдануға жатпайды.
Өтінішхаттарды мәлімдеуге құқығы бар қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушылардың шеңбері шектелмейді. Қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушы болып табылмайтын адамдарға өтінішхаттарды мәлімдеу құқығы берілмеген. Егер іс жүргізу әрекеттерімен немесе шешімдерімен олардың құқықтары қозғалған жағдайда, аталған адамдар мұндай әрекеттер мен шешімдерге шағымдануға құқылы.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
