Физикалық немесе психикалық мәжбүрлеу әрекетсіздікке не әрекетке иелік ете алмау жағдайында қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 37-бабы физикалық немесе психикалық мәжбүрлеудің әсерімен жасалған әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылықтан босатудың негіздерін реттейді. Төменде осы бапқа кеңейтілген құқықтық түсіндірме, сот тәжірибесінен мысалдар және басқа заңнамалық актілерге сілтемелер келтірілген.
📘 Жалпы ережелер
ҚР ҚК 37-бабында былай делінген:
1. Заңмен қорғалатын мүдделерге физикалық немесе психикалық мәжбүрлеудің нәтижесінде зиян келтіру, егер осы мәжбүрлеу салдарынан адам өз әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) иелік ете алмаса, қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды.
2. Физикалық немесе психикалық мәжбүрлеу кезінде адам өз әрекеттеріне иелік ете алған жағдайда келтірілген зиян үшін қылмыстық жауаптылық мәселесі ҚК 34-бабы (аса қажеттілік) ережелерін ескере отырып шешіледі.
⚖️ Қылмыстық жауаптылықтан босату шарттары
Физикалық немесе психикалық мәжбүрлеу
· Физикалық мәжбүрлеу: адамның әрекет еркіндігін шектейтін денесіне жасалған әсер (мысалы, байлап тастау, күш қолдану, ұстап тұру).
· Психикалық мәжбүрлеу: адамның психикасына әсер етіп, үрей, қорқыныш туындату (мысалы, зорлық-зомбылықпен қорқыту, бопсалау).
Өз әрекетіне иелік ете алмауы
Егер адам мәжбүрлеудің салдарынан өз әрекетінің мәнін түсінуге немесе басқа жолмен әрекет етуге қабілетті болмаған болса, ол қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды.
🔄 Қосымша бағалауды қажет ететін жағдайлар
Егер мәжбүрлеуге ұшыраған адам әрекетіне иелік ете алған болса, оның әрекеттері ҚР ҚК 34-бабы – аса қажеттілік тұрғысынан бағаланады. Мұндай жағдайларда келесі мәселелер анықталуы тиіс:
· Болған қауіп нақты ма және оны басқа жолмен жою мүмкін болмаған ба?
· Келтірілген зиян алдын алынған қауіпке сәйкес пе?
🧾 Сот тәжірибесі
Қазақстан Республикасы соттарының тәжірибесінде физикалық немесе психикалық мәжбүрлеуге байланысты істер нақты мән-жайлар негізінде қаралады. Соттар мынадай жайттарды зерттейді:
· Мәжбүрлеудің сипаты мен дәрежесі.
· Адамның өз әрекетін түсініп, басқару қабілеті.
· Зиян келтірмей әрекет етудің баламалы жолдарының болуы.
📚 Байланысты нормативтік актілер
· ҚР ҚК 34-бабы: Аса қажеттілік.
· ҚР ҚК 23-бабы: Кінәсіз зиян келтіру.
· ҚР ҚПК 7-бабы: Осы Кодексте қолданылатын кейбір ұғымдарды түсіндіру.
· Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 28 қазандағы №6 нормативтік қаулысы: Әскери қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша сот тәжірибесі туралы.
🧠 Қорытынды
ҚР ҚК 37-бабы адамның ерік-жігеріне қарсы бағытталған еңсерілмейтін физикалық не психикалық мәжбүрлеудің әсерімен жасалған әрекеттері үшін қылмыстық жауаптылықтан босатуға құқықтық негіз береді. Алайда, егер адам өз әрекеттерін басқаруға қабілетті болса, оның әрекеттері аса қажеттілік жағдайы ретінде қаралуы мүмкін. Мұндай істерді қарау кезінде соттар жауаптылықтан босатуға негіздің бар-жоғын анықтау үшін барлық мән-жайларды мұқият зерделейді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
