Сот орындаушысының юрисдикциясы атқарушылық іс жүргізуге қатыспайтын адамдарға қолданылмайды
Атқарушылық іс жүргізу туралы Заң Қазақстан Республикасының Конституциясына (бұдан әрі – Конституция) негізделеді, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінен (бұдан әрі – АК), Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінен (бұдан әрі – АІЖК), "атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" 2010 жылғы 2 сәуірдегі № 261-IV Қазақстан Республикасының Заңынан тұрады (бұдан әрі-Заң), Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың нормалары және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік құқықтық актілері. 2. Заңға сәйкес сот орындаушысының юрисдикциясы атқарушылық іс жүргізуге қатыспайтын адамдарға қолданылмайды. Алайда, Конституцияның 13-бабының 2-тармағына, АІЖК-нің 250, 251-баптарына және заңның 127-баптарына сәйкес сот орындаушысының атқарушылық құжаттарды орындау жөніндегі әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) немесе мұндай әрекеттерді жасаудан бас тартуға атқарушылық іс жүргізу тараптарының да, сондай-ақ АІЖК-нің 250, 251-баптарында көзделген ерекшеліктерді ескере отырып, талап қою тәртібімен сотқа шағым жасалуы мүмкін олардың құқықтары мен заңды мүдделері бұзылды деп санайтын адамдар өздерінің құқықтары мен заңды мүдделерін жүзеге асыруға кедергілер жасады немесе оларға қандай да бір міндет жүктелді.
Сот орындаушысының юрисдикциясы атқарушылық іс жүргізуге қатыспайтын адамдарға қолданылмайды
Өндіріп алушы мен борышкердің сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым (бұдан әрі – шағым) АІЖК-нің 250-бабының бірінші бөлігінде көзделген тәртіппен қаралады. Егер Шешімді орындау арқылы үшінші тұлғалардың мүліктік мүдделері қозғалған болса, онда бұл адамдар АІЖК-нің 251-бабының тәртібімен бұзылған құқықты қалпына келтіру туралы борышкер мен өндіріп алушыдан талап ете отырып, сотқа жүгінуге құқылы . Бұл ретте, егер талапкер іске сот орындаушысын тартпаса, онда мұны сот өз бастамасы бойынша жасауы тиіс. Бұл жағдайда сот орындаушысы даудың мәніне дербес талаптарды мәлімдемейтін үшінші тұлға ретінде әрекет етеді. АІЖК-нің 250-бабының бірінші бөлігінің мағынасы бойынша мемлекеттік сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым сот орындаушысы қызмет көрсететін аумақтық учаскенің аудандық (қалалық) сотына беріледі. Жеке сот орындаушысының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жеке сот орындаушысының тіркелген жері бойынша аудандық (қалалық) сотқа беріледі. Елді мекен аумағында бірнеше жалпы юрисдикциядағы соттар болған жағдайда, шағым атқарушылық әрекеттер жасалған жерде беріледі. 3. Өкіл қол қойған шағымды қабылдау туралы мәселені шешкен кезде сот оның өкілеттігін тексеруі қажет. Өкілдің Заңның 19-бабының 2-тармағында көрсетілген процестік әрекеттердің әрқайсысын жасауға өкілеттігі өкілге берілген сенімхатта арнайы көзделуге тиіс. 4. Сот шағымды іс жүргізуге қабылдау туралы мәселені шеше отырып, АІЖК-нің 250-бабының бірінші бөлігінде көзделген мерзімнің Тараптың сақталғанын тексеруге тиіс. Сотқа жүгінген Тарап сот орындаушысы жасаған іс-әрекет (әрекетсіздік), іс-әрекет жасаудан бас тарту туралы өзіне белгілі болған кезде дәлелдемелер беруге міндетті. АІЖК-нің 124-бабының бірінші және екінші бөліктерінің мағынасынан іс жүргізу әрекетін жасау құқығы заңда белгіленген іс жүргізу мерзімі өткеннен кейін өтелетіні шығады. Сондықтан, егер өндіріп алушы немесе борышкер АІЖК-нің 250-бабының бірінші бөлігінде белгіленген мерзім өткеннен кейін шағым берсе және өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхат болмаса, шағым сот ісін жүргізуге қабылданбайды және АІЖК-нің 124-бабына сәйкес сот ұйғарымымен өтініш берушіге қайтарылады. Шағымды қайтару өткізіп алған мерзімді қалпына келтіру туралы өтінішхатты шағымға қоса бере отырып, сотқа қайта жүгінуге кедергі болмайды. Өткізіп алған мерзімді қалпына келтіруді сот АІЖК-нің 126-бабының екінші бөлігіне сәйкес шағым қабылдау сатысында шешеді. 5. Шағымды қарау кезінде АІЖК-нің 250-бабының екінші бөлігінде белгіленген істі қарау мерзімін сақтау мақсатында сот атқарушылық іс жүргізуге қатысушыларды сот отырысының орны мен уақыты туралы тиісінше және уақтылы хабардар ету жөнінде шаралар қабылдауы тиіс.
Сот орындаушысының юрисдикциясы атқарушылық іс жүргізуге қатыспайтын адамдарға қолданылмайды
Мемлекеттік сот орындаушысы болмаған жағдайда (жұмыстан босату, демалыс, ұзақ, 10 күннен астам, еңбекке жарамсыздық немесе іссапар және т.б.) осы аумақтық бөлімнің басқа сот орындаушысы сот отырысына жіберілуі мүмкін. Облыстардағы, Астана және Алматы қалаларындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері (бұдан әрі-аумақтық органдар) мемлекеттік сот орындаушыларының заңсыз әрекеттері (әрекетсіздігі) нәтижесінде келтірілген зиянды, залалды өтеу туралы талап-арыздар бойынша не сот шығыстарын өндіріп алу туралы талаптар мәлімделген кезде жауапкерлер бола алады. Жеке сот орындаушысы оның әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымданған кезде азаматтық процестегі тарап болып табылады, сондықтан оған іске қатысатын адамдардың құқықтары мен міндеттері, оның ішінде істі сотта өкіл арқылы жүргізу құқығы қолданылады. Шағымды қарау кезінде сот атқарушылық іс жүргізу материалдарын талап етуге құқылы, олар зерттелгеннен кейін сот орындаушысына қайтарылады, ал олардың көшірмелері іс материалдарына қоса тіркеледі. 6. АІЖК-нің 250-бабының тәртібімен шағымды не АІЖК-нің 251-бабының тәртібімен атқарушылық құжаттарды орындау процесінде үшінші тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау туралы талап қоюды қарастыра отырып, мынаны есте ұстаған жөн: атқарушылық құжаттар бойынша өндіріп алу бірінші кезекте борышкердің ақшасына, оның ішінде банктердегі және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардағы ақшаға, егер өндіріп алуға болмайтын ақшалай сомаларды қоспағанда, егер атқарушылық құжатта өзгеше тәртіп айқындалмаса, үшінші тұлғаларда; борышкерде берешекті өтеу үшін жеткілікті ақша болмаған жағдайда, өндіріп алу борышкердің басқа мүлкіне қолданылады. 7. Сот орындаушысының борышкерге тиесілі басқа (ақшадан басқа) мүлікке өндіріп алу заңсыздығы туралы әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымданған кезде сот атқарушылық іс жүргізу шеңберінде сот орындаушысының қандай іс-әрекеттерді орындағанын, олардың заң талаптарына сәйкес келетіндігін тексереді. Жеке меншік құқығын қорғауға бағытталған сот бақылауы мақсатында жылжымайтын мүлікке өндіріп алу АІЖК-нің 246-бабына сәйкес жүзеге асырылады. Мұндай жағдайларда Заңның 55-бабы 8-тармағының талаптары қолданылмайды. Сот мүлікті өндіріп алу туралы мәселені шеше отырып, Заңның 72-бабында көзделген мүлікті өткізу кезектілігі қағидаларына сүйенуге, мүліктің борышкерге тиесілігін, оның нақты құнын және ондағы бар ауыртпалықтарды анықтауға, сондай-ақ мүлік құнының қалған берешек мөлшеріне пропорционалдығын, атқарушылық құжаттың орындалу мерзімін және басқа да назар аударарлық мән-жайларды бағалауға тиіс. Борышкердің мүлкінен өндіріп алу жолымен Шешімді орындау тәсілі мен тәртібі өзгертілген соттың ұйғарымында мүліктің сәйкестендіру сипаттамаларын көрсету қажет. Бұл ретте сот мүліктің бастапқы сату құнын айқындамайды, өйткені мұндай құқық орындау сатысында сот орындаушысына тиесілі (Заңның 68-бабы). 8. Заңның 60-бабының талаптарына сәйкес ортақ мүлікті бөлу, сот орындаушысының өтініші бойынша не өндіріп алушының талап-арызы бойынша сот тәртібімен үлесті айқындау немесе үлесті бөлу жолымен борышкердің ортақ мүліктегі үлесіне өндіріп алу көзделген. Борышкердің борыштары бойынша ортақ бірлескен меншік болып табылатын мүлікті өндіріп ала отырып, сот орындаушысы немесе атқарушылық іс жүргізудегі Тарап, егер үлестер заңда белгіленген тәртіппен айқындалмаса, борышкердің үлесін айқындау туралы талаппен сотқа жүгінуге міндетті. Қарау нәтижелері бойынша Сот өндіріп алынатын нақты мүлікте борышкердің үлесін белгілеу туралы ұйғарым шығарады. Үлестік меншіктегі мүлікті бөлу немесе бөлу туралы мәселе АК-нің 216, 218 және 222-баптарына сәйкес шешіледі. 9. Борышкердің басқа мүлкі оған қойылған барлық талаптарды толық қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болған кезде сот орындаушысы: кепіл ұстаушының өз талаптарын кепілге салынған мүліктің құнынан басымдықпен қанағаттандыру құқығын сақтай отырып, борышкердің үшінші тұлғаларда кепілде тұрған мүлкінен (кепіл беруші мен борышкер бір тұлғада сәйкес келген кезде) өндіріп алуға құқылы; уәкілетті органның шешімі бойынша "салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі)" Қазақстан Республикасы Кодексінің 613-бабының тәртібімен уәкілетті органның өкімімен шектелген борышкердің мүлкінен бұл туралы уәкілетті органға жазбаша хабарлама беріле отырып өндіріп алынсын. 10. Ипотекалық тұрғын үй қарызының міндеттемесі бойынша, сондай-ақ үшінші тұлғаға (заттай кепілгерге) тиесілі кепіл нысанасы бойынша қамтамасыз ету болып табылатын мүлікке өндіріп алу туралы мәселені Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 23 желтоқсандағы Заңының 21-бабының талаптарына сәйкес кепілге салынған мүлікке өндіріп алу туралы кепіл ұстаушының талап қоюы бойынша жеке талап қою ісінде сот қарауға тиіс № 2723 "жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы". 11. Бағалаушыны тағайындау туралы қаулы шығару және борышкердің мүлкін сауда-саттыққа беру Заңның 68, 74-баптарында көзделген сот орындаушысының құзыреті болып табылады.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
