168-бапқа түсініктеме. Билікті күштеп басып алу немесе күштеп ұстап қалу не шет мемлекет өкілдерінің Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің уәкілетті органдары мен Қазақстан Республикасы ҚК лауазымды адамдарының құзыретіне кіретін өкілеттіктерді жүзеге асыруы немесе шетелдік қайта ұйымдастыруы

     1. Қазақстан Республикасының Конституциясын бұза отырып, билікті күштеп басып алуға немесе билікті күштеп ұстап қалуға бағытталған, сол сияқты Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге бағытталған әрекеттер, -      

он жылдан он бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

2. Шет мемлекет немесе шетелдік ұйым өкілдерінің Қазақстан Республикасының уәкілетті органдары мен лауазымды адамдарының құзыретіндегі өкілеттіктерді жүзеге асыруы –      

бір айдан бес мыңға дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның он айдан бір жылға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

     Қылмыстың тікелей объектісі ҚР конституциялық құрылысының негіздері болып табылады.    

 ҚР Конституциясының 3-бабына сәйкес " Қазақстан Республикасында билікті ешкім бере алмайды. Билікті иемдену заң бойынша қудаланады. Халық пен мемлекет атынан сөз сөйлеу құқығы оның конституциялық өкілеттігі шегінде Президентке, сондай-ақ республика парламентіне тиесілі".      

Бұл қылмыстың объективті жағы мыналарға бағытталған әрекеттерден тұрады:     

1) билікті күшпен басып алу;      

2) ҚР Конституциясын бұза отырып, билікті күшпен ұстап қалу;      

3) ҚР конституциялық құрылысын күштеп өзгерту;      

4) шет мемлекет немесе шетелдік ұйым өкілдерінің Қазақстан Республикасының уәкілетті органдары мен лауазымды адамдарының құзыретіне кіретін өкілеттіктерді жүзеге асыруы.      

Билікті күштеп басып алуға бағытталған әрекеттер-бұл ҚР Конституциясының 3-бабын бұзудың ең шектен тыс нысаны, оған сәйкес " Қазақстан Республикасында билікті ешкім иемдене алмайды. Билікті иемдену заңмен қудаланады". Мұндай іс-әрекеттерге билікті басып алуға шақырудың конституциялық емес тәсілін қолдану, Қазақстан Республикасында конституциялық құрылысты өзгертпестен бұрын тиесілі болмаған жеке тұлғалардың, топтардың, саяси партиялардың, қозғалыстардың немесе өзге де саяси күштердің билікті иемденуі жатады.    

 ҚР ҚК 168 — бабының 1-бөлігінде заң шығарушы билікті басып алудың және оны ұстап қалудың, сондай-ақ конституциялық құрылысты өзгертудің бір ғана конституциялық емес әдісін-зорлық-зомбылықты атайды. Зорлық-зомбылық, мысалы, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес құрылған билік органдарын білдіретін адамдардың қамауға алынуын, интернатураны, күштеп физикалық оқшаулануды, ұрып-соғуды, денсаулығына зиян келтіруді көздейді. Егер күштеп басып алу өмірден айырумен байланысты болса, онда кінәлінің іс-әрекеті себептері мен мақсаттарына қарай не ҚР Президентінің (ҚК-нің 167-бабы), мемлекет немесе қоғам қайраткерінің (ҚК-нің 233-бабы 4-бөлігі) өміріне қол сұғушылық, не кісі өлтіру (ҚК-нің 96-бабы) ретінде саралануы тиіс.      

Билікті күшпен басып алу-бұл билікке тиесілі емес адамдарды, топтарды, ұйымдарды зорлық-зомбылықпен иемдену. Жасалатын іс-әрекеттер әртүрлі болуы мүмкін: билік өкілеттіктерін заңды түрде жүзеге асыратын адамдарды физикалық жоюдан немесе оларды мәжбүрлеп оқшаулаудан бастап, заң шығарушы, атқарушы және сот билігі органдарының жұмысына тосқауыл қоюға, депутаттарды, Үкімет мүшелерін оқшаулауға, оларды жұмыс үй-жайларына кіргізбеуге, физикалық зорлық-зомбылық қаупіне және т. б. Осы нысандағы қылмыстың құрамы билікті күштеп басып алуға бағытталған іс-әрекеттер жасалған сәттен бастап, олар биліктің нақты иелігіне әкелген-әкелмегеніне қарамастан, аяқталған болады.      

Егер билікті күштеп басып алу жаппай тәртіпсіздіктер немесе қарулы көтеріліс ұйымдастырумен қатар жүрсе,онда бұл әрекетті 241 немесе 169-баптардың жиынтығы бойынша, сондай-ақ ҚК-нің 168-бабының жиынтығы бойынша қылмыстық қоғамдастық (қылмыстық ұйым) жүзеге асыратын билікті күштеп басып алуға бағытталған іс-қимылдардың жасалуын саралау қажет.    

 Билікті күштеп ұстап қалуға бағытталған іс-әрекеттер-бұл бұрын заңды негізде (лауазымды адамның немесе органның өкілеттік мерзімі аяқталғаннан кейін) иелік еткен немесе билікті күштеп басып алу, мемлекеттік төңкеріс нәтижесінде белгілі бір адамдардың қолына заңсыз өткен адамдардың ҚР Конституциясын бұза отырып, билікті сақтап қалу немесе сақтап қалу әрекеті.     

Осы нысандағы қылмыстың құрамы, олар қажетті нәтижеге әкелгеніне қарамастан, билікті күштеп ұстауға бағытталған әрекеттер жасалған сәттен бастап аяқталған болып табылады.    

 Конституциялық құрылысты күштеп өзгертуге бағытталған іс-әрекеттер-билікті басып алғаннан немесе заңсыз ұстағаннан кейін мемлекеттік биліктің жаңа жүйесі қалыптасып, конституциялық жүйе өзгеретін заңсыз қол сұғушылықтың келесі кезеңі. Конституциялық құрылысты күштеп өзгерту жөніндегі іс-әрекеттер мемлекеттік билік құрылымының өзгеруінен, кейбір билік институттарының жойылуынан және жаңаларын енгізуден және т. б. көрініс табуы мүмкін..    

 Осы нысандағы қылмыстың құрамы ҚР конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге бағытталған әрекеттер жасалған кезден бастап аяқталған болып табылады.      

Қылмыстың субъективті жағы тікелей ниетпен және арнайы мақсатпен сипатталады — билікті күштеп басып алу немесе ұстап қалу не Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын өзгерту.    

 Бұл қылмыстың себептері әр түрлі болуы мүмкін - идеологиялық теріске шығарудан бастап, ҚР Конституциялық жүйесіне деген жеккөрушілікке дейін.    

  Қылмыс субъектісі-16 жасқа толған есі дұрыс адам.    

  ҚК-нің 168-бабының 2-бөлігінде шет мемлекет немесе шетелдік ұйым өкілдерінің ҚР уәкілетті органдары мен лауазымды адамдарының құзыретіндегі өкілеттіктерді жүзеге асыруы үшін жауапкершілік белгіленген және 7 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген.   

  Шет мемлекеттің немесе шетелдік ұйымның өкілдері олардың ресми тұлғалары (үкіметтік ұйымдардың мүшелері, дипломатиялық өкілдіктердің қызметкерлері, шетелдік арнаулы қызметтердің қызметкерлері және т.б.), сондай-ақ олардың тапсырмаларын алғаш рет орындайтын өзге де тұлғалар болып табылады.     

Қылмысқа ҚР ҚК-нің 165-бабына ескертпеде бекітілген, қоғамдық қауіпті іс-әрекет жасаған адамдарға қылмыстық жауаптылықтан құтылуға мүмкіндік беретін ереже қолданылады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы