308-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің билігін немесе лауазымдық өкілеттігін асыра пайдалану

     1. Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану, яғни мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның өз құқықтары мен өкілеттіктерінен айқын асып түсетін және азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеп соққан іс-әрекеттер жасауы, -      

екі жүзден бес жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде екі айдан бес айға дейінгі кезеңге айыппұл салуға не белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыруға не төрт айдан алты айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не үш айға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады жылдар.      

2. Лауазымды адам жасаған дәл сол әрекет, -      

үш жүзден жеті жүзге дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде немесе үш айдан жеті айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыруға не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

3. Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаған дәл сол әрекет, -      

бес жүзден бір мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға немесе бес айдан он айға дейінгі кезеңде сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, сегіз жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

4. Осы баптың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген, ауыр зардаптарға әкеп соққан не жасалған іс-әрекеттер:      

а) зорлық-зомбылықты немесе оны қолдану қаупін қолдана отырып;      

б) қаруды немесе арнайы құралдарды қолдану арқылы;      

в) өзіне немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында, -      

жеті жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

ҚК-де билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның өз құқықтары мен өкілеттіктерінен айқын асып түсетін және азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзуға әкеп соққан іс-әрекеттер жасауы ретінде айқындалады.      

Қылмыс объектісі мемлекеттік аппараттың қалыпты, заңмен реттелген қызметі және онымен байланысты Мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделері болып табылады.      

Қосымша объект адамның өмірі, денсаулығы, ар-намысы және қадір-қасиеті болуы мүмкін.    

 Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдаланудың объективті жағы қызмет бойынша адамға берілген өкілеттіктер шегінен айқын шығатын іс-әрекеттерде; азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзу түріндегі салдарларда; кінәлі адамның өзіне берілген өкілеттіктер шегінен айқын асып кетуі мен туындаған салдарлар арасындағы себепті байланыста болады.   

  Бұл әрекетті биліктен немесе лауазымдық өкілеттіктерден асып кету деп танудың негізі оның жасалған сәті, - қызметтік немесе қызметтік емес уақыт емес, оның адамның лауазымдық жағдайымен байланысы болуы керек. Адамның қызметтен тыс жасаған құқыққа қайшы әрекеттері үшін, бірақ оның лауазымдық жағдайына, жеке тұлға ретінде емес, лауазымды тұлға ретінде пайдаланатын лауазымдық беделіне байланысты қылмыстық жауаптылығын жоққа шығаруға болмайды.   

   ҚР ҚК 308-бабында көзделген қылмысты заң шығарушы биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің асып кетуі деп айқындайды. Яғни, заңда біз қылмыстық мінез-құлықтың екі түрі туралы айтып отырмыз, оларды біздің ойымызша, қылмыс субъектісі бойынша ажырату керек: биліктен асып кетуді билік өкілеттігі бар адам жасай алады, яғни. билік өкілі; және қарастырылып отырған қылмысты жасаған кезде кез-келген басқа адам оған заңдармен және заңға тәуелді актілермен берілген лауазымдық өкілеттіктерден асып түседі,  лауазымы бойынша оның құқықтары мен міндеттерінің шеңберін айқындайды.   

   Оның шегінен шығатын адамның құқықтары мен өкілеттіктері заңдармен және заңға тәуелді актілермен белгіленеді.       Адамның өз өкілеттігінен асатын әрекеттері келесідей жіктелуі керек:    

 1) сол ведомствоның бағыныстылық тәртібімен жоғары тұрған адамның құзыретіне кіретін іс-әрекеттер жасау.      

2) осы ведомствоның құзыретіне кіретін, кінәлі адам бағынбаған әрекеттерді жасау.    

  3) басқа ведомство тұлғасының құзыретіне кіретін әрекеттерді жасау.    

 4) осы тұлғаның құзыретіне кіретін, бірақ заңда немесе өзге де нормативтік актіде көрсетілген шарттар болған кезде ғана жол берілетін іс-әрекеттер жасау.     

5) осы жағдайда оған берілмеген арнайы өкілеттіктер берілген кезде адамның құзыретіне кіретін іс-әрекеттерді жасау.   

  6) алқалы органның құзыретіне кіретін іс-қимылдардың дара тұлғасы.     

7) тұлғаның қандай да бір лауазымды адам жасауға құқығы жоқ іс-әрекеттер жасауы.    

  Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдаланудың объективті жағының тағы бір міндетті белгісі-азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін елеулі түрде бұзудан көрінетін қоғамдық қауіпті әрекет. Заңда талданатын қылмыс құрамындағы әлеуметтік қауіпті салдарды белгілеу үшін қолданылатын қоғам мүдделерінің "елеулі бұзылуы" ұғымы бағаланады. Салдардың бағалау сипаты әрбір нақты жағдайда талап етілетін салдардың болуы немесе болмауы туралы мәселені шешуге ықпал ететін өлшемшарттарды белгілеу мақсатында оны талдау қажеттілігін жоққа шығармайды.  

   "Елеулі бұзушылық" ұғымына заң әдебиеттерінде орын алатын "елеулі зиян" ұғымына қатысты сандық және сапалық жағынан салдарын сипаттауға болады. Сапалы тарап заңда аталған құндылықтарды: азаматтар мен ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамның немесе мемлекеттің заңды мүдделерін бұзу фактісін көрсетеді. Сандық жағы "маңызды" анықтамасында көрсетілген және осы құндылықтардың бұзылу мөлшерін, дәрежесін бағалаудан тұрады.     

Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдаланудың объективті жағының міндетті белгісі-бұл әрекет пен оның салдары арасындағы себеп-салдарлық байланыс.    

 Биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің артуы құрамындағы себептік байланыстың ерекше сипаты - бұл заңда сипатталған адамдардың әрекеттері, салдары-азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерінің немесе қоғамның немесе мемлекеттің қорғалатын мүдделерінің айтарлықтай бұзылуы. Әрбір жағдайда себеп-салдарлық байланыстың бар екендігін анықтау үшін адамның іс-әрекеті азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, қоғамның немесе мемлекеттің қорғалатын мүдделерін уақыт өте келе елеулі түрде бұзудан бұрын көзделген салдарлардың туындауының қажетті шарты болып табылатындығын белгілеу қажет.    

  Биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің асып кетуінің субъективті жағы тікелей немесе жанама ниет түріндегі кінәмен сипатталады (нақтыланған немесе нақтыланбаған). Адам анық әрекет жасайтынын біледі (яғни. ол үшін өзі заңмен немесе өзге де нормативтік актілермен берілген өкілеттіктер шегінен шығып, азаматтардың, ұйымдардың, қоғамның немесе мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерін елеулі түрде бұзу түріндегі зардаптардың туындау мүмкіндігін немесе болмай қоймайтынын болжайды, осы салдардың басталуын тілейді немесе оларға саналы түрде жол береді не оларға немқұрайлы қарайды.     

Билікті немесе лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану біліктілік үшін маңызы жоқ, бірақ жаза тағайындау кезінде ескерілетін кез келген себептер мен мақсаттар (кек алу, мансапшылдық, өзге де жеке талпыныстар, өзімшілдік, қызметтің жалған түсінілген мүдделері және т.б.) бойынша жасалуы мүмкін.   

  ҚР ҚК 308-бабының 1-бөлігі бойынша қылмыс субъектісі мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адам не оған теңестірілген адам болып табылады.  

   ҚР ҚК 308-бабының 2-бөлігі осы қылмысты лауазымды адамның, 3 – бөлігі жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамның жасағаны үшін жауапкершілікті көздейді.     

ҚР ҚК 308-бабының бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген, ауыр зардаптарға әкеп соққан, сол сияқты, егер олар жасалған іс-әрекеттер биліктен немесе лауазымдық өкілеттіктерден асып кетудің аса білікті түрлері деп танылады:   

  а) зорлық-зомбылықты немесе оны қолдану қаупін қолдана отырып;    

  б) қаруды немесе арнайы құралдарды қолдану арқылы;     

 в) өзіне немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында (ҚР ҚК 308-бабының 4-бөлігі).  

   "Ауыр зардаптар" ұғымы лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалануды талдау кезінде қарастырылады.   

  Зорлық-зомбылықты қолдана отырып немесе оны қолдану қаупімен (ҚР ҚК 308-бабы 4-бөлігі "а" тармағы) биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің артуы кінәлі адамның іс-әрекеті жәбірленушіге денсаулығына жеңіл немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірумен, оның бостандығын шектеумен, сондай-ақ физикалық зорлық-зомбылықты қолдану қаупімен ұштасқан кезде орын алады. Лауазымдық өкілеттіктерді асыра пайдалану кісі өлтірумен немесе денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтірумен байланысты болған жағдайларда, жасалған іс ҚР ҚК 308-бабының 4-бөлігі "а" т.және 96 немесе 103-бабы бойынша қылмыстардың жиынтығы бойынша саралануы тиіс.

Қаруды немесе арнайы құралдарды қолдану деп атыс қаруын немесе суық қаруды, сондай-ақ жәбірленушінің өліміне немесе денсаулығына зиян келтіру жолымен оған физикалық әсер ету үшін, сондай-ақ егер жәбірленушіде осындай зиян келтіру қаупі арқылы психикалық әсер ету үшін арнайы құралдарды (резеңке таяқтарды, кісендерді, Көзден жас ағызатын газды, су атқыштарды және т. б.) заңсыз іс жүзінде пайдалану түсініледі. оның өмірі мен денсаулығына нақты мүмкіндік қауіп төндірді деп санауға негіз бар (308-баптың 4-бөлігінің "б" тармағы).    

 Бұл қылмысты өзіне немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу не басқа адамға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсатында жасау жоғарыда айтылған қаражатты өз пайдасына не үшінші тұлғалардың пайдасына заңсыз өтеусіз айналдырмай мүліктік пайда алуға ұмтылыспен байланысты ынталандыруды білдіреді (4-баптың "в" тармағы). 308).     

 Биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің асып кетуі лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланудан шектелуі керек. Делимитация объективті жағы - іс-әрекеттің сипаты бойынша жүзеге асырылады: бірінші жағдайда әлеуметтік қауіпті әрекет лауазымдық құзырет шегінен шығады, екінші жағдайда - оның шегінде жасалады.Бұл ереже лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану іс-әрекет арқылы да, әрекетсіздік арқылы да жүзеге асырылуы мүмкін екенін көрсетумен толықтырылады, ал биліктен немесе лауазымдық өкілеттіктерден асып кету тек іс-әрекет арқылы жүзеге асырылады. Субъективті жағынан, лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланудың сындарлы белгісі өзіне немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға пайда мен артықшылықтар алу немесе басқа адамдарға немесе ұйымдарға зиян келтіру мақсаты болып табылады, егер билік немесе лауазымдық өкілеттіктер асып кетсе, мұндай мақсат ерекше біліктілік белгісі болып табылады (ҚК 308-бабының 4-бөлігінің "в" тармағы).    

  Адамның өзіне берілген өкілеттіктер шегінен қасақана шығуы оның мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның құзыреті шегінде жасалатын лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдаланудан гөрі, оның қоғамдық қауіптілігінің жоғарылағанын, қызметке, мемлекеттік аппараттың қызметіне неғұрлым терең және саналы түрде немқұрайдылығын куәландырады.  

    Биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің асып кетуі ҚР ҚК-нің 145-бабының бір бөлігінде көзделген қылмыстан ерекшеленеді, тек айырмашылығы-тұрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзуда көрсетілген әрекеттер ҚК-нің 308-бабында көзделген іс-әрекеттің арнайы түрі болып табылады.    

 Биліктің немесе лауазымдық өкілеттіктердің асып кету объектісі мен субъектісі туралы дұрыс түсінік қылмыстың осы құрамын ажырату және ҚК-нің 230-бабында көзделген жеке күзет қызметтері қызметшілерінің өкілеттіктерін асыра пайдалану үшін жеткілікті негіз болып табылады.  

   Салыстырылған қылмыстардың негізгі айырмашылығы-қол сұғу объектісі және осы қылмыстардың тақырыбы. Жеке күзет қызметтері қызметшілерінің өкілеттіктерін асыра пайдалану объектісі жеке күзет қызметін жүзеге асырудың белгіленген тәртібі болып табылады.    

  ҚК-нің 230-бабында көзделген қылмыс субъектісі жеке күзет қызметінің басшысы немесе қызметшісі болып табылады.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы