448-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-процестік кодексіне кассациялық тәртіппен сот үкімдеріне, қаулыларына шағымданудың, наразылық білдірудің жалпы шарттары
Осы тараудың қағидалары бойынша аудандық және оларға теңестірілген соттардың (оның ішінде мамандандырылған, ауданаралық соттардың) шағымдар бойынша үкімдері, қаулылары апелляциялық сатыда қаралғаннан кейін ғана, наразылықтар, сондай-ақ апелляциялық сатының үкімдері мен қаулылары қайта қаралуға жатады.
Мыналар: сот талқылауы барысында осы Кодекстің 10-бабының екінші бөлігінде көрсетілген мәселелер бойынша; дәлелдемелерді, процеске қатысушылардың өтініштерін зерттеудің тәртібі мен тәсіліне, сот отырысы залында тәртіптің сақталуына қатысты; мемлекеттік және жеке айыптаушыларды айыптаудан бас тартуға байланысты; сот талқылауына жатқызылған мәселелер бойынша шығарылған соттардың қаулылары кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайды тергеу судьясының құзыретіне.
Кассациялық шағымдар келтіру құқығы бар адамдардың шеңбері және шағымдар келтіру тәртібі осы Кодекстің 414 және 417-баптарында көрсетілген қағидалар бойынша айқындалады.
Кассациялық шағымды осы істе Тараптар болып табылмайтын адамдар да олардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты бөлігінде қаулыға беруге құқылы.
Сот актісін кассациялық тәртіппен қайта қарау туралы наразылықты облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары осы Кодекстің 417-бабында көрсетілген қағидалар бойынша әкелуі мүмкін.
Сот актісіне кассациялық тәртіппен наразылық келтіру туралы мәселені шешкен кезде Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор соттан сотқа қайтарылуға жататын не наразылықпен бірге кассациялық сатыға жіберілетін қылмыстық істі талап етуге құқылы.
Кассациялық шағым, апелляциялық қаулыны, үкімді сотталғанның кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ онша ауыр емес қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңды қолдану қажеттілігіне байланысты, жазаның ауырлығына немесе сотталғанның жағдайын жақсартуға әкеп соғатын өзге де негіздер бойынша қайта қарау туралы наразылық беру мерзімдермен шектелмейді.
Сотталған (анного) адамның жағдайын нашарлату себептері бойынша апелляциялық қаулыны, үкімді қайта қарау туралы кассациялық шағым, наразылық беруге ол жарияланған күннен бастап алты ай ішінде жол беріледі.
Көрсетілген мерзім, оны өткізіп алған жағдайда, қалпына келтіруге жатпайды. Кассациялық сатыдағы соттың істі алты ай мерзімде берілген кассациялық шағымдардың, наразылықтардың негізінде сот отырысында қарауға дайындау жөніндегі іс-әрекеттері және сотталғанның жағдайын нашарлататын шешімнің өзін қабылдау алты ай мерзімге кірмейді және олар ол өткеннен кейін, бірақ кассациялық сатыда істерді қарау үшін белгіленген мерзімдерді сақтай отырып жүзеге асырылуы мүмкін.
Осы Кодекстің 446-бабының үшінші бөлігінде көзделген жағдайда енгізілген апелляциялық алқа төрағасының ұсынысы істі кассациялық сатыда қарауға себеп болуы мүмкін.
Кассация (лат. сassatio-жою, жою – - төменгі сатыдағы сот шешімін төменгі сатыдағы заңдарды бұзу немесе оның сот ісін жүргізу ережелерін сақтамау себептері бойынша жоғары сатыдағы соттың шешімін қайта қарау; осындай қайта қарау жүргізу туралы және сот шешімінің күшін жою туралы өтініш негізінде (кассациялық шағым), қайта қараусыз, апелляциядан айырмашылығы, істің мәні бойынша, яғни қолда бар істер бойынша тізбесі заңмен шектелген іс және қосымша ұсынылған материалдар.
"Қазақстан Республикасының сот жүйесі және судьяларының мәртебесі туралы" 2000 жылғы 25 желтоқсандағы №132 ҚР Конституциялық Заңының 11-бабының 3-тармағына сәйкес облыстық және оған теңестірілген сот органдарының бірі кассациялық сатыдағы сот қызметін жүзеге асыратын кассациялық сот алқасы болып табылады. Кассациялық сот алқасын облыстық және оған теңестірілген соттың төрағасы басқарады. Қазақстан Республикасында облыстық соттардың кассациялық сот алқалары (олардың 14-і облыстардың саны бойынша) және оларға теңестірілген соттардың кассациялық сот алқалары жұмыс істейді, оларға Астана және Алматы қалаларының соттары, сондай-ақ ҚР Әскери соты жатады.
ҚІЖК-нің 52-бабының 3-бөлігіне сәйкес кассациялық сатыда істерді қарау облыстық және тиісінше оған теңестірілген сот төрағасының төрағалығымен кемінде үш судьядан тұратын алқалы түрде жүзеге асырылады.
Облыстық сот төрағасы уақытша болмаған жағдайда (іссапарда, демалыста, ауруы бойынша және т.б.), кассациялық сот алқасының отырыстарында төрағалық ету тиісті соттың кассациялық сот алқасының судьясына жүктеледі. Төрағалық етушінің міндеттерін орындауды кассациялық сот алқасының судьясына жүктеу облыстық немесе оған теңестірілген сот төрағасының өкімімен жүргізіледі.
Инстанцияның қолданыстағы қағидатына сәйкес кассациялық сатыдағы сот апелляциялық сатыдағы сотта қаралғаннан кейін ғана олар бірінші саты бойынша шығарған аудандық және оларға теңестірілген соттардың (оның ішінде мамандандырылған, ауданаралық соттардың) үкімдерінің, қаулыларының заңдылығын, негізділігі мен әділдігін тексеруді жүзеге асырады.
Тиісінше, кассациялық сатыдағы сот тікелей не бірінші сатыдағы соттардың сот актілерімен қатар апелляциялық сатыдағы соттың үкімдері мен қаулыларын қайта қарайды.
Тергеу судьясының құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша, яғни олардың мерзімін ұзартудың жолын кесу шараларына санкция беру, қылмыстық қудалауды жүзеге асыратын адамдардың іс-әрекеттері мен шешімдеріне немесе прокурордың сотқа дейінгі іс-әрекеттеріне шағымдарды шешу бойынша мемлекеттік және жеке айыптаушыны айыптаудан бас тартуға байланысты шығарылған үкімдер, соттардың қаулылары кассациялық тәртіппен қайта қарауға жатпайды қылмыстық процестің сатысы, сондай-ақ дәлелдемелерді зерттеу тәртібі мен тәсіліне, процеске қатысушылардың өтініштеріне, сот отырысы залында тәртіптің сақталуына қатысты мәселелер бойынша.
Үкімге, сот қаулысына кассациялық шағымдар келтіру құқығы бар адамдар шеңберіне қылмыстық процестің тараптары кіреді.
Сотталған адам кассациялық шағымдану құқығына ие. Қылмыстық іс бойынша ақталушы Ақтаудың негіздері мен себептеріне де шағымдана алады және кассациялық сатыдағы соттан оның кінәсіздігіне күмән келтіретін тұжырымдарды нақтылауды, егер ол жасалмаса, қылмыстық процесті жүргізетін органдардың заңсыз әрекеттерінен келтірілген зиянды өтеу құқығын мойындау туралы нұсқаумен сот актілерін толықтыру туралы талап қоюды сұрай алады төмен тұрған сот сатыларының соттары және т. б.
Кассациялық шағымды сотталушының өзі де, оправ да, олардың қорғаушылары да, заңды өкілдері де бере алады.
Жәбірленуші бірінші және апелляциялық сатыдағы сот актілеріне оған жәбірленуші ретінде тікелей қатысы бар бөлігінде кассациялық шағымдану құқығына ие. Егер жәбірленуші азаматтық талапкер деп танылса, онда ол үкімге азаматтық талап қою бойынша шешім бөлігінде де шағымдануға құқылы.
Жәбірленуші мен оның өкілі кассациялық шағымдарды бірінші немесе апелляциялық сатыдағы соттардың қылмыстық заңды дұрыс қолданбау себептері бойынша айыптау үкімі ретінде, аса ауыр қылмыс туралы және неғұрлым қатаң жазаның қайта біліктілігіне байланысты тағайындау туралы қылмыстық заңды сотталушыға қолдану қажеттілігі туралы, оның шамадан тыс жұмсақтығына байланысты сотталушыға тағайындалған жазаны күшейту туралы мәселе қойыла отырып, соның ішінде сотталушыға тағайындалған жазаны күшейту туралы оның ішінде оның іс-әрекетінің біліктілігін өзгертпестен, сондай-ақ Ақтау үкіміне.
Азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері үкімге азаматтық талапқа қатысты бөлігінде шағымдануға құқылы.
Осы істе Тараптар болып табылмайтын адамдар да олардың құқықтары мен заңды мүдделеріне қатысты бөлігінде сот қаулысына шағымдануға құқылы.
5.Сот актісін апелляциялық тәртіппен қайта қарау туралы наразылықты істі мемлекеттік айыптаушы ретінде қарауға қатысқан прокурор әкелуі мүмкін. Бірінші сатыдағы соттың сот отырысында немесе апелляциялық сатыдағы сотта олардың жеке қатысуына қарамастан, кассациялық наразылық келтіру құқығына облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурорлар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары өз құзыреті шегінде ие болады.
Сот актісіне кассациялық тәртіппен наразылық келтіру туралы мәселені шешкен кезде Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және оның орынбасарлары, облыс прокуроры және оған теңестірілген прокурор өзінің ресми сұрау салуымен, оның ішінде байланыс арналарын пайдалана отырып, тиісті соттан қылмыстық істі талап етуге құқылы. Кассациялық наразылық келтірілген кезде іс онымен бірге қарау үшін тиісті сот сатысына жіберіледі, өзге жағдайларда іс бірінші сатыдағы сотқа қайтарылады.
Осы бапта сілтеме жасалған ҚІЖК-нің 417-бабында үкім, қаулы шығарған сот арқылы апелляциялық шағымдар мен наразылықтарды берудің жалпы шарттары көзделеді, сондықтан кассациялық шағымдарды, наразылықтарды беру кезінде ҚІЖК-нің 450-бабын басшылыққа алу керек, оған сәйкес кассациялық шағымдарды немесе наразылықтарды тікелей кассациялық сатыға беру көзделеді.
Қылмыстық іс жүргізу заңы апелляциялық қаулыны, үкімді сотталған (анного) жағдайының нашарлау себептері бойынша қайта қарау туралы кассациялық наразылық немесе кассациялық шағым олар заңды күшіне енген күннен бастап алты ай ішінде берілуі мүмкін деп белгілейді. Көрсетілген мерзім дәл шағым, наразылық беру үшін белгіленген, бірақ тиісті кассациялық шағым немесе наразылық кассациялық сатыдағы сотта тіркелген күннен бастап бұл мерзім соттың оларды қарау жөніндегі кейінгі әрекеттеріне қолданылмайды.
Кассациялық сатыда үкімді, бірінші сатыдағы сот қаулысын, апелляциялық қаулыны, үкімді сотталғанның кінәсіздігі себептері бойынша, сондай-ақ онша ауыр емес қылмыс туралы заңды қолдану қажеттілігіне байланысты, жазаның ауырлығына байланысты немесе сотталғанның жағдайын жақсартуға әкеп соғатын өзге де негіздер бойынша қайта қарау туралы шағым, наразылық беру мерзімдермен шектелмейді.
Кассациялық шағымды, наразылықты кері қайтарып алған және басқа кассациялық шағымдар мен наразылықтар болмаған кезде кассациялық шағым бойынша басталған кассациялық іс жүргізу, наразылық тоқтатылуға жатады.
Шағымды, наразылықты қайтарып алуды оларды берген адамдар жүзеге асырады, істі кассациялық сатыдағы сот қарағанға дейін жол беріледі. Қорғаушы, заңды өкіл, өкіл қорғаушының немесе өкілдігін жіберген адамның мүддесі үшін берілген шағымдарды олардың келісімінсіз кері қайтарып алуға құқылы емес. Ақталған сотталған қорғаушының, заңды өкілінің және өкілінің өз мүддесі үшін берген шағымдарын кері қайтарып алуға құқылы. Прокурордың наразылығын жоғары тұрған прокурор кері қайтарып ала алады.
Шағымды, наразылықты кері қайтарып алу туралы өтінішхат бойынша сот шешімі алқаның қаулысы түрінде ресімделеді.
ҚІЖК-нің 446-бабында көзделген жағдайларда, апелляциялық сатыдағы сот қайта қараған кезде шығарылған үкім, қаулы бұрын шығарылған үкімге, осы сот сатысының қаулысына қайшы келген жағдайда, апелляциялық сот алқасының төрағасы туындаған қайшылықтарды жою туралы ұсынысты облыстық және оған теңестірілген соттың кассациялық сатысына енгізеді (толығырақ - бөлімге түсініктемені қараңыз.ҚІЖК 446-бабы 3-бабы). Бұл ұсыныс істі кассациялық сатыда қарауға себеп болады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу кодексіне түсініктемесі
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
