Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және қайта тіркеу
📘 1. Жалпы сипаттама
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 42-бабы заңды тұлғаны құқық субъектісі ретінде ресми тану тәртібін – мемлекеттік тіркеуді реттейді, сондай-ақ қайта тіркеуді талап ететін жағдайлар мен бұл әрекеттерге бас тарту негіздерін белгілейді.
📌 2. Тіркеу орны мен органы (1-бөлік)
🔹 Айырмашылықтар:
| Заңды тұлға түрі | Тіркеу органы |
|---|---|
| Коммерциялық ұйым | «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы (ХҚКО) |
| Коммерциялық емес ұйым | ҚР Әділет министрлігі (және оның аумақтық бөлімшелері) |
🔹 Белгілі бір жағдайларда тіркеуді басқа мемлекеттік органдар жүзеге асыруы мүмкін (мысалы, гранттық қызмет аясындағы қорлар, шетелдік қатысуы бар ұйымдар – ҚР СІМ немесе ҚР ҰЭМ арқылы).
📌 Тіркеу мына құжаттарға сәйкес жүзеге асырылады:
ҚР «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» Заңы;
ҚР Салық кодексі (БСН бойынша);
ҚР Әділет министрінің 2015 жылғы 17 маусымдағы № 583 бұйрығы (әкімшілік регламенттер).
🕘 3. Заңды тұлға тіркелген сәттен бастап құрылған деп есептеледі (3-бөлік)
«Заңды тұлға оның мемлекеттік тіркелген сәтінен бастап құрылған деп есептеледі.»
🔹 Бұл дегеніміз:
тек тіркеуден кейін ғана заңды тұлға азаматтық-құқықтық қатынастарға түсе алады;
тіркелгенге дейін — құрылтайшылар арасындағы кез келген келісім – алдын ала (мәміле алдындағы) сипатта болады;
тіркеу = құқық қабілеттіліктің пайда болуы (ҚР АК 35-бабына сәйкес).
📎 Мысал:
Құрылтайшылар ТЖШ тіркелмей тұрып жалдау шартына қол қойған. Сот жалдау шартын жарамсыз деп таныды, себебі жалға алушы ретінде субъект сол уақытта өмір сүрмеген.
📑 4. Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізілімі (2-бөлік)
Барлық тіркелген заңды тұлғалар Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің (БСН) Ұлттық тізіліміне енгізіледі.
🔹 Енгізілетін деректер:
атауы;
ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны;
мекенжайы;
бірінші басшысының ТАӘ;
БСН;
тіркелу күні.
📌 Деректерге egov.kz және gov.kz порталдары арқылы қол жеткізіледі — бұл ақпарат ресми болып табылады және контрагенттер, банктер және мемлекеттік органдар үшін пайдалануға жатады.
🏢 5. Филиалдар мен өкілдіктер (4-бөлік)
🔹 Міндетті түрде тіркеуге және қайта тіркеуге жатады, егер:
жаңадан құрылса;
атауын өзгертсе.
📌 Филиалды тіркеу — жаңа заңды тұлға құрмайды, тек құрылымдық бөлімше ретінде ресімделеді.
❌ 6. Тіркеуден бас тарту (5-бөлік)
🔹 Тек мынадай жағдайларда мүмкін:
құрылу тәртібі бұзылған кезде (мысалы, қажетті құжаттарсыз);
жарғы немесе құрылтай құжаттары заң талаптарына сай келмесе.
📌 Мақсатқа сәйкессіздік — тіркеуден бас тартуға негіз бола алмайды (кәсіпкерлік пен бірлестіктер еркіндігіне кепілдік ретінде).
🔹 Бас тарту шағымдануға жатады:
сот тәртібімен (әкімшілік немесе азаматтық іс жүргізу тәртібімен — ҚР АІЖК қараңыз);
сотқа дейінгі тәртіппен — жоғары тұрған әділет органына немесе ҚР ӘМ Комитетіне.
🔄 7. Қайта тіркеу (6-бөлік)
Қайта тіркеу міндетті, егер:
| Негіз | Ескерту |
|---|---|
| 1. Жарғылық капиталды азайту | Барлық кредиторларды хабардар ету қажет |
| 2. Атауды өзгерту | Жаңа атау БСН тізіліміне енгізіледі |
| 3. Қатысушылар құрамының өзгеруі | Тек ТЖШ-да, егер кәсіби тіркелім жүргізілмесе (мысалы, трансфер-агентсіз) |
📌 Қайта тіркеусіз енгізілген өзгерістер заңды күшіне енбейді және жарамсыз болып есептеледі.
⚖️ 8. Сот практикасы мысалдары
🔹 Мысал 1: Алматы, 2022
ТЖШ жарғылық капиталын азайтты, бірақ қайта тіркеуден өтпеді. Бір кредитор бұл өзгерісті жарамсыз деп тануды талап етті.📜 Сот талапты қанағаттандырды: тіркеусіз өзгерістер жарамсыз деп танылды.
🔹 Мысал 2: Астана, 2023
Заңды тұлға филиалын тіркеуден бас тартты. Контрагент ескі атау бойынша талап қойып, борышты өндіріп ала алмады.📜 Сот филиал тіркелмегендіктен контрагент оны дұрыс сәйкестендіре алмағанын негізге алды.
🧾 9. Қатысты нормалар
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚР АК 33–41-баптар | Құқық субъектілігі, органдар, жарғы |
| «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» Заң | Негізгі нормативтік акт |
| ҚР СК 78-бабы | БСН тіркеу тәртібі |
| ҚР АІЖК | Мемлекеттік органның әрекетіне шағым жасау тәртібі |
| «Мемлекеттік қызмет туралы» Заң | Тіркеу мерзімдері мен рәсімдері |
🌍 10. Халықаралық стандарттар
✅ World Bank Doing Business — заңды тұлғаны тіркеу — іскерлік ахуалдың негізгі көрсеткіші ретінде қарастырылады. Қазақстан бұл процесті цифрландыруға ұмтылуда.
✅ UNCITRAL Legislative Guide on Business Registrations — бірыңғай тізілімдер, ашық рәсімдер мен үшінші тұлғалардың құқықтарының қорғалуын қамтамасыз етуді ұсынады.
✅ 11. Қорытынды
ҚР АК 42-бабы — заңды тұлғаның құқық қабілеттілігі мен оның жалпыға қолжетімді тізілімде тіркелу шегін айқындайтын маңызды норма.
🔹 Ол:
ашықтықты;
заңдылықты;
үшінші тұлғалардың мүдделерін қорғауды;
салықтық, сот және коммерциялық өзара іс-қимылдың негізін қамтамасыз етеді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
