178-бапқа түсініктеме. ҚР ҚК Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексін тонау
1. Тонау, яғни басқа біреудің мүлкін ашық ұрлау, —
үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не алты айға дейінгі мерзімге қамауға алуға не төрт жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
2. Тонау, жасалған:
а) жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылықты қолдану арқылы немесе осындай зорлық-зомбылықты қолдану қаупімен;
б) бірнеше рет;
в) алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы;
г) тұрғын үйге, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз кіре отырып, —
мүлкі тәркіленіп немесе онсыз үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
3. Тонау, жасалған:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшерде;
в) бұрын ұрлық не бопсалау үшін екі немесе одан да көп рет сотталған адам, —
мүлкі тәркіленіп, алты жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Талданатын әрекеттің қоғамдық қауіптілігі ашық ұрлау нәтижесінде меншік құқығы бұзылып, жәбірленушіге материалдық залал келтірілетіндігінде, ал ауырлататын жағдайларда оның денсаулығына да қол сұғушылық болатындығында көрінеді.
Тонау объектісі-меншік. Егер тонау зорлық-зомбылықты қолданумен немесе қолданумен байланысты болса, жәбірленушінің денсаулығы қосымша объект бола алады.
Тонау объектісі ұрлықтың кез-келген түрімен бірдей белгілерге ие. Басқа біреудің мүлкін алып қоюдың зорлық-зомбылықсыз тәсілдерінен айырмашылығы: ұрлау, иемдену немесе жымқыру, алаяқтық, зорлық-зомбылықпен ұрлау (тонау және тонау) әдісінің өзі оларды ұрланған адамның құны шамалы болса да қылмыстық жазаланатын әрекет ретінде тануға мүмкіндік береді.
Объективті жағынан, әрекет пайда болған салдарларда және олардың себеп-салдарлық байланыстарында көрінеді, сондықтан дизайн бойынша тонау құрамы материалдық болып табылады. Тонаудың басты ерекшелігі мен анықтайтын белгісі - "оны жасау тәсілі", ол көптеген басқа қылмыстық әрекеттерде факультативті белгі ретінде әрекет етеді, ал тонау кезінде ол объективті жақтың негізгі белгісінің мәніне ие болады. Тонау кезіндегі қоғамдық қауіпті әрекеттер бөтеннің мүлкін ұрлаудың ашық тәсіліне бағытталған.
Ашық жымқыру жәбірленушінің немесе мүлкі қарамағында немесе күзетінде тұрған адамдардың қатысуымен не бөгде адамдардың көз алдында, жымқырған адам аталған адамдардың оның әрекеттерінің заңсыз сипатын түсінетінін, бірақ бұл мән-жайды елемейтінін түсінген кезде жасалатын мұндай жымқыру болып табылады. Бұл ретте қылмыс куәгерлерінің кінәлінің іс-әрекетін тоқтату үшін шаралар қабылдағаны маңызды емес. Қолданылған зорлық-зомбылықтың қауіптілік дәрежесіне байланысты кінәлінің әрекеттері тонау немесе тонау ретінде анықталуы керек. Осылайша, ашық әдіс екі критериймен сипатталады: объективті және субъективті. Объективті критерий мұндай ұрлықты қамтиды, ол иесінің немесе бөгде адамдардың қатысуымен, олардың көз алдында жасалады және олар кінәлі адамның іс-әрекетінің қылмыстық сипатын біледі. Субъективті критерий адамның меншік иесінің немесе басқа адамдардың болуын елемей, ашық әрекет ететіндігін білетіндігін білдіреді. Кінәлі адам меншік иесінің немесе басқа адамдардың қатысуымен Ашық әрекет етеді деп сенген жағдайларда, іс жүзінде алып қою процесіне қатысқандар кінәлі адамның іс-әрекетінің заңсыз сипатын түсінбеді, олар жасаған әрекетті ниеттің бағыты бойынша тонау немесе тонауға оқталу ретінде саралау керек. Бұдан шығатыны, субъективті және объективті критерийлер соқтығысқан кезде, тонау кезінде кінәлінің әрекеттері субъективті критерий негізінде сараланады.
Тонау кезінде мүлікті алу процесі көбінесе басынан аяғына дейін ашық. Алайда, егер мүлікті жасырын түрде тартып ала бастаған кінәлі адам бұл әрекетті анықтаған кезде өз әрекеттерін жалғастыра берсе, онда ұрлықтың тонауға айналу фактісі орын алады. ҚР Жоғарғы Соты 2003 жылғы 11 шілдедегі өзінің нормативтік қаулысында 23-тармақта ұрланған адамды ұстап қалу мақсатында жәбірленушіге одан әрі күш қолдану кезінде ұрлық ретінде басталған кінәлінің әрекеттері зорлық-зомбылық қолдану сипатына қарай тонау немесе тонау ретінде саралануы тиіс екендігі түсіндіріледі.
Заң шығарушы күштеп тонауды ауырлататын жағдай ретінде қарастырды (ҚК 178-бабының 2-бөлігінің "а" тармағы). Алайда, егер мүлікті иемдену үшін тонаудың ашық әдісімен кінәлі адам физикалық күш-жігерді (серпіліс, итеру және т.б.) қолданса және зорлық-зомбылық көрсетпесе, онда оның әрекеттері ҚК-нің 178-бабының 1-бөлігінде көзделген белгілерге жатады.
Ұйымға тиесілі не оның қарамағындағы бөтеннің мүлкін ұсақ ұрлық жасаған кінәлінің әрекеттері, егер олар тонау немесе тонау жолымен жасалса, қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады. Бөтеннің мүлкін ұсақ ұрлау ұғымы ҚК-нің 175-бабына 5-тармақта берілген.
Тонау кезіндегі қоғамдық қауіпті салдарлар жәбірленушіге зиян келтіруден көрінеді, құрылымы бойынша қылмыстың қарастырылып отырған құрамы материалдық болып табылады. Демек, тонау басқа біреудің мүлкін иемденген сәттен бастап, ол тәркіленіп, қылмыскер оны өз қалауы бойынша пайдалануға немесе басқаруға нақты мүмкіндігі бар.
Ұрлық ретінде басталған және меншік иесінің немесе басқа адамдардың қатысуымен жалғасатын кінәлінің әрекеттері тонау ретінде анықталуы керек. Бұл жағдайларда мүлікті иемдену немесе оны алып қойғаннан кейін тікелей ұстап қалу мақсатында одан әрі зорлық-зомбылық қолданған кезде оны зорлық-зомбылықпен біріктірілген қарақшылық немесе тонау деп саралау керек.
Субъективті жағынан тонау тікелей ниет пен өзімшілдік нысаны түріндегі кінәмен сипатталады. Мәселен, мысалы, автобус аялдамасында жәбірленушінің мүлкін иемденуде көрсетілген кінәлінің әрекеттері ашық ұрлық деп танылуы керек, өйткені кінәлі оның әрекеттерінің заңсыз сипатын білетін бөгде адамдардың қатысуымен әрекет ететінін түсінеді. Сонымен бірге, бұл мүлікті уақытша қарыз алу мақсатында немесе өзінің нақты немесе болжамды құқығын жүзеге асыру мақсатында кек алу себептері бойынша бұзақылық себептермен жоюға бағытталған әрекеттер тонау құрамын құрмайды.
14 жасқа толған жеке, есі дұрыс адам тонау субъектісі болып танылады.
ҚК-нің 178-бабының 2-бөлімінде көзделген тонаудың біліктілік белгілері:
а) жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылықты қолдану не осындай зорлық-зомбылықты қолдану қаупі; б)бірнеше рет (ҚК 11-бабы);
в)алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобы (ҚК 31-бабының 2-бөлігі);
г) тұрғын үйге, қызметтік, өндірістік үй-жайға немесе қоймаға заңсыз кіру.
ҚК-нің 178-бабы 2-бөлігінің "б", "в" және "г" тармақтарында көрсетілген белгілер ұрлықты талдау кезінде біз қарастырған белгілермен толық сәйкес келеді.
Тонау кезінде қолданылатын зорлық-зомбылық, тіпті өмірге немесе денсаулыққа қауіп төндірмесе де, іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілік дәрежесін едәуір арттыратыны анық, өйткені мүлікке ғана емес, денсаулыққа да қол сұғушылық бар.
ҚР Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 11 шілдедегі "жымқыру туралы істер бойынша сот практикасы туралы" нормативтік қаулысында жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылық деп ұрып-соғу немесе жәбірленушіге денсаулығының қысқа мерзімді бұзылуына немесе елеусіз тұрақты жоғалуына әкеп соқпаған физикалық ауырсынуды тудыруға байланысты өзге де күш қолдану әрекеттерін жасау деп түсіну керек делінген жалпы еңбек қабілеттілігі.
Еңбекке қабілеттіліктің шамалы тұрақты жоғалуы деп жалпы еңбекке қабілеттіліктің 10% - дан аз жоғалуы түсініледі. Жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылық ретінде бас бостандығынан айыру немесе шектеу, байланыстыру, ұстау және т. б. сияқты әрекеттер бағалануы керек. осылайша, басқа біреудің мүлкін ашық алып қою кезінде қолданылатын зорлық-зомбылықтың сипаты, қарқындылығы мен дәрежесі тергеудің бастапқы кезеңдерінде белгіленуі керек, өйткені дұрыс біліктілік бұған тікелей байланысты жасалған.
Жеке мүдделерді қамтамасыз етудің басымдылығын ескере отырып," зорлық-зомбылықты қолдану " жәбірленушінің өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылықты қолдануды ғана емес, сонымен бірге мұндай зорлық-зомбылықты қолдану қаупін де білдіреді. Егер қауіп өмірге немесе денсаулыққа қауіпті зорлық-зомбылықты (өлімге немесе денсаулыққа ауыр зиян келтіру) қолдану мүмкіндігін тудырса, онда тонау емес, тонау құрамы бар. Қауіптің шынайы сипатын кінәлінің іс-әрекетінің агрессивтілік дәрежесі, қылмыс жасау жағдайы, кінәлі адам қорқытқан заттардың түрі мен қасиеттері бойынша бағалауға болады. Қауіп жәбірленушіде оған қауіп төндіретін қауіп туралы толық негізделген түсінік қалыптастыруы керек, оған кінәлі сенеді. Сонымен қатар, барлық жағдайларда кінәлі адамның басқа біреудің мүлкін иемденуі немесе оны ұстап қалуы үшін физикалық және психикалық зорлық-зомбылықты қолдануы қажет. Сондықтан, егер ұрлық аяқталғаннан кейін кінәлі адам қамауға алынбау үшін өміріне немесе денсаулығына қауіпті емес зорлық-зомбылық жасаса, ол жасаған ұрлық тонауға айналмайды.
Тонаудың ерекше біліктілік белгілеріне (ҚК 178-бабының 3-бөлігі) заң шығарушы мыналарды жатқызған:
а) ұйымдасқан топ (ҚК 31-бабының 3-бөлігі);
б) ірі мөлшерде;
в) бұрын ұрлық немесе бопсалау үшін 2 немесе одан да көп рет сотталған адам.
Тонаудың аталған ерекше белгілері ұрлықтың ұқсас белгілерімен толығымен сәйкес келеді.
ҚР ҚК 178-бабының 1-бөлігінде көзделген қылмыс ауырлығы орташа қылмыстарға жатады.
ҚР ҚК 178-бабының 2 және 3-бөлімдерінде көзделген қылмыстар ауыр қылмыстарға жатады.
Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі
Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
