.png)
14 пен 18 жас арасындағы кәмелетке толмағандардың әрекет қабілеттілігі
🔷 I. ӘРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНІҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІГІ
Әрекет қабілеттілігі – субъектінің өз бетінше азаматтық құқықтарды иеленіп, жүзеге асыруға, азаматтық міндеттерді құруға және орындауға қабілеттілігі.
🔹 ҚР АК 22-бабы 14 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың жартылай (толық емес) әрекет қабілеттілігін реттейді. Бұл – толық әрекетке қабілетсіздік (14 жасқа дейін) пен толық әрекет қабілеттілік (18 жастан бастап) арасындағы өтпелі мәртебе.
🔹 II. ҚР АК 22-БАБЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
📌 1-тармақ — заңды өкілдерінің келісімімен мәмілелер
«14 пен 18 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар мәмілелерді заңды өкілдерінің келісімімен жасайды…»
🔸 Заңды өкілдер:· ата-аналар;· асырап алушылар;· қорғаншылар (ҚР Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы кодексі 126-б., КОПСА 21-б.).
🔹 Келісім нысаны:· мәміленің өз нысанына сәйкес болуы тиіс (ауызша немесе жазбаша — ҚР АК 152-б.);· алдын ала (сенімхат арқылы) немесе кейіннен (мақұлдау) берілуі мүмкін.
📚 Қатысты нормалар:· ҚР АК 17, 26-бб. — әрекет қабілеттілігі және мәмілелердің жарамсыздығы;· ҚР «Баланың құқықтары туралы» заңының 15-бабы — мәміле жасау кезінде кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғау.
📌 2-тармақ — дербес әрекеттер
«…өзінің еңбекақысына, стипендиясына және өзге де табыстарына өз бетінше билік етуге құқылы…»
🔸 Келісім талап етілмейтін жағдайлар:· табыстарға (еңбекақы, стипендия, гонорар) өз бетінше билік ету;· зияткерлік қызмет нәтижелеріне билік ету (мысалы, авторлық құқықты сату);· ұсақ тұрмыстық мәмілелер (дәптер, жол жүру билеті, телефон сатып алу және т.б.).
📚 Қатысты нормалар:· ҚР АК 968-б. — зияткерлік меншік;· ҚР Еңбек кодексі 113-б. — кәмелетке толмағандардың еңбегі;· ҚР Неке және отбасы кодексі 21-б. — баланың мүлкіне билік ету.
📌 3-тармақ — сот арқылы шектеу
«…сот кәмелетке толмағанды табысына билік ету құқығынан айыруы немесе шектеуі мүмкін…»
🔹 Бұл шара қолданылады, егер:· табыстарға адал емес, ұтымсыз билік еткен жағдайда;· жүйелі зиянды әрекеттерде (ойынқұмарлық, табысты үшінші тұлғаларға беру және т.б.);· заңды өкілдің тиісті өтініші болса.
📌 Сот қағидаттары:· кәмелетке толмағанның мүдделерін қорғау;· шектеудің үйлесімділігі;· тиісті тәрбие мен дамуды қамтамасыз ету.
📚 Қатысты нормалар:· ҚР Неке және отбасы кодексі 20-б. — табыстарға билікті шектеу;· ҚР АК 26-б. 2-тарм. — әрекет қабілеттілікті шектеу.
📌 4-тармақ — кәмелетке толмағанның жауапкершілігі
«…өз әрекеттерімен келтірген зиян үшін жауап береді…»
🔸 14 жастан бастап кәмелетке толмағандар:· шарттық және деликтік жауапкершілікті өздері көтереді;· мына жағдайларда азаматтық-құқықтық жауапкершілікке тартылады:o залал келтіру;o мәмілені орындамау;o зиян келтіру (мысалы, мүлікті бүлдіру, велосипедпен ЖКО жасау және т.б.).
📚 Қатысты нормалар:· ҚР АК 922–926-бб. — зиян келтіру үшін жауапкершілік;· ҚР АК 27-б. — кәмелетке толмағандардың азаматтық жауапкершілігі.
🔷 III. СОТ ТӘЖІРИБЕСІ
🔹 Мысал 1: Алматы, 2022 ж. Кәмелетке толмаған фотоаппаратты ата-анасының келісімінсіз сату туралы шарт жасады. Сот мәмілені жарамсыз деп таныды (ҚР АК 160-б.), өйткені ол ұсақ тұрмыстық шеңберден шыққан.
🔹 Мысал 2: Шымкент, 2021 ж. Ата-анасы баласының стипендиясын құмар ойындарға жұмсағанын дәлелдеп, соттан шектеу қолдануды сұрады. Сот өтінішті қанағаттандырды (ҚР АК 22-б. 3-т.).
🔷 IV. ҚАТЫСТЫ АКТІЛЕР МЕН НОРМАЛАР
| Акт / бап | Сипаттама |
|---|---|
| ҚР АК, 17–27-бб. | Әрекет қабілеттілігі, мәмілелердің жарамсыздығы |
| ҚР Неке және отбасы кодексі, 20, 21, 26, 126-бб. | Ата-аналардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық, табысқа билік ету |
| ҚР Еңбек кодексі, 113-б. | Кәмелетке толмағандардың еңбек жағдайлары |
| ҚР «Баланың құқықтары туралы» заңы | Баланың мүліктік және мүліктік емес құқықтарын қорғау |
| ҚР ӘҚБтК, 442-б. | Кәмелетке толмағандардың әкімшілік жауапкершілігі |
🔷 V. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ НОРМАЛАР
| Акт | Сипаттама |
|---|---|
| Бала құқықтары туралы БҰҰ Конвенциясы (1989), 12, 16, 32-бб. | Баланың пікір айту, мүлікті қорғау, еңбек ету құқықтарын тану |
| 1996 жылғы Гаага Конвенциясы | Кәмелетке толмағандарға қатысты отбасы және азаматтық заңнаманы қолдану |
| БҰҰ Бала құқықтары жөніндегі комитетінің №12 жалпы ұсынымы (2009) | Баланы шешім қабылдау процесінде есту құқығы |
🔷 VI. ҚОРЫТЫНДЫ
ҚР АК 22-бабы теңгерімді құқықтық режимді белгілейді:· жасөспірімдердің мүліктік қатынастардағы дербестігін кеңейтеді;· заңды өкілдердің келісімі мен соттық бақылау институты арқылы қадағалауды және қорғауды сақтайды;· 14 жастан бастап дербес мүліктік жауапкершілікті бекітеді.
⚖ Бұл режим балалардың құқықтарын қорғаудың заманауи халықаралық үрдістеріне сәйкес келеді және олардың азаматтық айналымға біртіндеп қатысу құқығын кеңейтуді қамтамасыз етеді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
