49-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің заңды тұлғасын тарату негіздері
Тарату ерікті немесе мәжбүрлі түрде жүзеге асырылуы мүмкін.
Республикалық мемлекеттік кәсіпорынды тарату ҚР Үкіметінің, ал коммуналдық кәсіпорынды жергілікті әкімшілік басшысының шешімі бойынша жүргізіледі (мемлекеттік кәсіпорын туралы Жарлықтың 16-бабының 1-тармағының 1-бөлігі).
АҚ, ЖШС, ТҚҚ және өндірістік кооперативті ерікті түрде тарату олардың қатысушыларының жалпы жиналысының шешімімен ғана жүргізілуі мүмкін (79-баптың 2-тармағының 4-тармақшасы; 84-баптың 3-тармағы; 92-баптың 2-тармағының 8-тармақшасы және АК 99-бабы 3-тармағының 5-тармақшасы).
Толық және сенім серіктестіктерін, сондай-ақ қоғамдық бірлестік пен тұтыну кооперативін ерікті түрде тарату олардың қатысушыларының жалпы жиналысының немесе ол уәкілеттік берген органның шешімі бойынша, сондай-ақ оған құрылтай құжаттарымен уәкілеттік берілген тиісті заңды тұлға органының шешімі бойынша жүргізіледі.
Егер мекеме құрылтай құжаттарымен уәкілеттік берілген болса, мекемені ерікті түрде тарату оның органының шешімі бойынша жүргізіледі. Бұдан басқа, мекеме оның мүлкінің меншік иесінің немесе меншік иесі уәкілеттік берген органның шешімі бойынша таратылуы мүмкін.
Сот шешімі бойынша заңды тұлға банкроттық жағдайында таратылуы мүмкін. Банкротты таратудың негіздері мен тәртібі банкроттық туралы Заңмен айқындалады (АК 52-57-баптарының түсініктемесін қараңыз).
Сот шешімі бойынша заңды тұлға заңды тұлғаны құру кезінде жіберілген, жойылмайтын сипаттағы заң бұзушылықтарға байланысты оны тіркеу жарамсыз деп танылған жағдайда таратылуы мүмкін. Жойылмайтын сипат заңды тұлғалардың жекелеген түрлері туралы заңнамалық актілердің нормаларын бұзумен анықталады. мысалы, коммерциялық емес ұйымның кірісті алуға бағытталған қызметтің негізгі мақсаты ретінде көрсетуі; жарғылық капиталы бар АҚ-ны заңнамада талап етілгеннен аз тіркеу және т. б.
Сот шешімі бойынша заңды тұлға заңды тұлғаның жарғылық мақсаттарына қайшы келетін қызметті жүйелі түрде жүзеге асырған жағдайда таратылуы мүмкін. Бұл талап, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, жалпы ереже бойынша арнайы емес, жалпы құқықтық қабілеті бар коммерциялық ұйымдарға қолданылмайды. Коммерциялық емес ұйымдарға қатысты жүйелілік жарғылық емес қызметті кемінде екі рет жүзеге асырумен айқындалады, оны сот мүдделі тұлғаның өтініші бойынша белгілейді.
Түсініктеме берілген баптың 2-тармағының 4-тармақшасы заң актілерінде тыйым салынған қызметті жүзеге асыру кезінде заңды тұлғаны сот тәртібімен таратуды көздейді. Мұндай актілерде жеке кәсіпкерлікке тыйым салынған, экспортқа немесе импортқа тыйым салынған немесе шектелген жұмыстар, тауарлар мен қызметтер түрлерінің тізбесі көзделуі мүмкін. Мемлекеттік заңды тұлғалар үшін шектеулер олардың құрылтай құжаттарында және олардың құқықтық мәртебесі туралы нормативтік актілерде, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық келісімдерінде көзделген. Мысалы, Қазақстан ядролық қарусыз мемлекет ретінде ядролық қаруды өндіре және тарата алмайды.
Түсініктеме берілген баптың 2-тармағының 4-тармақшасы заңнаманы бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып, қызметті жүзеге асыру кезінде заңды тұлғаны сот тәртібімен жоюды көздейді. Қайталану заңнама нормаларын кем дегенде екі рет бұзумен анықталады. Алайда, дәл осындай салдарға заңнаманы біржақты, бірақ өрескел бұзу себеп болуы мүмкін.
Түсініктеме берілген баптың 2-тармағында сот шешімі бойынша заңды тұлғаны тарату негіздерінің толық тізбесі қамтылмаған. Мұндай негіздер заңнамалық актілерде көзделуі мүмкін. Мысалы, "толық серіктестік осы Кодекстің 49-бабында көрсетілген негіздерден басқа, егер серіктестікті алты ай ішінде өзгертпесе немесе жаңа қатысушыларды қабылдамаса, серіктестікте жалғыз қатысушы қалған жағдайда да таратылады" (АК 71-бабының 1-тармағы); " Сенім серіктестігі оған қатысқандардың барлығы шыққан кезде тоқтатылады салымшылар" (АК 76-бабының 1-тармағы); жауапкершілігі шектеулі және қосымша серіктестіктер: 1) Егер серіктестікке қатысушылардың саны елуден асса; 2) Егер жарғылық капиталдың мөлшері ең төменгі мөлшерден кем түссе; 3) егер қатысушылар белгіленген мерзімде серіктестіктің жарғылық капиталын құрмаса (ЖШС туралы Заңның 69-бабының 1-тармағы) тоқтатылады.
Түсініктеме берілген баптың 3-тармағының 1-бөлігі заңды тұлғаның банкроттығы туралы талап қоюға құқығы бар тұлғаларды белгілейді. Кредитордың борышкерді банкрот деп тану туралы сотқа өтініш беру құқығына салық және өзге де уәкілетті мемлекеттік органдар бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерге қатысты, сондай-ақ азаматтық-құқықтық міндеттемелер бойынша заңды және жеке тұлғалар-кредиторлар ие болады (банкроттық туралы Заңның 15-бабының 2-тармағы).
Кредиторлардан басқа прокурор борышкерді банкрот деп тану туралы арызбен сотқа жүгінуге құқылы:
1) оларға қасақана банкроттық белгілері анықталған кезде;
2) кредитор - Қазақстан Республикасының, Мемлекеттік органдардың мүддесінде;
3) жоқ борышкердің кредиторларының мүддесі үшін (банкроттық туралы Заңның 26-бабының 1-тармағы).
Жарғылық капиталында мемлекеттің үлесі кемінде 2/3 құрайтын мемлекеттік кәсіпорындарға, сондай-ақ шаруашылық серіктестіктерге қатысты банкроттық туралы іс бойынша іс жүргізу, жоғарыда аталған тұлғалардан басқа, сотта осыған уәкілетті мемлекеттік органның өтініші негізінде қозғалады.
Заңды тұлғаны тарату туралы талап-арызға заңды тұлғаны тіркеуді жүзеге асыратын мемлекеттік орган заңды тұлғаны құру кезінде жіберілген, жойылмайтын сипаттағы заң бұзушылықтарға байланысты заңды тұлғаны тіркеуді жарамсыз деп тану негіздемесі бойынша құқылы.
Қызметті тиісті рұқсатсыз (лицензиясыз) жүзеге асыру негізі бойынша заңды тұлғаны тарату туралы талап қою құқығына мемлекеттік лицензиялаушы орган ие болады.
Заң актілерінде тыйым салынған қызметті жүзеге асыру негізінде не заңнаманы бірнеше рет немесе өрескел бұза отырып, заңды тұлғаны тарату туралы талап қоюға прокуратура құқылы.
Түсініктеме берілген баптың 3-тармағының 2-бөлігі сот шешімі бойынша заңды тұлғаны таратуды жүзеге асыру жөніндегі міндеттерді "сот тағайындаған өзге органға (тұлғаға)"жүктеуге жол береді. Бұл жағдайда біз мүлікті сенімгерлік басқару туралы айтып отырмыз. Мұндай таратушы заңды және жеке тұлға бола алады. Оның сенімгерлік басқарушының құқықтары сот шешімінің негізінде туындайды және Азаматтық кодексте және оған сәйкес қабылданған заңнамалық актілерде реттеледі.
Егер өзіне қатысты түсініктеме берілген баптың 1-тармағында белгіленген тәртіппен тарату туралы шешім қабылданған заңды тұлға мүлкінің құны кредиторлардың талаптарын қанағаттандыру үшін жеткіліксіз болса, мұндай заңды тұлға банкроттық туралы Заңның "банкроттықтың оңайлатылған рәсімдері" немесе "соттан тыс рәсімдері" тарауларында белгіленген қағидалар бойынша сотта не соттан тыс тәртіппен таратылуы мүмкін (3-баптың 5-тармағы).
Өзіне қатысты оны тарату туралы шешім қабылданған заңды тұлға, оның мүлкі кредиторлар алдындағы міндеттемелерді өтеу үшін жеткіліксіз екенін анықтағаннан кейін, кредиторлармен келіссөздер жүргізу арқылы өзінің банкроттығы және ерікті түрде таратылуы не оңалту рәсімдерін қолдану не қарыздарды бейбіт жолмен реттеу туралы ресми түрде жариялай алады. Соттан тыс рәсімдерді жүргізу тәртібі мен шарттары борышкер мен кредиторлар арасындағы шартпен айқындалады (банкроттық туралы Заңның 96-бабы).
Егер таратылатын заңды тұлға кредиторлармен қарыздарды өтеу және өзін соттан тыс тәртіппен банкрот деп жариялау туралы уағдаласпаса, ол сотқа оны банкрот деп тану туралы өтінішпен жүгінуге міндетті (банкроттық туралы Заңның 17-бабы). Бұл міндетті орындамау борышкердің басшысына борышкердің кредиторлар алдындағы міндеттемелері бойынша субсидиарлық жауапкершілікті қолдануға әкеп соғады (банкроттық туралы Заңның 3-бабының 6-тармағы).
Заңды тұлғалардың кейбір түрлерін тарату заңнамалық актілерде көзделген ерекше негіздер бойынша мүмкін болады.
Мұндай негіздер, мысалы, банктер мен банк қызметі туралы Жарлықпен белгіленеді.
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
