Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану
📘 1. Норманың жалпы сипаттамасы
ҚР Азаматтық кодексінің 28-бабы хабар-ошарсыз кету институтын реттейді. Бұл норма азаматтың тұрған жері бір жыл бойы белгісіз болып, оның тірі немесе өлі екендігі туралы ақпарат болмаған жағдайда қолданылады. Бұл құқықтық механизм мынадай мақсаттарды көздейді:
· азаматтар мен ұйымдардың мүліктік мүдделерін қорғау;
· құқықтық айқындықты қамтамасыз ету;
· адамның ұзақ уақыт болмауына байланысты мұрагерлік, отбасылық, тұрғын үй және өзге де қатынастарды реттеу.
📌 Бұл институт азаматты қайтыс болды деп танумен тең емес (бұл ҚР АК 29-бабында көзделген).
⚖️ 2. Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп танудың құқықтық шарттары
Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану үшін келесі шарттар қажет:
| Шарт | Мазмұны |
|---|---|
| 1. Тұрғылықты жерде болмауы | Азамат кемінде бір жыл тұрақты тіркелген жерінде болмауы тиіс |
| 2. Орналасқан жері туралы деректердің болмауы | Туған-туыстары да, мемлекеттік органдар да оның қайда екені туралы білмейді |
| 3. Мүдделі тұлғаның жүгінуі | Өтінішті мүдделі тұлға береді (мысалы, туысы, жұмыс беруші, несие беруші және т.б.) |
📌 Маңызды: болмау ұзақ мерзімді және түсініксіз болуы керек.
🏛️ 3. Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп танудың іс жүргізу тәртібі
Граждандық процестік кодекспен (ҚР ГПК 312–316-баптар) реттеледі:
🔹 Тәртіп:
1. Өтініш азаматтың соңғы белгілі тұрған жері бойынша сотқа беріледі;
2. Сот мыналарды сұратады:
- ІІМ-нен тіркеу мен көші-қон деректері;
- банктерден, АХАЖ органдарынан, медициналық мекемелерден ақпарат;
- БАҚ-та хабарландырулар жариялау, іздестіру шаралары;
3. Қажет болса, полиция арқылы іздеу жарияланады;
4. Егер адамның қайда екені туралы мәліметтер расталмаса — сот хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы шешім шығарады;
5. Сот хабар-ошарсыз кетуінің басталу күнін анықтайды (ҚР АК 28-бабының 2-бөлігі).
🧭 4. Хабар-ошарсыз кетудің басталу күнін анықтау (28-бап, 2-бөлік)
Егер адамның соңғы хабарының нақты күні белгісіз болса:
| Жағдай | Басталу күні |
|---|---|
| Тек айы белгілі | Келесі айдың 1-күні |
| Айы да белгісіз | Келесі жылдың 1 қаңтары |
📌 Бұл маңызды:
· мұра ашу мерзімін есептеу үшін;
· болмағанының құқықтық салдарын қолдану үшін;
· азаматты қайтыс болды деп тану үшін (ҚР АК 29-бап — 3/5 жылдан кейін).
👥 5. Хабар-ошарсыз кеткен деп танудың салдары
Сот шешімі шыққаннан кейін:
| Салдар | Құқықтық мәні |
|---|---|
| Мүлікке қамқоршылық тағайындалады (ҚР АК 130-бап) | Жоғалған азаматтың мүлкіне қамқоршы тағайындалады |
| Жұбайы некені бұзуды талап ете алады | Жолдасының болмауына байланысты неке бұзылады |
| Несие берушілер мүлік есебінен талаптарын қанағаттандыра алады | Қамқоршы азаматтың мүлкіне иелік етеді |
| Қайтыс болды деп тану мүмкіндігі | 3 жылдан кейін (немесе ерекше жағдайда 6 айдан соң) қайтыс болды деп тануға болады (ҚР АК 29-бап) |
📚 6. Байланысты нормалар
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚР АК 29-бап | Азаматты қайтыс болды деп тану |
| ҚР АК 130-бап | Хабар-ошарсыз кеткен адамның мүлкіне қамқоршылық |
| ҚР ГПК 312–316-баптар | Сот тәртібімен хабар-ошарсыз кеткен деп тану рәсімі |
| "Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы" кодекс, 17-бап | Жолдасының хабар-ошарсыз кетуі жағдайында некені бұзу |
| "Ішкі істер органдары туралы" заң | Хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіру шаралары |
🌍 7. Халықаралық нормалар
✅ Хабар-ошарсыз кеткен тұлғалардың құқықтық мәртебесі туралы конвенция (Страсбург, 1950) (ҚР ратификацияламаған, бірақ құқықтық практикада ескеріледі):
· Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану шектеулі құқықтық салдарға ие және автоматты түрде құқықтар мен міндеттердің тоқтатылуына әкеп соқпайды.
✅ Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (БҰҰ):
· 16-бап – әр адам заң алдында құқық субъектісі ретінде танылуға құқылы, бұл адамның нақты құқықтық мәртебесінің болуын талап етеді — оның ішінде хабар-ошарсыз жоғалған жағдайда.
🏢 8. Сот тәжірибесінен мысалдар
🔹 Мысал 1: Павлодар, 2021 ж.
Әйелі жолдасын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы өтініш берді. Ол 2020 жылдың қаңтарында Ресейге жұмыс істеуге кеткен, содан кейін байланыс үзілген. Өтініш 2021 жылдың наурызында берілді. 🔍 Іздеу және ІІМ жауабынан кейін сот оны 2020 жылдың 1 ақпанынан бастап хабар-ошарсыз кеткен деп таныды. Мүлкіне қамқоршы тағайындалды.
🔹 Мысал 2: Қарағанды, 2022 ж.
Анасы ұлын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы сотқа жүгінді. Соңғы ақпарат 2019 жылдың қарашасында болған, нақты күні белгісіз. 📜 Сот 2019 жылдың 1 желтоқсанын хабар-ошарсыз кетудің басталу күні деп анықтады (ҚР АК 28-бап, 2-бөлігіне сәйкес). Бұл мұра ашу мерзіміне әсер етті.
📌 9. Назар аудару қажет
· Азаматты хабар-ошарсыз кеткен деп тану оның құқық қабілеттілігін тоқтатпайды, қайтыс болды деп танудан айырмашылығы — (ҚР АК 29-бап).
· Азамат табылған жағдайда:
o барлық құқықтары қалпына келтіріледі;
o қамқоршылық тоқтатылады;
o қамқоршы жасаған мәмілелер, егер азаматтың мүдделерін бұзса, дауласуға жатады.
✅ 10. Қорытынды
ҚР Азаматтық кодексінің 28-бабы — азамат жоғалған жағдайда отбасының, несие берушілердің және мемлекеттің мүдделерін қорғауға бағытталған маңызды құқықтық механизм. Бұл норма:
· азаматтың құқықтық мәртебесін анықтауға мүмкіндік береді;
· мүлік айналымын қамтамасыз етеді;
· қамқоршылық орнатуға және болмауы салдарын құқықтық реттеуге негіз болады.
🔹 Бұл рәсім сот бақылауын, нақты дәлелдер негізін және жоғалған адамның мүддесі мен айналасындағы адамдардың мүдделері арасындағы тепе-теңдікті қажет етеді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
