98-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің өндірістік кооперативінің мүлкі
Өндірістік кооператив мүлкін қалыптастыру көздері:
1) кооператив мүшелерінің мүліктік жарналары;
2) оның қызметінен алынған кірістер;
3) заң актілерінде тыйым салынбаған өзге де көздер.
Кооператив мүшелерінің оның мүлкіндегі үлестері (пайлары) пайыздық мәнде есептеледі (өндірістік кооператив туралы Жарлықтың 20-бабы).
Кооперативке мүліктік жарна енгізе отырып, жаңа мүшені қабылдау кезінде кооператив мүшелерінің оның мүлкіндегі пайларының жаңа мөлшері айқындалады. Кооператив мүлкін пайларға бөлу бұл мүлікті кооператив мүшелерінің ортақ үлестік меншігіне айналдырмайтынын ескеру қажет(дегенмен Азаматтық кодекс кооператив мүшелерінің кооператив мүлкіндегі үлесі болып табылады). Кооперативтің мүлкі, пайларға бөлінгенімен, кооперативтің меншігі болып табылады. Пайдың құқықтық мәні мынада: белгілі бір жағдайларда оның делдалдық ететін мүлкі кооператив мүшесінің меншігіне бөлінуі мүмкін (мысалы, ол кооперативтен шыққан кезде, кооператив мүшесінің пайына оның жеке қарыздары бойынша өндіріп алу кезінде). Демек, пай кооператив мүшесінің кооператив мүлкіндегі үлеске меншік құқығын білдірмейді, бірақ Азаматтық кодексте көзделген жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін осы үлесті талап ету құқығын білдіреді.
Өндірістік кооперативтің табысы жыл қорытындысы бойынша айқындалады. Салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған пайда кооперативтің толық иелігінде қалады және оның мүшелерінің жалпы жиналысы кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген мақсаттарға, оның ішінде кооператив мүшелері арасында бөлінеді.
Түсініктеме берілген баптың 2-тармағында кооперативтің таза табысы оның мүшелері арасында олардың еңбек қатысуына сәйкес бөлінеді, бұл сонымен қатар өндірістік кооператив пен шаруашылық серіктестіктің айырмашылығы болып табылады, мұнда таза табыс қатысушылар арасында олардың жарғылық капиталдағы үлесіне пропорционалды түрде бөлінеді. Сонымен бірге, кооператив жарғысында таза кірісті бөлудің басқа тәртібі болуы мүмкін екенін ескеру қажет (мысалы, кооператив мүшелері енгізген мүліктік жарналардың мөлшерін, олардың пайларының мөлшерін, әртүрлі принциптердің жиынтығын және т.б. ескере отырып).
Кооператив мүшелерінің келісімі немесе оның құрылтай құжаттарының кооперативке қатысушылардың біреуінің таза кірісін бөлуге қатысудан және залалдарын жабудан алып тастайтын ережелері жарамсыз болып табылады.
Кооперативтен шыққан кезде оның мүшесі өзінің пайына сәйкес келетін мүлікті немесе ақшаны алуға құқылы.
Бұл жағдайда шығудың негізі маңызды емес-ол өз еркімен шығады ма, әлде өз міндеттерін орындамағаны үшін кооперативтен шығарылады ма (АК 100-бабының 2-тармағын қараңыз).
Кооператив таратылған кезде оның мүшесі кооператив мүлкіндегі өз үлесін оның пайына барабар бөлуге құқылы.
Кооперативтің құрылтай құжаттарында кооператив мүлкінің кредиторларының мүдделеріне кепілдік беретін ең төменгі мөлшерін айқындайтын кооперативтің жарғылық капиталын қалыптастыру көзделуі мүмкін.
Жарғылық капиталдың мөлшері және оны қалыптастыру тәртібі кооператив жарғысында белгіленеді.
Айта кету керек, бүгінгі таңда өндірістік кооператив коммерциялық ұйымның жалғыз түрі болып табылады, оған қатысты заңнамалық актілерде жарғылық капиталды міндетті түрде қалыптастыру көзделмеген. Бұл өндірістік кооперативтерді құру тәртібін жеңілдетеді.
Алайда, егер кооператив заңнамалық актілерде ұйымдарда белгілі бір мөлшерде жарғылық капиталдың болуы көзделген қызметті жүзеге асырса, кооператив оны қалыптастыруға және оны көрсетілген заңнамалық актілерде көзделген тәртіппен пайдалануға міндетті. Мысалы, сақтандыру туралы заңнамада сақтандыру қызметін жүзеге асыратын ұйымдардың белгіленген мөлшерде жарғылық капиталы болуы міндетті екендігі көзделген. Егер кооператив сақтандыру қызметімен айналысса, ол осындай жарғылық капиталды қалыптастыруға міндетті.
Кооператив кредиторлар алдындағы кооператив міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз етуге және бөлінбеген кірістерді жабуға арналған таза кірістен жыл сайынғы аударымдар есебінен резервтік қор құра алады.
Резервтік қордың мөлшері және оны қалыптастыру тәртібі кооператив жарғысында белгіленеді.
Егер кооператив өзіне қатысты заңнамалық актілерде осындай қызметті жүзеге асыратын ұйымдарда резервтік қордың белгілі бір мөлшерде болуы көзделген қызметті жүзеге асыратын болса, кооператив оны қалыптастыруға және оны заңнамалық актілерде көзделген тәртіппен пайдалануға міндетті.
Кооператив өзінің өндірістік-шаруашылық қызметі мен әлеуметтік дамуы үшін қажетті өзге де ақша және материалдық қорлар құруға құқылы.
Мұндай қорлардың тізбесі, оларды құру және жұмсау тәртібі кооператив жарғысында айқындалады.
МК "кооперативтің бөлінбейтін қорларын", яғни мүшелердің пайларына бөлінбейтін және кооперативтен шыққан кезде төлемдер жүргізілмейтін қорларды құру мүмкіндігін көздемейді.
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
Түсініктеме Қазақ мемлекеттік заң университетінің Жеке құқық ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми-практикалық зерттеулер бағдарламасы аясында дайындалды.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобының жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент-мүшесі, профессор М. К. Сүлейменов
Басшының орынбасары профессор Басин Ю. г.
