Беймәлім түрде жоғалған адамның мүлікін қорғау сақтау

📘 1. Норманың жалпы сипаттамасы

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің (ҚР АК) 29-бабы беймәлім түрде жоғалған деп танылған азаматтың (ҚР АК-тің 28-бабына сәйкес) мүлкінің құқықтық режимін айқындайды. Бұл баптың басты мақсаты — мұндай тұлға қайтып келгенге дейін немесе қайтыс болды деп танылғанға дейін (ҚР АК-тің 30-бабы) оның мүлкін сақтау, қорғау және тиісті түрде басқару.

📌 Мүлікке меншік құқығы сол тұлғаның өзінде сақталады, ал үшінші тұлғалар (соның ішінде асырауындағылар, кредиторлар, мемлекет) заңмен белгіленген тәртіппен ғана мүлікті белгілі бір мақсатта пайдалана алады.

⚖️ 2. Бапты қолдану шарттары

🔹 ҚР АК-тің 29-бабы келесі жағдайларда қолданылады:

🧾 3. Мүлікке қамқоршылық тағайындау (1-бөлік)

Азамат беймәлім түрде жоғалған деп танылғаннан кейін сот қамқоршылық және қорғаншылық органына міндеттейді:

• мүлікке қамқоршылық орнатуды;
• қамқоршы тағайындауды (ҚР АК 130-бабы, ҚР Неке және отбасы кодексінің 137–138-баптары);
• мүлікті тиісті басқаруды және жоқ адамның атынан міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етуді.

🛠 Қамқоршының өкілеттіктеріне мыналар кіреді:

• салықтарды, коммуналдық төлемдерді төлеу;
• мүлікті жалға беру (қамқоршылық органының келісімімен);
• асырауындағыларды қамтамасыз ету;
• мүлікті жойылудан немесе ұрланудан қорғау.

📌 Қамқоршының барлық әрекеттері қамқоршылық органының бақылауында болады және тек жоқ адамның мүддесіне бағытталуы тиіс.

👨‍👩‍👧 4. Асырауындағыларды қамтамасыз ету

Егер беймәлім түрде жоғалған адамның алимент, балаларды, ата-аналарды және т.б. асырау міндеттемелері болса, олар:

• сақталады;
• оның мүлкі есебінен орындалады — ағымдағы және жинақталған қарыздар бойынша;
• ұзақ мерзімді немесе ірі төлемдер қажет болған жағдайда қамқоршылық органының рұқсатын талап етеді.

📌 Бұл, мысалы, егер адамның балалары, жұбайы немесе қарт ата-анасы қалса, қолдануға жатады.

💵 5. Қарыздар мен міндеттемелерді өтеу

📑 Орындауға жататын міндеттемелер қатарына:

• салықтар;
• айыппұлдар;
• кредиттік шарттар бойынша міндеттемелер;
• жалдау, аренда шарттарынан туындайтын төлемдер, коммуналдық қызметтер және т.б. жатады.

📌 Қамқоршы кредиторларды азаматтың беймәлім түрде жоғалғанын хабардар етуге және негізгі мүлікті сақтай отырып, міндеттемелерді ақылға қонымды шекте орындауға тиіс.

🕒 6. 1 жыл толғанға дейін мүлікті қорғау (2-бөлік)

✅ 2-бөлікте тұлға жоғалғаннан кейін бір жыл толмай жатып та мүлікті қорғау мүмкіндігі көзделген — мүдделі тұлғалардың өтініштері болған жағдайда.

📍 Оларға жататындар:

• отбасы мүшелері (жұбайы, балалары, ата-анасы);
• көршілер (мүліктің бұзылуынан қауіптенетін);
• кредиторлар;
• жұмыс берушілер немесе мүлікпен мүдделері байланысты басқа тұлғалар.

🛠 Қамқоршылық органы уақытша қамқоршы немесе басқа тұлға тағайындауға құқылы:

• үйді, мүлікті, көлікті қорғау үшін;
• мүлікке қызмет көрсету үшін (мысалы, жалға беру, күзет, жөндеу).

📌 Бұл алдын ала қорғауды қамтамасыз етеді — сот рәсімін күткенде мүліктің жойылып кетпеуі үшін.

📚 7. Қатысты құқықтық нормалар

📁 8. Сот тәжірибесінен мысалдар

🔹 Мысал 1: Алматы, 2021Сот ер адамды беймәлім түрде жоғалған деп таныды. Оның кәмелетке толмаған балалары тұратын пәтері қалған. Жұбайы асырауға қаражат бөлу туралы өтініш берді. Қамқоршылық органы қамқоршы тағайындады, ал сот пәтерді жалға беруден түскен кірістің бір бөлігін балалардың тамағына, киіміне және оқуына пайдалануға рұқсат берді.

🔹 Мысал 2: Шымкент, 2023Азамат жоғалғаннан кейін көршілер үйдің апатты жағдайда екенін айтып, әкімдікке жүгінді. Қамқоршылық органы уақытша басқарушы тағайындап, ол үйді консервациялап, күзет ұйымдастырды.

🌍 9. Халықаралық стандарттар

✅ Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы конвенция (ЕҚЫҰ):

• №1 Хаттама, 1-бап — меншік құқығын қорғау;
• Мемлекеттер беймәлім түрде жоғалған тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғауға міндетті.

✅ Еуропа Кеңесінің қамқоршылық пен қорғаншылық істері жөніндегі ұсынымдары:

• Сот шешіміне дейін де уақытша қамқоршылық орнатылуы мүмкін, егер мүлікке қауіп төнсе;
• Қамқоршының әрекеттері теңгерімді әрі жоқ адамның мүдделеріне сай болуы тиіс.

📌 10. Назарда ұсталуы тиіс

• Қамқоршы мүлікті арнайы рұқсатсыз иеліктен шығаруға құқылы емес;
• Қаражат жұмсау немесе мүлікті пайдалануға беру құжатпен рәсімделуі тиіс;
• Егер беймәлім түрде жоғалған азамат қайтып келсе:
  • қамқоршылық тоқтатылады;
  • мүлік пен құқықтары қалпына келтіріледі;
  • қамқоршы асыра сілтеулері үшін жауапқа тартылуы мүмкін.

✅ 11. Қорытынды

ҚР АК-тің 29-бабы қосарлы функция атқарады:

• жоқ адамның мүлкін сақтап, оның жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;
• үшінші тұлғалардың — асырауындағылар мен кредиторлардың мүдделерін қорғайды, бірақ жоғалған адамның құқықтарына зиян келтірмейді.

Бұл норма құқықтық тәртіпті сақтау үшін қажет, әсіресе тұлғаның қайда екені ұзақ уақыт бойы белгісіз болған жағдайда.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы