.png)
Өндірістік кооперативті басқару туралы
I. Өндірістік кооперативтегі (ӨК) басқарудың жалпы сипаттамасы
ӨК-дегі басқару – барлық мүшелер принципті мәселелерді шешуде тең құқықтарға ие болатын, олардың жарғылық жарнасының мөлшері мен еңбекке қатысуына қарамастан, демократиялық түрде ұйымдастырылған жүйе болып табылады. ҚР АК-нің 99-бабында басқарудың үш буынды моделі бекітілген:
- Кооператив мүшелерінің жалпы жиналысы (жоғары орган);
- Атқарушы орган (басқарма немесе төраға);
- Қажет болған жағдайда – бақылау кеңесі (қадағалау органы).
II. Бап ережелерін егжей-тегжейлі талдау
1-тармақ. Ұйымдастырушылық құрылым
- Мүшелердің жалпы жиналысы – жоғары орган. Барлық мүшелер тең дауысқа ие (99-баптың 4-тармағы), пай үлесіне қарамастан. Бұл ӨК-ті ЖШС мен АҚ-тан ерекшелейді.
- Бақылау кеңесі – кооператив мүшелерінің қалауы бойынша құрылады:
- Атқарушы органның қызметін қадағалайды.
- Өкілдік функцияларға ие емес.
- Мүдделер қақтығысын болдырмау үшін: басқарма мен бақылау кеңесіне бір мезгілде мүше болуға тыйым салынады.
- Атқарушы орган:
- Коллегиалды (басқарма) немесе жеке-дара (төраға) болуы мүмкін.
- Ағымдағы басшылықты жүзеге асырады.
- Жалпы жиналысқа және, бар болса, бақылау кеңесіне есеп береді.
2-тармақ. Өкілеттіктерді регламенттеу
Басқару органдарының құзыреті мен шешім қабылдау тетіктері жарғыда нақты жазылуы тиіс, әйтпесе мүшелер арасында даулар туындағанда құқықтық тәуекелдер артады. Ескеріледі:
- ҚР АК-нің 97-бабы — жарғы мазмұны туралы;
- ҚР «Өндірістік кооператив туралы» Заңы — жиналыстарды шақыру, дауыс беру, өкілеттіктер мен есептілік рәсімдерін егжей-тегжейлі реттейді.
3-тармақ. Жалпы жиналыстың айрықша құзыреті
Оған мыналар жатады:
- Жарғыға өзгерістер енгізу — табысты бөлу тәртібі, мүліктік құқықтар, еңбек міндеттері.
- Басқару және қадағалау органдарын құру/кері шақыру.
- Мүшелерді қабылдау және шығару — пассивті немесе жанжал тудыратын қатысушылардан кооперативті қорғау механизмі.
- Есептілікті бекіту және табысты бөлу — кооперативтік нысанды еңбекпен байланыстырады.
- Қайта ұйымдастыру мен тарату туралы шешімдер — кворум мен күшейтілген көпшілік дауысты қажет етеді (жарғыға сәйкес).
🔹 Бұл тізімді жарғыда кеңейтуге болады, бірақ мұндай өкілеттіктерді атқарушы органға беруге болмайды.
3-1-тармақ. Банкроттық кезіндегі арнайы басқару тәртібі
Қалпына келтіру немесе банкроттық рәсімі енгізілгенде, өкілеттіктер мына органдарға өтеді:
- Уақытша басқарушыға (реабилитация кезінде);
- Банкроттық басқарушыға (тарату кезінде).
📎 Негіз: ҚР «Қалпына келтіру және банкроттық туралы» Заңы және осы баптың 3-1-тармағы.
4-тармақ. «Бір мүше — бір дауыс» қағидасы
- Бұл — мүліктік қатысуға қарамастан, мүшелердің теңдігін көрсететін негізгі кооперативтік ереже.
- Басқа тәртіп тек көпсалалы кооперативтерде, арнайы заң рұқсат етсе, қолданылады.
III. Басқа заңды тұлға түрлерімен салыстырмалы талдау
| Элемент | Өндірістік кооператив | ЖШС | АҚ |
|---|---|---|---|
| Жоғары орган | Мүшелердің жалпы жиналысы | Қатысушылардың жалпы жиналысы | Акционерлердің жалпы жиналысы |
| Дауыс беру қағидасы | Бір адам — бір дауыс | Үлесіне пропорционалды | Акциясына пропорционалды |
| Міндетті еңбекке қатысу | Бар | Жоқ | Жоқ |
| Бақылау органы | Мүмкін | Тексеру комиссиясы (қалауы бойынша) | Директорлар кеңесі — міндетті |
IV. Сот практикасы мен тәуекелдер
🔹 Даулар көбінесе мына жағдайда туындайды:
- Жарғыда негіз көрсетілмей басқарма мүшелерін отстранение жасау.
- Еңбек үлесіне сәйкес келмейтін пайда бөлу, ашық критерийлер болмаған кезде.
- Мүшені шығару рәсімі сақталмаса (ескерту, түсініктеме беру құқығы және т.б.).
📎 ҚР Жоғарғы Соты атап көрсетеді: «Кооперативтің жарғысы ішкі бақылау және дау-жанжалдарды реттеу тетіктерін қамтуы тиіс, әйтпесе ҚР АК мен өндірістік кооперативтер туралы заңнаманың жалпы ережелері қолданылады».
V. Халықаралық стандарттар (салыстыру)
📘 Халықаралық кооперативтер альянсы (ICA) мойындайтын қағидалар:
- «Бір адам — бір дауыс»;
- Еңбекке қатысу мен демократиялық басқарудың басымдығы;
- Атқарушы органдардың өкілеттігін шектеу.
📌 Бұл стандарттар Қазақстан заңнамасына қосымша жауапкершілік, басқаруға қатысу және табысты еңбекке сай бөлу нормалары арқылы енгізілген.
VI. Қорытындылар
- ҚР АК-нің 99-бабы шешімдер ұжымдық түрде қабылданатын, басқару органдары мүшелердің өзінен құралған демократиялық басқару моделін бекітеді.
- Дауыс теңдігі, міндетті жеке қатысу және тікелей бақылау — оның басты ерекшеліктері.
- Жарғы ішкі жанжалдарды болдырмауда негізгі рөл атқарады және басқару, өкілеттіктер мен жауапкершілік тәртібін кеңейтілген түрде қамтуы қажет.
- Бақылау кеңесі болмаған жағдайда атқарушы органның бақылаусыз қалу қаупі артады.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
