Жүкті әйелдерге, жас балалары бар әйелдерге және жас балаларын жалғыз тәрбиелеп отырған ер адамдарға жаза өтеуді кейінге қалдыру

🔹 1. Мақаланың құқықтық табиғаты мен мақсаты

ҚР ҚК 74-бабы мынадай мақсаттарды көздейді:

• баланың құқықтарын қорғау;
• жүкті әйелдер мен жас балалары бар ата-аналарға ізгілікпен қарау;
• жазаны дараландыру және отбасылық құндылықтарға басымдық беру қағидаттарын іске асыру.

Бұл норма ҚР Конституциясының 27-бабындағы (отбасы мен балалық туралы) ережелерді және халықаралық стандарттарды, ең алдымен, Бала құқықтары туралы БҰҰ Конвенциясының 3 және 9-баптарын жүзеге асырады.

🔹 2. Жаза өтеуді кейінге қалдыру шарттары

2.1. Жаза өтеуді кейінге қалдыру құқығына ие тұлғалар

Келесі тұлғаларға жаза өтеуді кейінге қалдыру қарастырылған:

• жүкті әйелдерге — 1 жылға дейін;
• жас балалары бар әйелдерге — 5 жылға дейін, бірақ бала 14 жасқа толғанға дейін ғана;
• жас балаларын жалғыз тәрбиелеп отырған ер адамдарға — осы тәртіппен, яғни 5 жылға дейін, бірақ бала 14 жасқа толғанға дейін.

👉 «Жас бала» ұғымы ҚР «Бала құқықтары туралы» Заңының 1-бабында бекітілген — 14 жасқа дейін.

2.2. Ерекшеліктер: жаза өтеуді кейінге қалдыру қолданылмайтын жағдайлар

Жаза өтеуді кейінге қалдыру қолданылмайды, егер адам:

• адамға қарсы ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасаған болса (мысалы, кісі өлтіру, зорлау);
• терроризм немесе экстремизм қылмыстарын жасаған болса;
• қылмыстық топ құрамында қылмыс жасаған болса;
• жас баланың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыс жасаған болса.

📌 Бұл шектеулер аса қауіпті қылмыстар жасаған адамдарға қатысты ізгілік шараларын қолдануға жол бермеу қағидатымен байланысты (ҚР ҚК 15-бабына қараңыз).

🔹 3. Кейінге қалдыруды жою негіздері мен тәртібі

3.1. Кейінге қалдыруды жою негіздері

Сот кейінге қалдыруды мынадай жағдайларда жоя алады:

• егер тұлға баладан бас тартса;
• баланы тәрбиелеуден жалтарса;
• қоғамдық тәртіпті екі рет бұзып, пробациялық бақылау органынан жазбаша ескерту алса.

3.2. Тәртіп

Қадағалауды жүзеге асыратын орган (УИС) сотқа ұсыныс енгізеді. Сот бұл мәселені ашық сот отырысында қарастырады. Отырысқа:

• сотталған адам;
• прокурор;
• қадағалау органының өкілдері;
• қажет болған жағдайда — қамқоршылық және қорғаншылық органдары қатысады.

🔹 4. Кейінге қалдыру мерзімі аяқталғаннан кейінгі әрекеттер

Кейінге қалдыру мерзімі аяқталған соң, сот мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:

1. Егер сотталған адамның тәртібі мінсіз болса — жазадан толық босату.
2. Жазаны жеңілірек жазаға ауыстыру (мысалы, бостандықты шектеу, айыппұл) — жеңілдететін мән-жайлар болған жағдайда.
3. Жазаны өтеу үшін мекемеге жолдау — егер ізгілендіру үшін негіздер болмаса.

🔹 5. Жаңа қылмыс жасаудың салдары

Кейінге қалдыру кезеңінде жаңа қылмыс жасалса — ҚР ҚК 60-бабы қолданылады: жаза үкімдердің жиынтығы бойынша, яғни қатаңырақ тағайындалады.

🔹 6. Басқа кодекстер мен заңдардың қатысты баптары

• ҚР Қылмыстық-процестік кодексі:
  • 480-бап — үкімді орындау мәселелерін қарау тәртібі;
  • 483-бап — прокурор мен мүдделі органдардың қатысуы.
• ҚР Қылмыстық-атқару кодексі (ҚАК):
  • 168-бап — жазаны өтеуді кейінге қалдыру;
  • 169-бап — кейінге қалдырылған тұлғалардың мінез-құлқын бақылау.
• ҚР Конституциясы — 27-бап;
• «ҚР бала құқықтары туралы» заңы — 10 және 21-баптар;
• Бала құқықтары туралы конвенция — 3, 9, 37-баптар.

🔹 7. Сот тәжірибесінен мысалдар

📌 Сот тәжірибесінен шартты мысал:

Орташа ауырлықтағы қылмыс жасаған, 2 жастағы баласы бар әйел жаза өтеуді кейінге қалдыру туралы өтініш берді. Отягчающий мән-жайлардың болмауын, тұрғылықты жерінен алынған жағымды мінездемені және қамқоршылық органдарының қорытындысын ескере отырып, сот 5 жылға, яғни бала 7 жасқа толғанға дейін кейінге қалдыру берді. Әйел ата-аналық міндеттерін адал орындады, нәтижесінде сот жаза мерзімі аяқталған соң оны жазадан босатты.

📌 Кері мысал:

Жас баласын жалғыз тәрбиелеп отырған ер адамға жаза өтеу кейінге қалдырылды. Алайда ол осы кезеңде екі рет ұсақ бұзақылық үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Пробациялық орган ұсыныс енгізіп, сот кейінге қалдыруды жойып, оны жазасын өтеуге жіберді.

🔹 8. Халықаралық стандарттар

• Бала құқықтары туралы конвенция (1989 ж.) — ең алдымен 3-бап: баланың мүддесі — басты назарда болуы тиіс.
• БҰҰ-ның әйел-сотталғандарға қатысты ережелері (Бангкок ережелері) — жазаны орындау кезінде әйелдердің және аналардың қажеттіліктерін ескеру ұсынылады.
• Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот (АҚЕС) тәжірибесінде ата-аналарға жаза тағайындау кезінде баланың мүддесін бірінші орынға қою талап етіледі.

🔹 9. Қорытынды

ҚР ҚК 74-бабы — жекелеген санаттағы сотталғандарға ізгілік танытудың көрінісі. Ол:

• баланың мүддесін қорғауға ықпал етеді;
• сотқа жазаны орындауды дараландырып қарауға мүмкіндік береді;
• әлеуметтік бейімделуге және ата-аналық байланысты сақтауға бағытталған.

Оның қолданылуы соттың байыпты ұстанымын, нақты жағдайларды бағалауды, сондай-ақ бала мен мемлекеттің мүддесін қорғауға арналған рәсімдік кепілдіктерді сақтауды талап етеді.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085. 

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы