15-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің жеке адамның ар намысы мен қадір қасиетін құрметтеу
1. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу кезінде іске қатысушы адамның ар-намысын қорлайтын немесе қадір-қасиетін кемсітетін шешімдер мен әрекеттерге тыйым салынады, жеке өмір туралы мәліметтерді, сол сияқты адам осы Кодексте көзделмеген мақсаттар үшін құпияда сақтау қажет деп санайтын жеке және іскерлік сипаттағы мәліметтерді жинауға, пайдалануға және таратуға жол берілмейді.
2. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу барысында соттың, басқа да мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттерімен адамға келтірілген моральдық зиян заңда белгіленген тәртіппен өтелуге тиіс.
Конституцияның 17 және 18-баптарының негізінде адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды. Әркімнің жеке өміріне, жеке және отбасылық құпиясына, ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғауға құқығы бар. Әркімнің жеке салымдары мен жинақтары, хат алмасу, телефон арқылы сөйлесу, пошта, телеграф және басқа да хабарламалар құпиясына құқығы бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген жағдайларда және тәртіппен ғана жол беріледі.
1-бөлім Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді жүргізу кезінде әкімшілік процеске қатысушылардың ар-намысын қорлайтын және қадір-қасиетін төмендететін шешімдер мен іс-әрекеттер қабылдауға, сондай-ақ құпиялылық қағидатын сақтауға тыйым салады.
Құқықтық сөздіктерде қадір-қасиет адамгершілік категориясы ретінде түсіндіріледі, бұл адамның жеке басын құрметтеу мен өзін-өзі құрметтеуді білдіреді. Қадір-қасиет-бұл адамның өзіне және айналасындағы адамдарға оның жеке басын қалай қабылдайтынына және бағалайтынына қарамастан, оған тән қасиет. Азаматтық құқықта қадір-қасиет-адамға туғаннан бастап тиесілі жеке мүліктік емес құқықтардың бірі (Азаматтық кодекстің 143-бабы). Бұл бөлінбейтін және берілмейтін. Азаматтардың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорғау азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қаралады.
Егер азаматтың немесе заңды тұлғаның ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтер бұқаралық ақпарат құралдарында таратылса, олар сол бұқаралық ақпарат құралдарында тегін теріске шығарылуы тиіс. Азаматтың немесе заңды тұлғаның бұқаралық ақпарат құралында теріске шығаруды не жауапты жариялау туралы талабын, егер бұқаралық ақпарат органы мұндай жарияланымнан бас тартқан не бір ай ішінде жарияламаған жағдайда, сондай-ақ ол таратылған жағдайда сот қарайды.
Құрмет-бұл адамның қоғамдық бағалауы, оның рухани және әлеуметтік қасиеттерінің өлшемі.
Әр түрлі дереккөздерде абырой адамның ішкі қасиеттерімен емес, оның қоғамда өзін ұстау, белгіленген нормалар мен мінез-құлық ережелерін сақтау қабілетімен байланысты. Бұл беделді сақтау және өз адамына құрмет көрсету үшін қажет болды. Өзіне қатысты оның ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтер таратылған азамат мұндай мәліметтерді теріске шығарумен қатар оларды таратудан келтірілген залалдар мен моральдық зиянды өтеуді талап етуге құқылы.
Түсініктеме берілген баптың 2-бөлігі соттың, басқа да мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттерімен әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу барысында адамға келтірілген моральдық зиянды өтеуді көздейді.
Моральдық зиян-бұл жеке мүліктік емес игіліктер мен жеке тұлғалардың құқықтарын бұзу, кемсіту немесе айыру, оның ішінде моральдық немесе физикалық азап шегу (қорлау, тітіркену, депрессия, ашу, ұят, үмітсіздік, физикалық ауырсыну, кемшілік, ыңғайсыздық және т. б.) оған қарсы жасалған әрекеттің нәтижесінде жәбірленуші бастан кешіреді (зардап шегеді, бастан кешіреді) құқық бұзушылық, ал ол осындай құқық бұзушылық нәтижесінде қайтыс болған жағдайда - оның жақын туыстары, жұбайы (зайыбы).
Моральдық зиянды өтеу АК 951-бабында көзделген. Моральдық зиян келтірушінің кінәсі болған жағдайда, келтіруші өтейді. Моральдық зиян келтірушінің кінәсіне қарамастан, егер:
1) жоғары қауіп көзі азаматтың өмірі мен денсаулығына зиян келтірсе;
2) азаматқа қамауға алу, психиатриялық емдеу мекемесіне немесе басқа емдеу мекемесіне заңсыз орналастыру түрінде заңсыз әкімшілік жаза қолдану нәтижесінде зиян келтірілген;
3) ар-намысқа, қадір-қасиетке және іскерлік беделге нұқсан келтіретін мәліметтерді таратудан келтірілген зиян;
4) заңнамалық актілерде көзделген өзге де жағдайларда жүзеге асырылады.
ҚР Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 27 қарашадағы № 7 нормативтік қаулысымен Соттардың моральдық зиянды өтеу туралы заңнаманы қолдану тетігі түсіндірілді. Моральдық зиян деп азаматтың өзіне тиесілі жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтарды заңсыз бұзу, кемсіту немесе айыру нәтижесінде бастан кешірген моральдық немесе физикалық азаптарын түсіну керек.
Моральдық азап (адамның эмоционалды-ерікті тәжірибесі) деп оның қорлау, ашулану, депрессия, ашулану, ұят, үмітсіздік, кемшілік, ыңғайсыздық жағдайы және т. б. бұл сезімдер, мысалы, жәбірленушінің өзі де, оның жақын туыстары, жұбайы/зайыбы да өмірі мен денсаулығына заңсыз қол сұғудан туындауы мүмкін; бас бостандығынан не еркін жүріп-тұру құқығынан заңсыз айыру немесе шектеу; денсаулыққа зиян келтіру, оның ішінде адам денесінің ашық бөліктерін тыртықтар мен тыртықтармен деформациялау; отбасылық, жеке немесе дәрігерлік құпияны ашу; хат алмасудың, телефон немесе телеграф хабарламаларының құпиясын бұзу; азаматтың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін шындыққа сәйкес келмейтін мәліметтерді тарату; атына, бейнесіне құқықты бұзу; оның авторлық және сабақтас құқықтарын бұзу және т. б.
Физикалық азапты азаматтың зорлық-зомбылық жасауына немесе денсаулығына зиян келтіруіне байланысты сезінетін физикалық азап деп түсіну керек.
Моральдық зиянды өтеу зиян келтірушінің кінәсі анықталған кезде жүргізіледі. Азаматтық кодексте көзделген жағдайларда жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар осы құқықтарды бұзған адамның кінәсіне қарамастан соттың қорғауына жатады. Талап қою арызында талапкер өзінің жеке мүліктік емес игіліктері мен құқықтарын бұзу фактісін және оларды қорғау қажеттілігін, сондай-ақ оған келтірілген моральдық зиянды өтеуді қамтамасыз ететін өтемақы сомасын растайтын мән-жайларды көрсетуге және дәлелдемелер келтіруге міндетті.
Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органның (лауазымды адамның) заңсыз әрекеттерінен келтірілген зиянды оңалту және өтеу ӘҚБтК-нің 48-тарауымен реттелген. ӘҚБтК-нің 866-бабына сәйкес, адамды оңалту туралы шешім қабылдаған орган (лауазымды адам) оған келтірілген зиян үшін жазбаша түрде ресми кешірім сұрауға міндетті. Егер адам әкімшілік жауапкершілікке заңсыз тартылса, ал бұл туралы мәліметтер баспасөзде жарияланса, радио, теледидар немесе өзге де бұқаралық ақпарат құралдары арқылы таратылса, онда бұл адамның талабы бойынша, ал ол қайтыс болған жағдайда-туыстарының немесе прокурордың талабы бойынша-тиісті бұқаралық ақпарат құралдары бұл туралы бір ай ішінде жасауға міндетті қажетті хабарлама.
Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:
Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);
Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;
Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);
Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;
Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;
Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;
Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);
Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);
Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;
Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;
Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);
Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;
Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;
Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);
Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;
Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.
Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).
Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
