Сауда, қызмет көрсету шеңберіндегі шарттардан тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы

          Осы санаттағы істерді реттеудің құқықтық негіздерін құрайды:

- Қазақстан Республикасының Конституциясы;

- Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі; - Қазақстан Республикасының Азаматтық процестік кодексі;

- Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы кодексі;

- Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі N 193-IV Кодексі;

- «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 4 мамырдағы № 274-IV Заңы;

- «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулысы 1996 жылғы 25 шілде N 7. «Тұтынушылар құқығын қорғау туралы» 2010 жылғы 4 мамырдағы Қазақстан Республикасының Заңы (бұдан әрі – Заң) тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін, сондай-ақ тұтынушыларды қауіпсіз және сапалы тауарлармен (жұмыспен, көрсетілетін қызметпен) қамтамасыз ету жөніндегі шараларды анықтайды.

Тұтынушылар – жеке тұлғалар, яғни жеке тұрмыстық қажеттіліктері үшін тауарларды сатып алатын және пайдаланатын, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерге тапсырыс беретін, не осындай ниеті бар Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 12-бабы (бұдан әрі – АК) және тауарларды сатушылардың не оларды өндірушілердің, сондай-ақ меншік түрі мен заңды тұлғаның құрылу нысанына қарамастан қызметтер мен жұмыстарды атқарушылардың, соның ішінде жеке кәсіпкерлердің арасындағы қатынасты реттейді (АК-нің 19-бабы) және ол күшіне енгеннен кейін туындайтын немесе жасалатын құқықтық қатынастарға қолданылады (АК-нің 4, 383-баптары).

Тұтынушылардың қаржылық, әлеуметтік, медициналық, туристік және көрсетілетін өзге де қызмет салаларындағы құқықтары, сондай-ақ оларды қорғау мәселелері Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді (Заңның 2-бабының 2-тармағы).  

Қазақстан Республикасының Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексінің 1- бабының 74- тармағына сәйкес, медициналық қызметтер көрсету - денсаулық сақтау субъектілерінің нақты адамға қатысты профилактикалық немесе диагностикалық емдеу және оңалтуды жүзеге асырады. Жеке және заңды тұлғаларға көрсетілетін медициналық қызметтер, осы саланың объектісі болып табылады.

Денсаулық сақтаудың субъектісі- денсаулық сақтау мекемелерінде қызмет ететін, сондай-ақ жеке медициналық және фармацевтикалық тәжірибемен айналысатын жеке тұлғалар болып табылады.

Қазақстан Республикасының Конституциясында, Азаматтық кодексінде, үкіметтің, министрлік және ведомстволықтың нормативтік құқықтық актілерінде, жергілікті өкілді және атқарушы органдар тұтынушылардың құқықтарын шектей алмайды деп көрсетілген.

Тұтынушылардың құқықтары мен міндеттері, басқа тұтынушылар мен қарым қатынас жүргізу, келісім шарттар жасау қызметтерін жүзеге асыру кезінде, қандай да бір заңға қайшы әрекеттер жасалған жағдайда, олардың құқықтары азаматтық кодекстің және нормативтік құқықтық актілердің заңдылықтары мен қорғалады.

Сонымен қатар, аталған қаулыда соттар атқарушы органдарынан атап айтқанда, сатушылардың тікелей ережелері мен қағидаларына қатысты болса, сол нормативтік құқықтық актілерді алдыртып, зерделеу қажет делінген.

 Алайда, тұтынушылардың құқықтарын қорғау кезінде, осы актілер заңға қайшы жасалынған жағдай да қабылданған кезден бастап жарамсыз деп танып, қолданылуға жатқызылмайды. (АҚ-нің 3 бабы 5 тармағы).

Маслихат пен әкімдердің шешімдері заңға қайшы шығарылған жағдайда, сот заңнама актілері негізінде дауды шешуі тиіс.

Осы санаттағы істердің соттылығы ҚР АК 31-бабында қаралған жалпы ережеге сәйкес, жеке тұлғаға қатысты талаптар оның тұрғылықты жері бойынша, ал заңды тұлғаға – оның орналасу жері бойынша анықталады.

Сонымен бірге, ҚР АК 32-бабы 9-бөлімінің талаптарына сәйкес, тұтынушылардың құқығын қорғау туралы талапталапкердің таңдауы бойынша тұрғылықты жері немесе бостандығынан айыру орны не шартты орындау орны бойынша ұсынылуы мүмкін, сол себепті талап арызды қабылдау кезінде соттар талапкердің істі қарайтын орынды таңдау құқығын ескеруі қажет.

 Моральдық залалдың ақшалай өтемі мүліктік емес сипаттағы талап екенін және мүліктік талаптан туындайтынын ескере отырып, талаптың соттылығы туралы мәселе судьямен негізгі талапқа сай шешілуі керек.

 Сонымен бірге, «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңының және ҚР АК-нің ережелеріне сай, тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істер бойынша шартты соттылықты қолдану мүмкіндігін жоймайды.

Азаматтық процесстің диспозитивті қағидасына сәйкес, тұтынушы соттың талап арызды өз өндірісіне қабылдауына дейін істі қарайтын сотты өз қалауы бойынша таңдай алады.

Егер шартқа отыру кезінде, оның ішінде кредиттік шартқа да, тұтынушы таласты қарайтын сотты таңдау құқығын пайдаланса, егер ондай жағдай туындаса, азаматтық кодекстің диспозитивтік қағидасына сәйкес, талас таңдалған сотпен шешілуі қажет.

Шартқа таластың соттылығы туралы ережесін ендіру тұтынушының қолданыстағы заңнамада көрсетілген тәртіпте мұндай шарттың ережелеріне дау айту құқығынан айырмайды.

Судьялар Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істерді қарау барысында 25.07.1996 ж. ҚР Жоғарғы Сотының Пленумының ережелері мен 30.12.2011 ж. «Соттардың тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істерді қарау практикасы туралы» өзгерістерді басшылыққа алған.

«Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңының 21-бабы күшіне сәйкес тұтынушыға дайындаушының, (орындаушының, сатушының, уәкілетті мекеменің, уәкілетті жеке кәсіпкердің импортшының) онымен құрылған шартты бұзуы салдарынан оған келтірілген моральдық зиян, Қазақстан Республикасының тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы заңнамасы мен нормативтік құқықтық актілерде көзделген құқықтары зиян келтірушінің кінәсі болған кезде сот айқындайтын мөлшерде өтеуге жатады.

Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке міндетті басқа да төлемдер туралы» Заңының 541-бабының 10-тармағының және ҚР «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» Заңының 42-бабының талаптарына сәйкес, тұтынушылардың қоғамдық ұйымдары, ассоциациялары(одақтары) тұтынушылардың мүдделері үшін сотта қаралуы тиісті жіберген талаптардан мемлекеттік баж алынбайды.

Сонымен бірге, олардың құқықтарының бұзылуына байланысты талаптар, олар өз бетінше сотқа жүгінген жағдайда, мемлекеттік баждан босатылмайды.

Бұл жағдайларда мемлекет пен тараптарға сот шығындарын өтеу және оларды тараптар арасында бөлу ҚР АК-нің 109- бабына сай жүргізіледі.

«Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңындағы жалпы ережелер бойынша міндеттемелерді орындамағаны, не тиісті орындамағаны үшін жауапкершіліктен босататын жағдайларды дәлелдеу ауыртпалығы сатушыға жүктеледі, (дайындаушыға, орындаушыға, уәкілетті мекемеге, импортшыға) («Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 34-б. және 19-б.).

Тиісті емес сападағы тауар сату (қызмет көрсету), дәлелдеу ауыртпалығын бөлісу тауарға (жұмысқа, қызметке) кепілді мерзім белгіленгенінен және тауардағы кемшіліктерді байқау мерзіміне байланысты былай ерекшеленеді:

 - «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 17-бабы 2- тармағы - сатушы (дайындаушы), уәкілетті мекеме, немесе уәкілетті жеке кәсіпкер, импортшы кепілді мерзімін белгілемеген тауардың кемшіліктеріне жауап береді, егер тұтынушы тауардың кемшіліктерді тұтынушыға берілгенге дейін пайда болғанын немесе сол кезге дейін пайда болған себептерден туындағанын дәлелдесе;

- «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 17-бабы 2- тармағы, 4 абзац - Шартта көзделген кепілді мерзім екі жылдан аз уақытты құрайтын және тұтынушы тауардағы кемшіліктерді кепілді мерзім өткеннен кейін, бірақ тауар тұтынушыға берілген күннен бастап екі жыл ішінде тапқан жағдайларда, егер тұтынушы тауардағы кемшіліктердің тауар тұтынушыға берілгенге дейін немесе сол кезге дейін туындаған себептер бойынша туындағанын дәлелдесе, қолданыстағы Заңның 17-бабы бойынша талаптар қоя алады;

- «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 17- бабы 1- тармағы- тауардан елеулі кемшіліктер табылған жағдайда тұтынушы дайындаушыға, (уәкілетті мекемеге, немесе уәкілетті жеке кәсіпкерге, импортшыға) егер тұтынушы тауардағы кемшіліктердің тауар тұтынушыға берілгенге дейін немесе сол кезге дейін туындаған себептер бойынша туындағанын дәлелдесе осы кемшіліктердіөтемсіз жою туралы талап қоя алады;

- «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 30-бабы 4- тармағы- тұтынушы жұмыстың (қызметтің) кемшіліктері тұтынушыға берілгенге дейін пайда болғанын немесе сол кезге дейін пайда болған себептерден туындағанын дәлелдесе, кепілді мерзімі белгіленбеген жұмыстың (қызметтің) кемшіліктері үшін дайындаушы жауап береді;

 - «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 30-бабы 5- тармағы кепілді мерзімі бар жұмыстың (қызметтің) дайындаушы, егер кемшіліктер оларды тұтынушыға бергеннен кейін, тұтынушының жұмыстың (қызметтің) пайдалану немесе оны сақтау ережелерін бұзуы, не үшінші бір тұлғалардың іс-әрекеті немесе еңсерілмейтін күштің салдарынан туындағанын дәлелдей алмаса, орындаушы олардың кемшіліктері үшін жауап береді;

- «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы, 17-бабы 4- абзацы- шартта көзделген кепілді мерзім екі жылдан аз уақытты құрайтын және тұтынушы жұмыстың (қызметтің) кемшіліктерін кепілді мерзім өткеннен кейін, бірақ тұтынушыға берілген күннен бастап екі жыл ішінде тапқан жағдайларда, егер тұтынушы кемшіліктердің жұмыстың (қызметтің) тұтынушыға берілгенге дейін туындағанын дәлелдесе, тұтынушы осы баптың 1-тармагы бойынша талап қоя алады;

Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы істерді қарау практикасында көптеген сатушылар мен орындаушылардың «Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңы бойынша қарастырылған жауапкершіліктің бар екенін біліп, тұтынушының талабын ерікті түрде қанағаттандырады, ал егер іс сотқа түскен жағдайда, талапты сот істі қарардан бұрын реттеп, тұтынушымен бітімгершілік келісім құрады.

Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істердің ерекшелігі, тауардың кемшіліктерінің бар екенін және ол кемшіліктердің пайда болу себептерін анықтауды, іс бойынша сот экспертизасын жүргізуді талап етеді, бұл жағдайлар істің қаралу мерзімін ұзартуға әкеліп соғады.

Судьялар Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істерді қарау барысында 25.07.1996 ж. ҚР Жоғарғы Сотының Пленумының ережелері мен 30.12.2011 ж. «Соттардың тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы істерді қарау практикасы туралы» өзгерістерді басшылыққа алған.

«Тұтынушылардың құқығын қорғау туралы» ҚР Заңының 21-бабы күшіне сәйкес тұтынушыға дайындаушының, (орындаушының, сатушының, уәкілетті мекеменің, уәкілетті жеке кәсіпкердің импортшының) онымен құрылған шартты бұзуы салдарынан оған келтірілген моральдық зиян, Қазақстан Республикасының тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы заңнамасы мен нормативтік құқықтық актілерде көзделген құқықтары зиян келтірушінің кінәсі болған кезде сот айқындайтын мөлшерде өтеуге жатады.

 Моральдық зиян соттармен мүліктік зиянның өтеу мөлшеріне байланыссыз анықталатын болғандықтан, моральдық зиянды өтеуге алынатын ақшалай өтемнің мөлшері тауардың (жұмыстың, қызметтің) құнына немесе айып ақы алынатын суммадан тәуелсіз болып, әрбір нақты жағдайда тұтынушыға келтірілген моральдық не физикалық зардаптардың мөлшері мен сипатына негізделуі керек.

 Тұтынушының келтірілген моральдық зиянның ақшалай өтемін айып ақы алу туралы талабын шешу кезінде соттар таласты дұрыс шешу жағдайларын ескеріп, талапкерге келтірілген зардаптың түрін және әр нақты жағдайда мәнін анықтап, ескерген.

Сапасы тиісті емес сападағы өнімнен келтірілген зиян үшін мүліктік жауапкершілік мәселелерін шешу барысында Заңның 16-бабы сәйкес азаматтың өміріне, денсаулығына немесе мүлкіне сындарлы, өндірістік, рецептуралық және басқа кемшіліктер салдарынан келтірілген зиян ҚР АКнің 47-тарауының ережелеріне сәйкес толық көлемде өтеуге жатады.

Келтірілген зиян сатушымен (дайындаушымен, орындаушымен, уәкілетті мекемемен, уәкілетті жеке кәсіпкермен, импортшымен) заңның 31- бабының 1-тармағына сай, оның кінәсінен тәуелсіз және оның тұтынушымен шарттық қатынастарда тұрған, тұрмағанына байланыссыз өтелуге тиіс.

Сонымен қатар, осы санаттағы істердің соттылығы ҚР АК-нің 30-бабының 9- тармағымен өзгеріссіз қалды.

Тек, ҚР АПК-нің 106- бабының 3- тармағында, азамат тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы берген талап қою бойынша  мемлекеттік баж төлеуді тиісті шешім қабылданғанға дейін сот кейінге қалдырады, бұл туралы ұйғарым шығарылады. Ұйғарым шағым жасауға және наразылық білдіруге жатпайды .

Сонымен қатар, «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау» бойынша талап арыздар, «медициналық қызмет көрсету» сапасымен тығыз байланысты.

Назар аударыңыз!

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкендігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды.

Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.

            Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы