Қылмыстық процестегі құқықтарды азаптауды қолдану туралы жалған донорлықтан қорғау
Қазіргі уақытта Жоғарғы Сот БҰҰ-ның азаптауға қарсы конвенциясына, 21-баптың "d" тармағына және 22-баптың "d" тармағына сәйкес БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі комитетінің 2016 жылғы 9 тамыздағы Қазақстан Республикасының Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің ережелерін сақтау туралы екінші мерзімді баяндамасы бойынша қорытынды ескертпесіне сәйкес азаматтық және саяси құқықтар туралы күдіктілер мен өзге де адамдардың қылмыстық процесте өз құқықтарын қорғау жөніндегі әрекеттерін азаптауды қолдану туралы жалған донорлықтан ажыратуға. Мәселен, Шығыс Қазақстан облысы Зырян ауданының 2014 жылғы 14 қарашадағы № 2 сотының үкімімен М.көрінеу жалған денонсация жасағаны үшін ҚК-нің 351-бабының 2-бөлігі (1997 жылғы редакцияда) бойынша сотталды. Қылмыстық іс материалдарына сәйкес М.2013 жылғы 20 шілдеде полиция қызметкерлері бөтеннің мүлкін ұрлады деген күдікпен ұсталды. 2013 жылғы 24 шілдеде М.прокуратураға тергеудің рұқсат етілмеген әдістерін қолдану туралы өтінішпен жүгінді.
Қылмыстық процестегі құқықтарды азаптауды қолдану туралы жалған донорлықтан қорғау
Тергеу нәтижелері бойынша М. - ға қатысты азаптауды қолдану фактісі расталмады, полиция қызметкерлерінің әрекеттерінде қылмыс құрамының болмауына байланысты қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулы шығарылды. ҚК-нің 175-бабының 1-бөлігі бойынша қылмыстық іс тараптардың татуласуына байланысты ҚК-нің 67-бабының негізінде тоқтатылды. Кейіннен М. - ға қатысты көрінеу жалған денонсация жасағаны үшін қылмыстық іс қозғалды, төмен тұрған сот оны прокуратураға оған қатысты азаптаулар қолданылды деген жалған арызбен жүгінгені үшін кінәлі деп тапты. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының 2018 жылғы 20 қарашадағы қаулысымен М.қатысты сот үкімі оның әрекеттерінде мынадай негіздер бойынша қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты жойылды. М. - ның оған азаптауды қолдану туралы өтініші бойынша қылмыстық істі тоқтату фактісі ғана оны жалған денонсация үшін кінәлі деп тануға негіз бола алмайды. Сотқа дейінгі тергеп-тексеру барысында оған тергеудің рұқсат етілмеген әдістерін қолдану туралы берілген өтінішті көрінеу жалған денонсация деп тануға болмайды және ҚІЖК-нің 64-бабына сәйкес күдікті мәртебесіне ие бола отырып, ол өзінің қорғалуын қамтамасыз ету мақсатында дәлелдер келтіруге және айғақтар беруге, сондай-ақ айғақтар беруден бас тартуға құқылы болғандықтан, тергеушінің, анықтаушының, прокурордың және соттың әрекеттері мен шешімдеріне шағымдар келтіру, өз құқықтары мен заңды мүдделерін заңға қайшы келмейтін өзге де тәсілдермен қорғау. Осылайша, ол полиция қызметкерлеріне қатысты мәлімдемені өзін қорғау тәсілі ретінде пайдаланды. Сондай-ақ, ҚІЖК-нің 31-бабының 3-бөлігіне сәйкес шағымды шағым берген немесе оның мүддесі үшін берілген адамға зиян келтіруге жол берілмейтінін ескеру қажет. Мұндай жағдайларда М. әрекеттерінде ҚК-нің 351 - бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыс құрамы жоқ (1997 жылғы редакцияда). Осыған ұқсас негіздер бойынша Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасы оның іс-әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылық құрамының болмауына байланысты Е-ге қатысты сот үкімінің күшін жойды. Бірінші сатыдағы сот Е.облыс прокурорының атына Жезқазған қаласының ІІБ қызметкерлерін оған қысым көрсету және қырғынмен қорқыту арқылы ол жасамаған төрт ұрлық жасағанын мойындауға мәжбүр еткені үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы жазбаша өтінішпен жүгінгенін анықтады.
Бұл өтініш ЕҚДБ-да тіркелді. Кейін ол облыс прокуратурасына полиция қызметкерлеріне қатысты қылмыстық істі тоқтату туралы жазбаша өтінішпен қайта жүгінді, себебі ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмау үшін оларға ескерту жасады. ЕҚДБ базасына сәйкес ҚК-нің 188-бабының 1-бөлігі бойынша іс жүзінде төрт қылмыстық іс тіркелді, олар бойынша ҚІЖК-нің 45-бабы 7-бөлігінің 1-тармағының тәртібімен сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімдерін үзу туралы процестік шешімдер қабылданды (қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамды анықтамау). Осылайша, сотқа дейінгі тергеу және қылмыстық кодекстің 419-бабының 2-бөлігі бойынша ол қылмыстық қудалау органдарына толығымен тәуелді болды, өйткені оған қатысты ұрлық фактілері бойынша сотқа дейінгі тергеу жүргізілді. БҰҰ азаптауға қарсы конвенциясының 13-бабына сәйкес әрбір қатысушы мемлекет осы Мемлекеттің юрисдикциясындағы кез келген аумақта азапталды деп мәлімдеген кез келген адамға осы Мемлекеттің құзыретті органдарына шағым беру құқығын және олардың мұндай шағымды тез және бейтарап қарауын қамтамасыз етеді. Талапкер мен куәгерлерді оның шағымына немесе кез келген куәгерлердің айғақтарына байланысты кез келген жаман қарым-қатынастан немесе қорқытудан қорғауды қамтамасыз ету үшін шаралар қабылдануда. Сондай-ақ, ҚІЖК-нің 31 - бабы 3-бөлігінің талаптарына сәйкес шағым берген немесе оның мүддесі үшін берілген адамға зиян келтіруге жол берілмейді. Мұндай жағдайларда ол қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдіктен қорғану мақсатында полиция қызметкерлеріне азаптауды қолдану туралы шағым бергенін, содан кейін қылмыстық қудалауды жалғастыра отырып, өзінің шағымын қайтарып алғанын, ҚК-нің 419-бабының 2-бөлігінде көзделген қылмыс құрамы жоқ екенін білдірген Е.әрекеттерінде. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының көрсетілген істер бойынша жасалған қорытындылары қылмыстық заңның біркелкі қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында нормативтік қаулыға ресми түсініктеме түрінде енгізілуге жатады.
Сот практикасын талдау кезінде соттардың ҚК-нің 146-бабына лауазымды адамдардың заңды іс-әрекеттері нәтижесінде келтірілген физикалық және психикалық азап азаптау деп танылмайтыны туралы ескертпенің ережесін қолдануы туралы не соттың көрсетілген ескертпенің ережелеріндегі өз тұжырымдарын негіздеуі туралы мәселе зерделенді. Сот актілерін зерделеу соттар ешқашан өз тұжырымдарын ҚК-нің 146-бабына ескертпенің ережелеріне негіздемегенін көрсетті. Шенеуніктердің заңды әрекеттері нәтижесінде туындаған физикалық және психикалық азаптың азаптау деп танылмауы өздігінен айқын және даусыз жағдай болып табылады және оны қылмыстық заңның нормасы түрінде бекітуді талап етпейді. Осыған байланысты және БҰҰ Комитетінің ҚК-нің 146-бабына ескертпеде қамтылған ұйғарым Конвенцияға сәйкес келмейді және азаптауға абсолютті тыйым салуды іс жүзінде айналып өту үшін пайдаланылуы мүмкін деген бірнеше ескертулерін ескере отырып, көрсетілген ескертпені ҚК-ден Алып тастау дұрыс болар еді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
