251-бапқа түсініктемелер. Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің шешімін орындау кезінде басқа адамдардың құқықтарын қорғау
1. Сот орындаушысы мүлікке тыйым салуды жүргізу кезінде мүліктің борышкерге немесе басқа адамдарға тиесілі болуына қарамастан, тыйым салудың күшін жоюға негіз болып табылатын заңды бұзуға жол берген жағдайда, мүлікке тыйым салудың күшін жою туралы басқа адамдардың өтініштерін сот осы Кодекстің 250-бабында көзделген тәртіппен қарайды. Мұндай өтініштер тыйым салынған мүлік сатылғанға дейін берілуі мүмкін. Өндіріп алынған мүліктің тиесілілігіне байланысты құқық туралы дауды басқа адамдар іс-әрекет жасалған (іс-әрекет жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе адамға бұл туралы белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде мәлімдей алады. Мұндай талаптарды сот талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша қарайды.
2. Мүлікті тыйым салудан босату (тізімдемеден шығару) туралы талаптарды меншік иелері немесе мүлікті шаруашылық жүргізу, жедел басқару, жалға алу, тұрақты жер пайдалану құқығымен не заңда немесе шартта көзделген өзге де негіздер бойынша иеленетін адамдар қойуы мүмкін.
3. Мүлікті тыйым салудан босату туралы талап-арыздар борышкер мен өндіріп алушыға қойылады.
4. Егер мүлікке тыйым салуды сот орындаушысы тәркіленуге жататын заттар көрсетілмеген мүлікті тәркілеу туралы үкімді, қаулыны орындау шеңберінде жүргізсе, сотталушы және мемлекеттік меншікке айналдырылған (түскен) мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрі пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға уәкілетті тиісті орган жауапкер ретінде тартылады. Талап қою талаптары негізді деп танылған жағдайда, егер тәркіленуге жататын мүлік мемлекеттік меншікке айналдырылған (түскен) мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрі пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға уәкілетті органда болса және оларға сауда, басқа ұйымдарға өткізу, қайта өңдеу үшін не өтеусіз берілсе, онда бұл мүлік заттай қайтарылуға жатады. Бұл жағдайда мемлекеттік меншікке айналдырылған (түскен) мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрі пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға уәкілетті органнан басқа, аталған сауда және басқа да ұйымдар іске қатысуға тартылады. Егер осы ұйымдар тізімдемеден алып тастауға жататын мүлікті өткізбесе, онда оларға мүлікті заттай қайтару жөніндегі міндет жүктеледі.
5. Судья мүдделі тұлғалардың өтінішіне қарамастан, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жайларды анықтай отырып, осы Кодекстің осы бабында және 250-бабында белгіленген тәртіппен өтінішті қарау кезінде мүлікті тыйым салудан босатуға (тізімдемеден алып тастауға) міндетті.
6. Егер мүлікті тәркілеуге байланысты тыйым салынған мүлік сатылған немесе қайта өңдеуге берілген болса, талапкерге осы Кодекстің осы бабында және 250-бабында белгіленген тәртіппен өтінішті қарау кезінде мүлікті өткізуден түскен сома өтеледі.
1. Түсіндірме мақала сот орындаушысының мүлікті тыйым салуына (тізімдемесіне) байланысты. Борышкердің мүлкінен өндіріп алу тәртібі "атқарушылық іс жүргізу және сот орындаушыларының мәртебесі туралы" Заңның 7-тарауымен реттелген. Борышкердің мүлкінен өндіріп алу оны тыйым салудан, тізімдеуден, алып қоюдан және сатудан тұрады.Сот орындаушысы мүлікке тыйым салады, оған мүліктің тізімдемесін жасау, борышкерге оған билік етуге тыйым салу туралы хабарлау және оны сақтауға беру кіреді. Мүлікке тыйым салу борышкердің құқықтарын шектейді және басқа адамдардың мүліктік құқықтарын бұзуы мүмкін. Сондықтан бұл әрекеттер заңда көзделген тәртіппен қатаң түрде жүзеге асырылуы тиіс. Мүлікті пайдалану құқығын шектеудің түрлерін, көлемін және мерзімдерін сот орындаушысы мүліктің қасиеттерін, оның меншік иесі немесе иесі үшін маңыздылығын, шаруашылық, тұрмыстық немесе өзге де пайдалану мен басқа да факторларды ескере отырып, әрбір нақты жағдайда айқындайды.Тыйым салу: өндіріп алушыға кейіннен беруге жататын борышкер мүлкінің сақталуын қамтамасыз ету үшін немесе одан әрі өткізу үшін; борышкердің мүлкін тәркілеу туралы сот актісін орындау кезінде қолданылады; соттың жауапкерге тиесілі және оның немесе басқа адамдардың мүлкіне тыйым салу туралы ұйғарымын орындау кезінде борышкердің мүлкі: атқарушылық құжат бойынша берешекті, атқарушылық алымды, орындау жөніндегі шығыстарды өтеу үшін қажетті мөлшерде ғана тыйым салынады және тізімделеді.Егер борышкердің мүлкіне тыйым салу кезінде басқа адамдар мүлікке өз құқықтарын мәлімдесе, ол әлі де тізімдемеге енгізіледі, ал басқа адамның талаптары туралы тізімдемеде белгі қойылады. Сонымен бір мезгілде сот орындаушысы мүдделі тұлғаға мүлікті тыйым салудан босату туралы талап-арызбен сотқа жүгіну құқығын түсіндіреді, бұл туралы тізімдеме актісінде белгі жасалады.Баптың түсіндірмелі бөлігі өндіріп алынған мүліктің тиесілілігіне байланысты құқық туралы талап қоюды басқа адамдар іс-әрекет жасалған (оны жасаудан бас тартылған) күннен бастап немесе адамға бұл туралы белгілі болған күннен бастап он жұмыс күні ішінде мәлімдей алатынын белгілейді. Осылайша, осы бөлім сот актісін орындау кешіктірілмеуі үшін он жұмыс күні мерзімін белгілейді. Заңмен белгіленген мерзім іс жүргізу мерзімі болып табылады.
2. Жоғарғы Соттың 1975 жылғы 24 наурыздағы "мүлікті тыйым салудан босату туралы істер бойынша сот практикасы туралы" № 2 нормативтік қаулысының 2-тармағының талаптарына сәйкес мүлікті тыйым салудан босату туралы талаптарды меншік иелері де, мүлікті шаруашылық жүргізу, жедел басқару, тұрақты жер пайдалану құқығымен иеленетін адамдар да не өзге де негіз бойынша қоя алады заңнамалық актілерде немесе шартта көзделген. Заңды меншік иесі өзінің меншігін қорғауға құқылы. Мүлікке тыйым салу және оны мәжбүрлеп иеліктен шығару мүмкіндігі иесінің құқықтарына қауіп төндіреді, сондықтан оған меншік иесіне қарамастан, мүлікті қамауға алудан босату туралы талап қою арқылы өз құқықтарын қорғауға ұмтылу мүмкіндігі беріледі. Түсіндірілетін баптың екінші және үшінші бөліктерінде сот қаулысын не мемлекеттік немесе өзге органның қаулысын орындау кезінде басқа адамдардың құқықтарын қорғаудың екі нысаны көзделген: заңды бұза отырып жүргізілген қамаудың күшін жою туралы өтініш беру арқылы; мүлікті тізімдемеден шығару (мүлікті тыйым салудан босату) туралы талап қою жолымен.Бірінші нысан, егер үшінші тұлға қамауға алу кезінде сот орындаушысы қолданыстағы заңнаманы бұзуға жол берді деп есептесе қолданылады. Түсініктеме берілген баптың бірінші бөлігінің мазмұнынан көрініп тұрғандай, мұндай іс бойынша сот ісін жүргізу құқықтары бұзылған басқа адамның (үшінші тұлғаның) өтініші (талап-арызы ЕМЕС) бойынша ғана қозғалуы мүмкін. Өтініште қамауға алуды және басқа да қажетті мәліметтерді жою туралы талаптан басқа, өтініш беруші қамауға алу кезінде сот орындаушысының нақты не бұзғанын көрсетуге міндетті. Арыз тыйым салынған мүлік сатылғанға дейін берілуі мүмкін.Борышкердің өтініші сот отырысында қаралады. Борышкерге, өндіріп алушыға және сот орындаушысына отырыстың уақыты мен орны туралы хабарланады, алайда олардың келмеуі өтінішті шешуге кедергі болып табылмайды. Сот сот орындаушысының қамауға алу кезінде қандай да бір заң бұзушылықтар жасағанын анықтауы керек.
3. Жоғарғы Соттың 1975 жылғы 24 наурыздағы № 2 "мүлікті тыйым салудан босату туралы істер бойынша сот практикасы туралы" нормативтік қаулысының 5-тармағының талаптарына сәйкес мүлікті тыйым салудан босату туралы талап-арыздар борышкер мен өндіріп алушыға қойылады, ал егер мүлікті тәркілеуге байланысты мүлікке тыйым салу жүргізілсе, сотталушы және тиісті орган, уәкілетті орган жауапкер ретінде тартылады республикалық меншікке айналдырылған (түскен) мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау және одан әрі пайдалану жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыруға. АІЖК-нің 127-бабына сәйкес бас бостандығынан айыру орындарындағы адам, басқа жауапкерлер сияқты, сот отырысының уақыты мен орны туралы хабардар етілуге тиіс, сот оған талап арыздың көшірмесін жіберуге міндетті. Соттар сондай-ақ түзеу-еңбек мекемелерінің әкімшілігі арқылы аталған адамдарға сотқа мәлімделген талап-арыздың мәні бойынша жазбаша түсініктеме беру құқығын түсіндіріп, сондай-ақ істі жүргізуді өкілге тапсыруы керек.Борышкердің меншігі болып табылмайтын және оған шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында тиесілі емес мүлікке талап қоюды қамтамасыз ету немесе атқарушылық құжаттарды орындау тәртібімен тыйым салынған жағдайда, мүліктің меншік иесі (заңды иесі) мүлікті тыйым салудан босату туралы талап арызбен жүгінуге құқылы.Мүлікті тыйым салудан босату туралы даулар талап қоюды қамтамасыз ету тәртібімен немесе атқарушылық құжаттарды орындау үшін борышкердің мүлкінен өндіріп алу тәртібімен тыйым салынғанына қарамастан, талап қою ісін жүргізу қағидалары бойынша ведомстволық бағыныстылығына сәйкес қаралады.Мұндай даулар бойынша істер сотта талап-арызбен (шағыммен де, арызбен де емес) қозғалады. Мүлікті тыйым салудан босату (тізімдемеден шығару) туралы талап-арыздар борышкер мен өндіріп алушыға қойылады. Өтінішті қарау нәтижелері бойынша сот шешімі қабылданады. Өтініш қанағаттандырылған кезде сот тұтқындауды тұтастай немесе бір бөлікте жояды.
4. Түсіндірілетін баптың төртінші бөлігінде тәркіленуге жататын заттар көрсетілмеген мүлікті тәркілеу туралы үкімді, қаулыны орындау шеңберінде сот орындаушысы мүлікке тыйым салуды жүргізген жағдайлар көзделеді. Сот қаулысын не мемлекеттік немесе өзге де органның қаулысын орындау кезінде бұзылған мүліктік құқықтарды қорғаудың мұндай талап қою нысанын тыйым салынған мүліктің тиесілігі туралы дау туындаған жағдайда іске қатыспаған адамдар ғана пайдалана алады.
5. Судья мүдделі тұлғалардың өтінішіне қарамастан, осы баптың бірінші бөлігінде көрсетілген мән-жайларды анықтай отырып, осы бапта және АІЖК-нің 250-бабында белгіленген тәртіппен өтінішті қарау кезінде мүлікті тыйым салудан босатуға (тізімдемеден алып тастауға) міндетті.
6. Егер мүлікті тәркілеуге байланысты тыйым салынған мүлік осы бапта және АІЖК-нің 250-бабында белгіленген тәртіппен өтінішті қарау кезінде талапкерге сатылған немесе қайта өңдеуге берілген болса, мүлікті өткізуден түскен сома өтеледі.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТЫНЫҢ КІТАПХАНАСЫ
Астана, 2016 жыл
УДК 347 (574)
К 63
ISBN 978-601-236-042-4
Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
