Жер даулары жер учаскелерін меншік иелері мен жер пайдаланушылардан мәжбүрлеп алып қою
Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданының әкімдігі сотқа "М" жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне (бұдан әрі – ЖШС) жалдау шартын бұзу туралы талап арызбен жүгінді. Солтүстік Қазақстан облысының Мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2017 жылғы 26 сәуірдегі ұйғарымымен жалдау ақысы бойынша берешекті өндіріп алу бөлігіндегі талап арыз талапты қайтарып алуға байланысты қараусыз қалдырылды. Солтүстік Қазақстан облысының Мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2017 жылғы 26 сәуірдегі шешімімен талап қанағаттандырылды. Қаулы етілді: Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданының әкімдігі мен "М"ЖШС арасында жасалған 2006 жылғы 6 ақпандағы № 90 жер учаскесін жалдау шарты бұзылсын. Сот шығындары бөлінді. Солтүстік Қазақстан облыстық сотының азаматтық істер жөніндегі сот алқасының 2017 жылғы 13 шілдедегі қаулысымен сот шешімі өзгеріссіз қалды. Жоғарғы Соттың азаматтық істер жөніндегі сот алқасы жергілікті соттардың сот актілерінің күшін жойып, іс бойынша Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы әкімдігінің "М" ЖШС-не келесі негіздер бойынша жалдау шартын бұзу туралы талабын қанағаттандырудан бас тарту туралы жаңа шешім шығарды.
Жер даулары жер учаскелерін меншік иелері мен жер пайдаланушылардан мәжбүрлеп алып қою
Іс материалдарынан Ақжар ауданы әкімдігінің 2005 жылғы 21 қыркүйектегі № 481 қаулысымен "М" ЖШС-не жалпы ауданы 7906 га, оның ішінде 2006 жылғы 6 ақпанда ЖШС арасында егістік 7510 га болатын Кенаща ауылдық округінде 49 жыл мерзімге жер учаскесіне уақытша ортақ үлестік жер пайдалану (жалға алу) құқығы берілгені шығады "М" және Ақжар ауданының әкімдігі жоғарыда көрсетілген жер учаскесін жалға алу туралы № 90 шарт (бұдан әрі – шарт) жасасты. 2012 жылғы 3 қыркүйекте "М" ЖШС мен "Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданының жер қатынастары бөлімі" мемлекеттік мекемесі (бұдан әрі – ММ) арасында шартқа № 284 қосымша келісім жасалды. Жалдау шартын бұзу туралы талаптарды мәлімдей отырып, талапкер жауапкердің жалдау ақысын уақтылы төлемеу және жер учаскесін мақсатты мақсатта пайдаланбауынан көрінетін шарттың талаптарын айтарлықтай бұзғандығына түрткі болды. Сот органдары талапты қанағаттандыру туралы шешім қабылдай отырып, шартты бұзу үшін жеткілікті құқықтық негіздердің болуына сүйене отырып, талапкердің дәлелдерімен келісті. Сот сатылары Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – АК) 401-бабына сілтеме жасай отырып, мемлекеттік мүлікті мүліктік жалдау (жалға алу) шартын өзгерту және бұзу туралы Заңның ережелерін қолдануды талап қоюшы таңдаған құқықтар мен заңды мүдделерді қорғау тәсілі ретінде қарастырған. Сот алқасы жергілікті соттардың бұл ұстанымын қате деп таныды. Сот алқасы соттардың істің мән-жайларын толық және дұрыс анықтағанын, алайда материалдық құқық нормаларын қолдануда қателік жіберілгенін атап өтті. Қазақстан Республикасы Жер кодексінің (бұдан әрі – Жер кодексі) 81-бабында жер пайдалану құқығын тоқтату негіздері көзделген. Жоғарыда көрсетілген нормада шарт талаптарының елеулі бұзылуына байланысты жер учаскесін жалдау шартын бұзу айтылмаған. Сонымен қатар, Жер Кодексінің 81-бабы 3-тармағының 2-тармақшасына сәйкес жер учаскесі кепілде болған жағдайларды қоспағанда, жер пайдалану құқығы жалдау шартының немесе уақытша өтеусіз жер пайдалану шартының мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты тоқтатылуы мүмкін. Сонымен қатар, 2009 жылғы 30 сәуірдегі жылжымайтын мүлік кепілі шартына сәйкес даулы жер учаскесіне уақытша өтеулі жер пайдалану (жалдау) құқығы банктік қарыз шарты бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету тәртібімен "Б" ақ (қазіргі "К" АҚ) кепіліне берілді. Осыған байланысты жалдау ақысын уақтылы енгізуді және жер учаскесін нысаналы мақсаты бойынша пайдалануды міндеттейтін шарттардың тармақтарын бұзуға сілтеме жасай отырып, жалдау шартын бұзу заңсыз болып табылады, өйткені ол АК-нің 383-бабының 1-тармағына қайшы келеді.
Яғни, көрсетілген бөлікте жалдау шартының мазмұны алып қоюдың арнайы тәртібін реттейтін заң талаптарына, атап айтқанда: Жер кодексінің 92, 94-баптарына сәйкес келмейді. Жер пайдалану құқығын тоқтату негіздерін реттейтін заңның жоғарыда баяндалған нормаларын ескере отырып, жалдау ақысын уақтылы төлемеу берешекті өндіріп алуға, оның ішінде сот тәртібімен, жер учаскесін нысаналы мақсаты бойынша пайдаланбау заңда белгіленген рәсімді сақтай отырып, мәжбүрлеп алып қоюға әкеп соғуы мүмкін. Мәселен, Жер кодексінің 92-бабында жалға алушының жерді мақсатына сәйкес пайдалану жөніндегі міндетін орындамауы берілген құқықты алып қоюға әкеп соғады деп көзделген. Мәжбүрлеп алып қою тетігі Жер кодексінің 94-бабымен реттеледі. Жер учаскесін меншік иесінен және жер пайдаланушыдан мәжбүрлеп алып қою үшін: 1) белгілі бір кезеңде тиісті мақсаттарда пайдаланбау; 2) Жер кодексінің 94-бабында көзделген тәртіпті сақтау (талап қойылғанға дейін кемінде 1 жыл бұрын жасалған жазбаша ескерту) негіз болып табылады. 3) меншік иесі, жер пайдаланушы жазбаша ескерту енгізілгеннен кейін мұндай учаскені нысаналы мақсаты бойынша пайдалану жөнінде қажетті шаралар қолданбаған. Жер кодексінің 92 және 93 – баптарында көзделген меншік иелері мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерін мәжбүрлеп алып қою жер учаскесінің орналасқан жері бойынша облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органының (бұдан әрі-жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органдар) талап қоюы бойынша сот тәртібімен жүргізіледі. Бұл ретте жер учаскесіне құқық ауыртпалығы ретінде Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын жою қажеттілігі туралы нұсқама мемлекеттік тіркеуге жатады (Жер кодексінің 94-бабының 2-тармағы). "Соттардың жер заңнамасын қолдануының кейбір мәселелері туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 16 шілдедегі № 6 нормативтік қаулысының 10-тармағында мақсатына сай пайдаланылмайтын жер учаскелеріне жеке меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтату негіздері түсіндірілді. Осылайша, мақсаты бойынша пайдаланылмайтын жер учаскелерін мәжбүрлеп алып қою жер учаскесіне меншік құқығын, жер пайдалану құқығын және өзге де заттық құқықтарды тоқтатуға әкеп соғады және Жер кодексінің 94-бабының қағидаларына сәйкес жер учаскесіне құқықтарды кейіннен іске асыруды көздейді.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
