26-бапқа түсініктеме. Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексін қасақана әкімшілік құқық бұзушылық жасау  

     Әкімшілік құқық бұзушылық, егер оны жасаған жеке тұлға өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) құқыққа қайшы сипатын білсе, оның зиянды салдарын алдын ала білсе және осы салдардың басталуын қаласа немесе саналы түрде жол берсе не оларға немқұрайлы қараса, қасақана жасалған деп танылады.

     Түсініктеме берілген мақалада жеке тұлғаның әкімшілік құқық бұзушылық жасаған кезде кінәнің қасақана нысаны туралы түсінік ашылады.

     Әкімшілік құқық бұзушылық, егер оны жасаған адам өзінің іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) құқыққа қайшы сипатын білсе, оның зиянды салдарын алдын ала білсе және осындай салдардың туындауын қаласа немесе оларға саналы түрде жол берсе не оларға немқұрайлы қараса, қасақана жасалған деп танылады. Бірінші жағдайда, ниет тікелей-адам зиянды салдардың басталуын қалаған. Екінші және үшінші жағдайларда ниет жанама болып табылады, өйткені адам зиянды салдардың басталуын тікелей қаламады, бірақ олардың басталуына саналы түрде жол берді немесе бұл салдарға немқұрайлы қарады.

     Жеке қабылдау мен хабардар болу сәті (кінәлі психиканың интеллектуалды аспектісі деп аталады) ниеттің екі түрі үшін де бірқатар позициялар бойынша ортақ. Сонымен, тікелей және жанама ниет үшін кінәлілердің жасалған құқық бұзушылықтың қоғамдық қауіптілігін түсінуі қажет. Яғни, адам оның белгілі бір объектіге қол сұғушылықтарын соңғысына келтірілген зиян тұрғысынан түсінді. Мұндай хабардарлық, тіпті жалпы алғанда, ниеттің болуын анықтау үшін қажет. Сондай-ақ жасалған нәрсенің заңсыздығын түсіну (заңсыздық).  

     Бұл түсіндіруді заң туралы білім презумпциясымен салыстыру туралы дәлелдер Заңның білмеуі жауапкершіліктен босатпайтындығына байланысты бай емес. Алайда, Заңды білмеу тек осы құқықтық қатынастарды реттейтін нақты құқық нормаларын білмеуді білдіреді. Ниетті орнату үшін оның бір немесе басқа объектіге қол сұғуы заңсыз, тіпті жалпы алғанда да кінәлі екенін түсіну жеткілікті.  

     Зиянды салдарды болжау және осындай салдардың пайда болуын қалау немесе оларды саналы түрде қабылдау немесе оларға деген көзқарас кінәлі адамның психикасының ерікті аспектісі болып табылады.  

     Заң өзінің әрекетінің немесе әрекетсіздігінің әлеуметтік қауіпті салдарын болжауды және олардың пайда болуын қалауды олардың әрекетінің немесе әрекетсіздігінің әлеуметтік қауіпті салдарын болжаудан ажыратады, бірақ саналы түрде олардың осы бөлімде пайда болу немесе немқұрайлылық мүмкіндігін қабылдайды.

     Бірінші жағдайда біз тікелей ниет туралы, ал екінші жағдайда жанама ниет туралы айтып отырмыз. Бұл кінәлінің психикасының ерікті аспектісі, оның салдарын қалауымен немесе саналы түрде қабылдауымен немесе оларға немқұрайлы қарауымен сипатталады, бұл тікелей және жанама ниет арасындағы негізгі айырмашылық.  

     Анықтау ниеттің болуы адам тек ниет бойынша жасалған құқық бұзушылық үшін жауапқа тартылған барлық жағдайларда қажет. Мысалы, Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру (ӘҚБтК 73-1-бабы); үгіт материалдарын қасақана жою, зақымдау( ӘҚБтК 114-бабы); еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиға фактісін жасыру (ӘҚБтК 96-бабы) және т. б. Құқық бұзушылықтың жасалғаны туралы кодекстің Ерекше бөлігінің "жасыру", "жалтару", "бас тарту", "дайындау", "тарату", "өткізу", "кедергі жасау", "пара алу", "көрінеу жалған", "бағынбау", "араласу"сияқты баптарының диспозицияларының сөздері әдейі куәландырады.  

     Алайда, көп жағдайда Әкімшілік құқық бұзушылық құрамының субъективті жағы туралы қорытынды Кодекстің Ерекше бөлігінің тиісті бабында келтірілген барлық белгілерді талдау негізінде ғана жасалуы мүмкін.

     Өкінішке орай, құқық қолданушылар көбінесе мұндай саралауды істің осы жағдайларын дәлелдеудің және әкімшілік іс жүргізудің уақыт шеңберін шектеудің қиындығына байланысты елемейді. Бұл ӘҚБтК баптарының жекелеген диспозициялары тікелей ниет олардың әкімшілік құқық бұзушылық құрамының ажырамас бөлігі болып табылатындай етіп құрылғанына қарамастан орын алады.  

     Сонымен бірге, ӘҚБтК-де қамтылған құқық бұзушылықтардың көпшілігі формальды сипатта болады, яғни.ниет түрінде кінәні мойындау үшін қандай салдарға қарамастан, нормада көрсетілген құқыққа қайшы әрекет немесе әрекетсіздік құқығын жасау жеткілікті. Мысалы, ӘҚБтК-нің 564-бабы құқық бұзушылықтың құрамын ұшу қауіпсіздігі ережелерін бұзу ретінде тұжырымдайды, 2-бап. 590 ӘҚБтК көлік құралын мемлекеттік тіркеу нөмірлік белгілерінсіз (белгісінсіз) немесе оны пайдалануға тыйым салынғаннан кейін немесе белгіленген тәртіппен тіркелмеген басқаруды құрам ретінде бекітеді. Басқаша айтқанда, құқық бұзушылықтың ресми құрамы кезінде қасақана кінә адамның жасалған әрекеттің немесе әрекетсіздіктің заңсыздығын түсінуінен тұрады.

     Осылайша, құқық бұзушылықтардың формальды құрамы үшін ниетті тікелей және жанама түрде бөлу маңызды емес, өйткені қоғамдық қауіпті салдарлар ӘҚБтК-нің нақты бабы диспозициясының міндетті белгілерінің бірі болып табылмайды.  

     Әкімшілік құқық бұзушылықтардың материалдық құрамдарында қасақана кінә, жасалған әрекеттің немесе әрекетсіздіктің заңсыздығын түсінуден басқа, бұзушының туындаған зиянды салдарға қатынасын да қамтиды. Мысалы, ӘҚБтК-нің 372-бабының 2-бөлігі орманның құрғауына немесе ауруға шалдығуына не бітелуіне әкеп соқтыратын ағынды сулармен, химиялық заттармен, өнеркәсіптік және тұрмыстық шығарындылармен, қалдықтармен және қоқыстармен зақымданғаны үшін әкімшілік жауапкершілік туындайтынын бекітеді; 1-бап. 610 ӘҚБтК, көлік құралдарының, жүктердің, жолдардың, жол және басқа да құрылыстардың немесе материалдық залал келтірген өзге де мүліктің бүлінуіне әкеп соққан көлік құралдарының жүргізушілерінің жол жүрісі қағидаларын бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікті көздейді.  

     Заңда тікелей көзделген тікелей және жанама ниеттерден басқа, құқық теориясы мен сот практикасы ниеттің басқа түрлерін ажыратады. Сонымен, интеллектуалды және ерікті сәттердің мазмұнына байланысты ниет белгілі, белгісіз және балама болып бөлінеді. Қалыптасу сәтіне байланысты алдын-ала ойластырылған және кенеттен пайда болған ниет бөлінеді. Алайда, қылмыстық құқықтан айырмашылығы, әкімшілік құқықта бұл жіктемелер елеулі ғылыми түсінік таппады және нәтижесінде олар көптеген доктриналық түсініктемелерде ашылмайды. Тиісінше, олардың тәуелсіз ниет түрлері емес екенін және кінәнің жаңа түрлерін құрмайтындығын көрсетудің мағынасы жоқ.

     Сол себепті әкімшілік құқықта "қателік" ұғымы кең таралмаған. Заңды және нақты қатені ажыратыңыз.  

     Заңды қателік-бұл адамның жасаған іс-әрекетінің нәзіктігіне, оның ӘҚБтК-нің нақты баптары бойынша біліктілігіне және әкімшілік жазаның түрі мен мөлшеріне қатысты қате түсінігі.  

     Заңды қателер жалпы негізде түсініледі және егер адам әкімшілік құқық бұзушылық жасайды деп сенсе, бірақ оның әрекеттерінде әкімшілік құқық бұзушылық белгілері байқалмаса, онда ол әкімшілік жауапкершілікке тартылмайды.  

     Егер, керісінше, адам Әкімшілік құқық бұзушылық оның әрекеттерінде жоқ деп санаса, оған ӘҚБтК тыйым салған болса, онда бұл оны әкімшілік жауапкершіліктен босатпайды.

     Нақты қателік-бұл адамның адасуы, оның әкімшілік құқық бұзушылық құрамының элементтеріне қатысты іс-әрекеттің нақты жағдайларына қатысты дұрыс ұсынылмауы. Теория мен практикада нақты қателіктердің келесі түрлері ажыратылады: объектідегі қателік, жәбірленушінің жеке басы, тақырыбы, құралы, себеп-салдарлық байланысы, біліктілік жағдайлары. Алайда, құқық қолдану практикасында олар өздерінің таралуын таппады.  

Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне ғылыми-практикалық түсініктеме (мақала) авторлық ұжымнан:

     Бачурин Сергей Николаевич, з.ғ. к., доцент - 48-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған);

     Ғабдуалиев Мереке Трекович, з.ғ. к. – 11, 21, 22, 23-тараулар;

     Жүсіпбекова Айнұр Маратқызы, з.ғ. м. – 13-тарау (а. в. Карпекинмен бірлесіп жазған); 33, 39-тараулар (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған);  

     Карпекин Александр Владимирович, з.ғ. к., доцент - 13 тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);

     Корнейчук Сергей Васильевич-2 тарау; 6 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 8 тарау; 25 тарау (е. м. Хакимовпен бірлесіп жазған); 457-470, 488, 488-1, 491-506 баптар; 28, 30, 52 тараулар;

     Корякин Илья Петрович, з.ғ. д., профессор-49 тарау;

     Кысықова Гүлнара Бауыржанқызы, з.ғ. к. - 20 тарау;

     Омарова Ботагөз Акимгереевна, з.ғ. к. – 17 тарау; 18 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 26, 31 тараулар; 32 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған);

     Парманқұлова Баян Асханбайқызы - 18-тарау (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 19, 32-тараулар (Б. А. Омаровамен бірлесіп жазған); 43-тарау (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған);  

     Подопригора Роман Анатольевич, з.ғ. д., профессор-24 тарау, 489, 489-1, 490 баптар;

     Порохов Евгений Викторович, з.ғ. д. - 14, 15, 16, 29-тараулар, 471-475-баптар;

     Сейтжанов Олжас Теміржанұлы, з.ғ. к., доцент, – 4-тарау; 5-тарау (Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 6-тарау (С. В. Корнейчукпен, Е. М. Хакимовпен бірлесіп жазған); 9-тарау; 10-тарау (В. В. Филин Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 33-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған); 36-тарау (б. е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған); 39-тарау (А. М. Жүсіпбековамен бірлесіп жазған);

     Смышляев Александр Сергеевич, PhD докторы. – 38, 40, 42, 43-1-тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған); 44-тарау;

Тукиев Аслан Сұлтанұлы – з.ғ. к., доцент-1, 3, 35 тараулар; 38, 40, 42 тараулар (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 43 тарау (Б. А. Парманқұловамен бірлесіп жазған); 43-1 тарау (А. С. Смышляевпен бірлесіп жазған); 44-1 тарау (бірге жазған Шипп Д. А.); 45-тарау; 46 (бірге жазған Шипп Д. А.); 47-тарау;  

     Филин Владимир Владимирович, з.ғ. к., доцент - 10 тарау (О. Т. Сейтжановпен, Б. Е. Шаймерденовпен бірлесіп жазған);  

     Хакимов Ержан Маратұлы, м. з. н. - 5-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 6-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған, С. В. Корнейчук); 7-тарау; 25-тарау (С. В. Корнейчукпен бірлесіп жазған); 34, 41-тараулар; 48-тарау (бірлесіп жазған С. Н. Бачуринмен); 53-тарау;

     Шаймерденов Болат Ерденұлы, з.ғ. м., – 10-тарау (О. Т. Сейтжановпен, В. В. Филинмен бірлесіп жазған); 12-тарау; 476-487, 507-509-баптар; 36-тарау (О. Т. Сейтжановпен бірлесіп жазған); 37, 50, 51-тараулар.  

     Шипп Денис Алексеевич-44-1, 46 тараулар (А. С. Тукиевпен бірлесіп жазған).

Актінің өзгертілген күні: 01.01.2020 актінің қабылданған күні: 01.01.2020 қабылданған орны: 1000500000000 актіні қабылдаған Орган: 103001000000 қолданылу аймағы: 10000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000: 029000000000 / 028000000000 / 029002000000 / 028004000000 / 029001000000 / 026000000000 / 001000000000 / 001008000000 / 030000000000 акт нысаны: COMM / code заңды күші: 1900 акт тілі: rus  

Назар аударыңыз!  

«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.  

Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.    

Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы  Заң компаниясы