Іс-әрекетті қасақана немесе абайсызда жасаған адам ғана қылмыстық құқық бұзушылыққа кінәлі деп танылады
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 19-бабына түсініктемеҚылмыстық құқықбұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп тек қасақана немесе абайсызда әрекет жасаған адам танылады
1. Кінә қағидасы және оның конституциялық негізі
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің (ҚК) 19-бабы қылмыстық құқықтың негізгі қағидасын бекітеді: қылмыстық жауаптылық тек кінә болғанда ғана туындайды. Бұл қағида халықаралық стандарттарға және Қазақстан Республикасы Конституциясының талаптарына сәйкес келеді.
19-баптың 1-бөлігі былай дейді:
"Адам қылмыстық жауаптылыққа тек өз кінәсі дәлелденген қоғамдық қауіпті әрекет (іс-әрекет немесе әрекетсіздік) пен оның қоғамдық қауіпті салдары үшін ғана тартылады."
Бұл норма Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабы мен Қылмыстық-процестік кодексінің (ҚПК) 19-бабында бекітілген кінәсіздік презумпциясы қағидасымен тығыз байланысты. Аталған нормаларға сәйкес:
"Әр адам өзінің қылмыс жасағаны дәлелденіп, заңда көзделген тәртіппен заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанға дейін кінәсіз деп есептеледі."
2. Объективтік жүктеуге тыйым салу
ҚК 19-бабының 2-бөлігі:
"Объективтік жүктеу, яғни кінәсіз келтірілген зиян үшін қылмыстық жауаптылыққа тартуға жол берілмейді."
Бұл норма зиянның өзі ғана адамның қылмыстық жауаптылығына негіз бола алмайтынын білдіреді. Яғни, қасақаналық немесе абайсыздық болмаған жағдайда, тұлға қылмыстық жауаптылыққа тартылмауы тиіс.
3. Кінә нысандары: қасақаналық және абайсыздық
19-баптың 3-бөлігінде:
"Қылмыстық құқықбұзушылық жасағаны үшін кінәлі деп тек қасақаналықпен немесе абайсызда әрекет жасаған адам танылады."
Бұл ереже ҚК-нің 20 және 21-баптарында нақты ашып көрсетіледі:
- 20-бап — қасақаналық: тікелей немесе жанама қасақаналықпен жасалған әрекет.
- 21-бап — абайсыздық: менмендікпен немесе немқұрайлылықпен жасалған әрекет.
4. Абайсызда жасалған әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылық
19-баптың 4-бөлігі былай дейді:
"Абайсызда жасалған әрекет тек Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде арнайы көзделген жағдайда ғана қылмыстық құқықбұзушылық деп танылады."
Яғни, барлық абайсызда жасалған әрекеттер қылмыстық жазаға тартуға негіз бола бермейді — тек нақты баппен тікелей көзделсе ғана.
5. Сот тәжірибесі және нормативтік қаулылар
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты өз нормативтік қаулыларында кінәнің болуы қылмыстық жауаптылық үшін міндетті шарт екенін бірнеше рет атап өткен. Мысалы, 2015 жылғы 25 маусымдағы № 4 нормативтік қаулыда:
"Сот жаза тағайындау кезінде кінәнің нысанын және әрекеттің қоғамдық қауіптілік дәрежесін ескеруі тиіс" — деп көрсетілген.
6. Басқа нормативтік актілермен байланысы
ҚК 19-бабында бекітілген кінә қағидасы Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабының 3-тармағына сәйкес келеді:
"Ешкім де өз кінәсі заң тәртібімен дәлелденбейінше қылмыс жасаған деп танылмайды."
Сонымен қатар, ҚПК-нің 19-бабында:
"Әрбір адам өзінің кінәсіз екенін дәлелдеуге міндетті емес. Кінәні дәлелдеу айыптаушы тарапқа жүктеледі. Заңды күшіне енген сот үкімімен кінәсі дәлелденбейінше, адам кінәсіз деп танылады."
7. Қорытынды
Қазақстан Республикасы ҚК 19-бабы қылмыстық әділеттіліктің іргетасын қалыптастырады. Бұл норма тек кінәлі адам ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылуы мүмкін деген принципті бекітеді. Ол азаматтардың құқықтарын қорғауға, заңдылықты және әділеттілікті қамтамасыз етуге бағытталған.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
