344-бапқа түсініктеме. Көрінеу кінәсіз адамды Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің ҚР ҚК қылмыстық жауаптылыққа тарту

     1. Көрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту —   

  бес жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.      

2. Адамды ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыптаумен байланысты дәл осындай әрекет, —

    үш жылдан он жылға дейін бас бостандығынан айыруға жазаланады.

     Көрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауапкершілікке тартудың қоғамдық қауіптілігі-оны жасау кезінде адамның құқықтарын, бостандықтары мен қадір-қасиеттерін қорғаудың конституциялық принциптері бұзылады, сот төрелігі мен барлық құқық қорғау органдарының беделіне нұқсан келтіріледі.      

Бұл қылмыстың объектісі қылмыстық істерді ашу және тергеу жөніндегі анықтау, тергеу органдарының қызметі болып табылады. Қосымша объект-жеке тұлғаның мүдделері. Сондықтан қылмыс екі нысанды болып табылады.      Бұл қылмыстың объективті жағы көрінеу жазықсыз адамды қылмыстық жауапкершілікке тартудан тұрады. Адамның қай сәттен бастап қылмыстық жауапкершілікке тартылғаны туралы мәселе даулы болып табылады. Бұл қылмыстың аяқталу сәтін дұрыс анықтау осы мәселенің дұрыс шешілуіне байланысты. Біз қылмыстық жауапкершілікке тарту адамға оны айыпталушы ретінде тарту туралы қаулы шығаруды білдіреді деп санаймыз.      

Сондықтан қылмыстық кодекстің 344-бабы бойынша жасалған қылмысты кінәсіз адамға айып тағылған сәттен бастап аяқталған деп қарау керек, өйткені сол сәттен бастап оған қорғау құқығы қамтамасыз етіледі, ол заңда белгіленген басқа да құқықтарды пайдалана алады. Мысалы, ҚІЖК-нің 217-бабының екінші бөлігінде көзделген айғақтар беруден бас тарту құқығы бар.   

  Кінәсіз деп санау керек: а) қылмыс болып табылмайтын әрекетті жасады деген айып тағылған адам (мысалы, қоғамдық қауіпті әрекеттен кейін ол қылмыссыздандырылды); б)іс жүзінде жасалмаған қылмысы үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылған адам (тірі адамды өлтірді деп айыпталады); в) қылмыс жасауға қатысы жоқ адам немесе адам өзі жасаған қылмысы үшін негізді түрде қылмыстық жауаптылыққа тартылады және сонымен бірге көрінеу негізсіз – ол жасамаған өзге қылмысы үшін; г) неғұрлым ауыр қылмыс жасағаны үшін қылмыстық жауаптылыққа тартылса, онша ауыр емес қылмыс жасағаны үшін кінәлі адам; д) қылмыс құрамының барлық белгілерін қамтымайтын іс-әрекет жасағаны үшін тартылатын адам. Мысалы, есі дұрыс емес немесе қылмыстық жауаптылық жасына толмаған басқа адам қоғамдық қауіпті әрекет жасады; е) адам қылмыстық істі тоқтату үшін заңнамада көзделген негіздер болған кезде қылмыстық жауаптылыққа тартылады (мысалы, 9-баптың 2-бөлігіне; 15-баптың 3-бөлігіне сәйкес); ж) әрекеті рақымшылыққа ұшыраған адам. өзіне қатысты рақымшылық жасау туралы актіні қолдануға кінәлі адамның келісімі болған кезде қылмыстық қудалауға жатады. Қылмыстық істі заңсыз қозғау, қылмыстық жауаптылыққа тартудан негізсіз бас тарту, көрінеу кінәлі адамға қатысты қылмыстық істі тоқтату, әкімшілік, тәртіптік жауаптылыққа заңсыз тарту сияқты әрекеттер қылмыстың қаралатын құрамының объективті тарапының белгілерімен қамтылмайды.    

  Егер адамды қылмыстық жауапкершілікке заңсыз тарту мақсатында қылмыстық іс көрінеу заңсыз қозғалғаны анықталса, онда қаралып отырған қылмысты жасауға дайындық орын алатын болады. Өзге жағдайларда, кінәлінің көрсетілген әрекеттері тәртіптік жауаптылыққа әкеп соғуы мүмкін.    

  Біздің ойымызша, белгілі бір адамға қатысты жеткілікті негізделмеген қылмыстық іс қозғау бұл мінез-құлықты Қылмыстық деп санау үшін үлкен қоғамдық қауіп төндірмейді. Қылмыстық іс қозғау әрдайым көрінеу жазықсыз адамды қылмыстық жауапкершілікке тартумен аяқталмайды. Егер жазықсыз адамға қатысты қылмыстық іс қозғалса, содан кейін қылмыстық іс айыптаусыз тоқтатылса, онда бұл мінез-құлық оны қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін үлкен қоғамдық қауіп төндірмейді.    

  Қылмыстық жауаптылықтан басқа әкімшілік, тәртіптік немесе өзге де жауаптылыққа заңсыз тарту лауазымдық қылмыс ретінде қажетті белгілерді анықтаған кезде саралануы мүмкін (ҚК 307, 308-баптары). Қылмыстық жауаптылықтан көрінеу заңсыз босату, сондай-ақ адамды қылмыстық жауаптылыққа тартудан негізсіз бас тарту ҚК-нің 345-бабы бойынша жауаптылыққа әкеп соғуы мүмкін.    

  Адамды қылмыстық қудалауды негізсіз жалғастыру, егер заң оны тоқтатуды бұйырса (мысалы, адам рақымшылық жасап, қылмыстық істі тоқтату керек болса), көрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту нысандарының бірі ретінде танылуы керек.    

  Бұл қылмыс ресми құрамнан тұрады. Ол істі одан әрі тергеу барысына қарамастан, жазықсыз адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы қаулыға сәйкес айып тағылған сәттен бастап аяқталды деп есептеледі. Жазықсыз адамды заңсыз соттау, жәбірленушінің ұзақ уақыт қамауда немесе бас бостандығынан айыру орындарында болуы, жәбірленуші мен оның асырауындағы адамдардың өмір сүруінің тұрақты көзі болып табылатын жұмысынан айырылу сияқты қарастырылып отырған қылмыстың ықтимал салдары сот кінәліге тағайындайтын жазаның түрі мен мөлшеріне әсер етуі мүмкін.   

  Бұл қылмыстың субъективті жағы тек тікелей ниетпен сипатталады. Кінәлі өзінің кінәсіз адамды қылмыстық жауапкершілікке тартатынын түсінеді, оның әлеуметтік қауіпті әрекетінің нәтижесінде кінәсіз адамның қылмыстық жауапкершілікке тартылу мүмкіндігін болжайды және оған бұл адам жасамаған қылмыс үшін айып тағуды қалайды.   

  Іс бойынша іс жүргізуді болдырмайтын заңды негіздер болған кезде адамды қылмыстық жауапкершілікке тарту (ескіру мерзімінің аяқталуы, қоғамға қауіпті іс-әрекет жасаған адамның психикалық ауруы, рақымшылық жасау), қылмыстың дұрыс емес саралануы (мысалы, абайсызда өлім жазасына кесудің орнына кінәлі адамға кісі өлтірді деген айып тағылады) сияқты әрекеттер, егер қаралып жатқан қылмыстың құрамын құрауы мүмкін. олар тікелей ниетпен жасалады. Егер тікелей ниет белгілері анықталмаса, онда ҚК-нің 344-бабын қолдану мүмкіндігі алынып тасталады. Мысалы, егер тергеуші адамның рақымшылық жасағанын білмесе және қылмыстық қудалауды тоқтатпаса. Бірақ егер тергеуші рақымшылық жасаған адамнан пара алғаны анықталса, сондықтан ол адамға қатысты қылмыстық қудалауды тоқтатпаса, онда тікелей ниет белгілері бар, өйткені ол пара бермегендіктен адамды заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартқысы келеді.    

  Хабарландыру кінәлі адамға оның әрекетінің заңсыздығы белгілі болғанын білдіреді. Егер іс бойынша ол қылмыстық жауапкершілікке тартылатын адамның қылмыс жасағаны үшін кінәлі емес екенін нақты білгені анықталмаса, қаралып отырған қылмыстың құрамы болмайды.  

   Қылмыстың мақсаттары мен себептері әр түрлі болуы мүмкін: кек алу, өзімшілдік, қызғаныш, мансаптық, өз жұмысындағы кемшіліктерді жасыруға деген ұмтылыс немесе кінәлі қызметкер болып табылатын бөлімшенің жұмысы – біліктілік үшін маңызы жоқ, бірақ сот жаза шарасын анықтаған кезде міндетті түрде ескереді. Бұл қылмыстың құрамы кінәлі адам жалған түсінілген қызмет мүдделерін басшылыққа ала отырып, адамды заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартқан жағдайларда да бар.  

   Қылмыстың субъектісі тек анықтау, алдын ала тергеу жүргізетін адамдар немесе прокурор бола алады. Осы бап бойынша жауапкершілік, ең алдымен, заңсыз айып тағылған адамға жүктеледі. Адамды айыпталушы ретінде анық заңсыз тарту туралы жазбаша нұсқау берген тергеушінің, анықтаушының немесе прокурордың тікелей бастығы қылмыстық кодекстің қаралып отырған бабы бойынша қылмысқа арандатушы түріндегі қатысушы ретінде қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін.   

  Қылмыстық кодекстің 344-бабының бірінші бөлігі бойынша жауапкершілік ауырлығы аз немесе орташа қылмыстар жасағаны үшін заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартылған жағдайда туындайды. Көрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауапкершілікке тартудың қоғамдық қаупі, егер ол адамды ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасады деп айыптаумен байланысты болса, артады. Сондықтан, осы баптың екінші бөлігінде осы біліктілік белгісі бар.

Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген қайраткері, заң ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі И. Ш. БОРЧАШВИЛИДІҢ Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне 2007 жылғы түсініктемесі                  

Актінің өзгертілген күні: 02.08.2007 актінің қабылданған күні: 02.08.2007 қабылданған орны: жоқ актіні қабылдаған Орган: 180000000000 әрекет аймағы: 100000000000 норма шығарушы орган берген НҚА тіркеу нөмірі: 167 акт мәртебесі: new құқықтық қатынастар саласы: 028000000000 акт нысаны: COMM Заң күші: 1900 акт тілі: rus

 Конституция Заң Кодекс Норматив Жарлық Бұйрық Шешім Қаулы Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы