Қылмыстық құқық бұзушылық жасауда кінәлі деп танылған адамға жаза тағайындау
🔷 ҚР ҚК 52-бабы: Жаза тағайындаудың жалпы бастаулары
🟩 1. Жалпы сипаттама
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 52-бабы сот қылмыстық құқық бұзушылық жасауда кінәлі деп танылған адамға жаза тағайындау кезінде басшылыққа алуы тиіс негізгі қағидаларды белгілейді.
Бұл бап ҚК 39-бабында бекітілген жазаны дараландыру қағидасын іске асырады және соттың әділ, қажетті және жеткілікті жазаны тағайындау үшін нақты және заңды мән-жайларды қалай бағалауы керектігін нақтылайды.
🟦 2. Негізгі ережелер және олардың талдауы
📌 1-бөлік: Әділеттілік және заңдылық
"Жаза Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің тиісті бабында белгіленген шектерде әділ болуы тиіс..."
🔹 Заңдылық қағидасы: сот ҚК-де көзделген санкциялардың ең төменгі және ең жоғары шектерінен асып кете алмайды. Ерекше жағдайлар — қылмыстар жиынтығы (ҚК 58-бабы) немесе үкімдер жиынтығы (ҚК 60-бабы).
🔹 Әділеттілік — жазаның іс мән-жайларына сәйкес келуі. Бұл – Конституциялық қағида және халықаралық актілерде де көрсетілген: мысалы, Адам құқықтары жөніндегі халықаралық азаматтық және саяси пактінің 10-бабы (сотталғандармен адамгершілікпен қарау).
📌 2-бөлік: Қажеттілік және жеткіліктілік
"...түзетуге және жаңа қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алуға қажетті және жеткілікті жаза тағайындалуы тиіс..."
🔹 Бұл – жазаның мақсатқа сәйкестілік қағидасы: жаза өз мақсатына сай келуі керек, артық немесе формальды болмауы тиіс.
🔹 Алдымен жазаның неғұрлым жеңіл түрін қолдану керек, ал ол нәтиже бермесе — қатаң түріне (мысалы, бас бостандығынан айыру) жүгіну қажет.
🔹 Мысалы, ұрлық (ҚК 188-бабы) істері бойынша — егер тұлға бұрын сотталмаған, келтірілген зиянды өтеген, өкінген болса — сот бас бостандығын шектеу, айыппұл немесе қоғамдық жұмыстарды қолдануға құқылы.
📌 3-бөлік: Жазаны дараландыру
"Қоғамға қауіптілік сипаты мен дәрежесі, кінәлінің жеке басы ескеріледі..."
🔹 Сот жазаны даралап, мынадай факторларды кешенді түрде талдауы қажет:
· қылмыстың ауырлығы;
· қасақана немесе абайсыздықпен жасалуы;
· ниеті мен себептері;
· қылмысқа дейінгі және кейінгі мінез-құлқы;
· келтірілген зиянды өз еркімен өтеуі;
· отбасылық жағдайы, асырауындағы адамдардың болуы;
· еңбекке орналасуы, өмір салты туралы мәліметтер.
🔹 Жағдайды жеңілдететін (ҚК 53-бабы) және ауырлататын (ҚК 54-бабы) мән-жайлар жан-жақты әрі объективті түрде анықталуы және ескерілуі тиіс. Оларды ескермеу — үкімнің күшін жоюға негіз болады (Жоғарғы Соттың 2003 жылғы 11 шілдедегі №5 Нормативтік қаулысының 3-тармағы).
🟨 3. Сот тәжірибесі
📍 Мысал 1: Алаяқтық (ҚК 190-бабы) ісі бойынша сот бірінші инстанцияда кінәні мойындағанына, зиянды өтегеніне, жағымды мінездемелерге қарамастан бас бостандығынан айыру жазасын тағайындаған. Апелляциялық сот жазаны шамадан тыс қатал деп танып, оны бас бостандығын шектеуге алмастырған.
📍 Мысал 2: Бейбастақтық (ҚК 293-бабы) бойынша сот қайталанған қылмысты, мас күйінде болуын ескеріп, жеңіл жазамен түзелу мүмкін еместігін алға тартып, нақты бас бостандығынан айыру жазасын тағайындаған.
🟪 4. Байланысты нормалар
| Норма | Мазмұны |
|---|---|
| ҚК 39-бабы | Жаза ұғымы мен мақсаттары |
| ҚК 55-бабы | Жеңілірек жаза тағайындау |
| ҚК 53, 54-баптары | Жағдайды жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар |
| ҚК 58, 60-баптары | Қылмыстар мен үкімдердің жиынтығы |
| ҚАЖК 96-бабы | Жазаны өтеу жағдайларын өзгерту |
| ҚР Конституциясы, 16, 39-баптар | Жеке тұлғаның құқықтарын қорғау, араласудың шамалылығы |
🌐 5. Халықаралық стандарттар
· Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық конвенцияның 6-бабы — әділ сот талқылауы құқығы.
· ҚР Конституциясы, 4-бап — халықаралық шарттардың ішкі заңдардан басымдылығы.
· БҰҰ-ның Токио ережелері (1990 ж.) — бас бостандығынан айыруды барынша аз қолдану және баламалы жазаларға басымдық беру қажеттігін көрсетеді.
🔹 6. Қорытынды
ҚК 52-бабы — қылмыстық саясаттың негізгі нормаларының бірі. Ол жазалау мен гуманизм арасындағы тепе-теңдікті сақтауға бағытталған, соттарды жекешелендірілген (дараланған) жаза тағайындауға және қажетсіз репрессияларды азайтуға бағыттайды, егер бұл қоғам мүдделеріне қайшы келмесе.
Назар аударыңыз!
«Заң және Құқық» адвокаттық кеңсесі, бұл құжаттың жалпылама екендігіне және нақты сіздің жағдайыңыздың талаптарына сәйкес келмеуі мүмкіндігіне көңіл бөлуіңізді сұрайды. Біздің заңгерлер сіздің нақты жағдайыңызға сәйкес келетін кез келген құқықтық құжатты әзірлеп көмектесуге дайын.
Қосымша ақпарат алу үшін Заңгер/Адвокат телефонына хабарласуыңызға болады: +7 (708) 971-78-58; +7 (700) 978 5755, +7 (700) 978 5085.
Адвокат Алматы Заңгер Қорғаушы Заң қызметі Құқық қорғау Құқықтық қөмек Заңгерлік кеңсе Азаматтық істері Қылмыстық істері Әкімшілік істері Арбитраж даулары Заңгерлік кеңес Заңгер Адвокаттық кеңсе Қазақстан Қорғаушы Заң компаниясы
